«QALA MEN DALA» GAZETİ ORYSTİLDİ BOLSA DA, QAZAQ ÚSHİN, QAZAQ MÚDDESİ ÚSHİN KÚRESETİN, OIYN ASHYQ AITATYN BAÝYRLARYMYZDY JAQYN TARTYP, QOǴAMDAǴY SAN TÚRLİ JAǴDAILARǴA KÓZQARASTARYN BİLÝDİ MAQSAT TUTADY.
«Tek» aıdarynyń bul jolǵy qonaǵy belgili bloger, pıar-dırektor – Erlan ASQARBEKOV. Negizinen, bıznestiń adamy. Ózin bloger dep atamaýdy ótingen. «Qadiri ketip qaldy» deıdi.
Erlan «elimizdegi reseılik telearnalar arandatatyn aqpar taratyp otyr» dep úndeý kótergen belsendiniń biri. «Orystyń memlekettik arnalarynyń aýzyn býýy kerek» dep bastama kótergen. Qazaqsha bilmeıdi. «Biraq, tegimdi bilem» deıdi. Aqyndyǵy da bar.
«Mnogoe by otdal chtoby pısat stıhı na kazahsom ıazyke...» dep jyrlaǵan osy Erlan.
– Erlan, elimizdegi reseılik telearnalardyń habar taratýyna shekteý qoıý týraly bastama kóteripsiz.
– Bul petısıany byltyr jazǵanmyn, negizi. Odan beri bir jyl ótti.
– Sol kezden beri ne ózgerdi, qandaı ózgeris boldy?
– Kremldiń aqparat quraldary bizdi bılep-tóstep otyr. Moıyndaıyqshy. Qoǵam dýalanǵan. Telearnany qosyńyz: «Ýkraına qurdymǵa ketýdiń az aldynda tur», «AQSH azǵyndap barady», «Batysta daǵdarystyń daýyly esýde»... Ótirik. Kemsitý. Tutas ultqa til tıgizý. Bizdiń aqparattyq naryq teriskeı kórshiniń tegeýrinine tótep bere alatyn jaǵdaıda emes eken. Reseı bizge aqparattyq soǵys ashqan joq, biraq sonyń shalyǵynyń ózi bizdi shalqamyzdan túsirip jatyr.
Ózgeris boldy. Qoǵamnyń, qazaqtardyń eki nársege kózi jetti-aý dep oılaımyn: HHİ ǵasyrdyń adamy sıaqty oılaıtyn boldyq. Bul zamanda kórshige soǵys ashqan eldiń ne esi aýysqanyn, ne ımperıalyq pıǵylynan áli aıyqpaǵanyn uǵyndyq. Ekinshisi, soǵys bastalǵan jerde aqparattyq aıqas ta kúshine enetinin, al mundaıda bir-birine aıaýshylyq bolmaıtynyn bildik. Bári emes, birazy uǵyndy. Solaı oılaımyn. Dál qazir buǵan qatysty zertteý júrgizetin-aq kez.
Reseıdiń negizinen memlekettik arnalarynyń aýzyn býý kerek. Ásirese, jańalyqtar men saıası tok-shoýlar ótirikti sýdaı sapyryp jatyr. Shyndyqtyń óńi aınalyp ketken. Bilseńiz, bulardy memleket esebinen retranslásıalap otyrmyz.
Byltyr Bas prokýratýra kabeldi pakettegi arnalardyń tizimin súzgiden ótkizetinin habarlaǵan. Seń qozǵaldy dep oılaǵan edim. Sodan beri únsiz. Álgi ótirikshi, jalaqor arnalardy qymbat paketke aýystyryp jiberý kerek. Negizi, ár adamnyń ózine unaıtyn arnany qalaýyna quqy bar.
– Ýkraınadaǵy soǵys bizdiń kóp nársege kózimizdi ashty dep aıtýǵa bola ma?
– Siz de, biz de mynany uǵynsaq. Bul bizge túk qatysy joq bóten soǵys. Shyny kerek, Máskeý bilgenin qylsyn. Tek Kremldiń arandatatyn, adamdy adamǵa aıdap salatyn aqparaty esh tosqaýylsyz bizge de úıilip-tógilip jatqany alańdatady.
– Áleýmettik jelidegi jazbalaryńyzda teriskeı kórshimizdi kóp synaısyz. Bul keıbireýge unaýy, al endi bireýge unamaýy múmkin. Degenmen, bul taraptaǵy sizdiń naqty pozısıańyz qandaı? Mundaı jazbalardy upaı jınaý úshin júrgizetinder de bar ǵoı?
Reseıdiń negizinen memlekettik arnalarynyń aýzyn býý kerek. Ásirese, jańalyqtar men saıası tok-shoýlar ótirikti sýdaı sapyryp jatyr. Shyndyqtyń óńi aınalyp ketken. Bilseńiz, bulardy memleket esebinen retranslásıalap otyrmyz.
– Qazaqstanǵa Reseı kerek. Aýadaı qajet. Biraq, búgingi saıasaty ozbyr, jańalyqtary jalǵan, qoǵamy dýalanǵan Reseı emes. Óziniń ımperıalyq pıǵylynan aıyqqan, Jırınovskıı sıaqty sanasyzdar men saýatsyzdardy bılikke mańaılatpaıtyn, belgili bir dárejede demokratıalyq damýǵa túsken Reseı kerek. Mundaı eldi jýyr arada kóremiz be, joq pa, ol jaǵyn bilmeımin. Boljaı da almaımyn.
