Jańa Qazaqstandy jańa Elordada qalyptastyrý kerek boldy. Qazaqstan Prezıdenti 1993 jyldyń sońynda Elordasyn Almatydan respýblıkanyń basqa bir qalasyna kóshirý qajettigin alǵash ret jarıa etti. Bul jańa bastamaǵa múldem senbegender, kúmánmen qaraǵandar az bolǵan joq. Kópshilik yzǵyǵan jel men qaqaǵan aıazdan qoryqty. Resmı deńgeıde bul bastama 1994 jyly 6 shildede N.Nazarbaevtyń respýblıkanyń Joǵarǵy Keńesi sesıasynda sóılegen sózinde aıtyldy. Depýtattar qoldap, shuǵyl túrde Elordany kóshirýdiń tehnıkalyq-ekonomıkalyq negizdemesin ázirleýge nusqaý bergen qaýlyny qabyldady. Budan keıingi oqıǵa bylaısha órbidi: 1995 jyldyń 15 qyrkúıeginde Memleket basshysy Elordany Aqmolaǵa kóshirý týraly Jarlyqqa qol qoıdy da, osy jyldyń 28 qyrkúıeginde úkimet Memlekettik mekemelerdi kóshirý jónindegi komısıany qurdy. Desek te, qarajat jaǵy tym tapshy edi. Táýekelshil qadamdarǵa barý kerek. Muny keshiktirýge bolmaıtyn edi. Sondyqtan da 1995 jyly «Jańa astana» arnaıy qory quryldy. Ol jańa Elordanyń boı kóterýin turǵyn úıler men úkimettik ǵımarattardyń qurylysyn qarjylandyrýdy qamtamasyz etýi tıis boldy. 1996 jyly memleket basshylyǵy qosymsha qarjy kózin tartý maqsatynda "Arnaıy ekonomıkalyq aımaq" qurdy. 1997 jyldyń 20 qazanynda táýelsiz Qazaqstannyń ómirinde mańyzdy tarıhı oqıǵa - Aqmola elimizdiń astanasy atandy.
1997 jylǵy 8 qarashada Elordaǵa memlekettik bıliktiń erekshelik belgileri – Tý, Eltańba jáne Prezıdent shtandarty ákelindi. Aqmola osylaı el Astanasyna aınaldy.Urysta turys joq. Alataýdyń mamyrajaı baýyrynan Arqanyń daýylyn baǵyndyrý áp-sátte bastalyp ketti.
Adam tarıhty jasaıdy, tarıh adamdy synaıdy. Al synaqty kótergendi eli de qurmetteıdi, jurty da jaqtaıdy. Qazaqta osyndaı san qatparly synaqtan súrinbeı ótip, kópshiliktiń kóńilinen shyǵyp júrgen jaısań jandar Astananyń irgetasyn qalady.
Olar elimizdiń táýelsizdik alyp, derbes memleketimiz quryla bastaǵan talmaýyr tusta jańa ekonomıkalyq qatynasty ıgerýge batyl kirisken sanaýly qaıratkerlerdiń qatarynan. Jańa Eloradaǵa asa jaýapty, asa isker basshy qajettigi sózsiz edi. Tańdaý Jaqsybekovke tústi. Sóıtip, 1997 jyldyń 10 jeltoqsanynda Ádilbek Jaqsybekov jańa astananyń alǵashqy ákimi bolyp taǵaıyndaldy.
Jańa 1998 jyldy respýblıkamyz jańa Elordamen qarsy aldy. Bas shaharǵa sony ózgeris, jańa lep keldi. Bul jańa, orasan zor aýqymdaǵy jáne buryn-sońdy bolmaǵan qysqa merzimde iske asyrylǵan megajobanyń bastamasy boldy. Qoǵamdyq sanany komýnıstik