– Suhbattyń basynda sizge bul aıdardyń maqsaty qandaı ekenin aıtqanbyz. Biraq, sizge qazaqsha bir aýyz sózdiń ózin túsiný muń eken. Buǵan ne sebep? Qazaqsha úırenýge, sóıleýge ne kedergi keltirip júr? Qansha degenmen Qazaqstanda ómir súresiz, arakidik bolsa da qazaqy ortada bolasyz. Munyń bári sizdi týǵan tilińizdi úırenýge ıtermelemedi me?
– Osy másele janymdy qınaıdy. Qulqym joq dep aıtpaımyn. Bir kompleks bar syqyldy. Qazaqsha sóıleı bastasam eldiń bári maǵan qarap turǵandaı qýystanyp, tutyǵyp qalamyn. El de qyzyq. Ne aıtady eken dep aýzyńa qaraıdy. Demep jiberip, sózińdi jalǵap jiberý joq...
Bul tarapta aǵylshyndar óte aqyldy halyq. Budan 15 jyl buryn Brıtan keńesinde istedim. Álgi eldiń tilinde múdirip, súrinip sóıleı almaı jatsam da: «aǵylshynshańyz qandaı keremet!» dep qolpashtaı jóneledi. Árıne, ótirik aıtady. Betteri búlk etpeıdi. Muny ózim de bilem. Biraq, munyń ózi adamǵa úlken kómek. Kádimdigideı senip qalasyń. Arqań keńip, ájeptáýir erkiń sóıleısiń.
Endi bir 10-15 jyl kúteıikshi. Kúlli Qazaqstan qazaqsha sóıleıtin bolady. Jaǵdaı ózgerýde. Qoǵamdyq orta qazaqylanyp barady. Orystildi qazaq retinde munyń bárin baqylap, kórip, bilip júrmin.
Iá, týǵan tilimdi shala-pula... jaraıdy, moıyndaıyn, múldem bilmeımin. Qazaq tilin úırenýshilerdiń qataryna keshigip qosylatyndardyń biri men bolarmyn. Kóp nárse kedergi boldy. Onyń bárin tizbeleýdiń qajeti joq shyǵar.
Men – qazaqpyn. Shalaqazaq ta, máńgúrt te emespin. «Qyzyl ımperıanyń» qıanatyn, Aqtaban-shubyryndyny, 32-33 jyldaǵy ashtyq pen qýǵyn-súrgindi, 86 jylǵy Jeltoqsan kóterilisin, bárin de bilemin. Átteń, tilim oryssha shyqty. Osal tusym osy. Biraq, tilimdi bilmesem de, tegimdi bilem jáne qazaqty sizderden kem súımeımin. Artyq bolmasa...
– Ol kezge deıin orystildi qazaqtarǵa aqyl kirer me eken...
– Sosyn «orystildi qazaqtar qazaq tiline ishteı bolsa da qarsy, júreginiń túkpirinde tutas eldiń qazaqtildi memleketke aınalýynan qorqady» degen áńgimeni kim shyǵaryp júr? Jas kezimde óleń jazdym. Oryssha. «Mnogoe by otdal chtoby pısat stıhı na kazahsom ıazyke...» dep jazǵanym bar. Shyn sózim. Qazaqsha óleń jazý armanym edi.
– «Shalaqazaqtar degen termındi bizdiń sózdik qordan múldem alyp tastasaq qýanar edim» depsiz. Nege?
– Jaman estiledi. Men – qazaqpyn. Shalaqazaq ta, máńgúrt te emespin. «Qyzyl ımperıanyń» qıanatyn, Aqtaban-shubyryndyny, 32-33 jyldaǵy ashtyq pen qýǵyn-súrgindi, 86 jylǵy Jeltoqsan kóterilisin, bárin de bilemin. Átteń, tilim oryssha shyqty. Osal tusym osy. Biraq, tilimdi bilmesem de, tegimdi bilem jáne qazaqty sizderden kem súımeımin. Artyq bolmasa...
Orystyń ortasynda júrgen adam retinde aıtaıyn, bizdiń bólingenimizge bireýler máz bolyp kúledi. Mysqyldaıdy. Solarǵa mazaq bolyp júrmiz. Bizge kúletinder, mazaq qylatyndar – óz ishimizde júr. Sondyqtan «shalaqazaqtar» dep atamańdarshy, ótinemin. Ózgesin qaıdam, ózim buǵan qatty qynjylamyn, júregim aýyrady. Onsyz da az qazaqty ózara arazdastyrǵannan ne paıda?
Týǵan tilin taza biletinder bir nárseni burys túsinedi. Jasyrmaıyn, «orystildi qazaqtar qazaq tili men mádenıetiniń damýyna qarsy» dep oılaıdy. Bálkim, bul bizdiń aramyzdaǵy dıalogtyń joqtyǵynan shyǵar.
– Kináli kim?
– Ony izdemeı-aq qoıalyqshy. Orystildi qazaqtyń arasynda halqynyń múddesine qyzmet etip júrgen jáne qazaqtyń atyn aıdaı álemge tanytýdy armandaıtyn azamattar kóp. Olar muny sózben emes, ispen dáleldep júr. Bálkim, muny kóre biletin kóz kerek shyǵar...
– Rahmet!
Áńgimelesken, Dýman BYQAI
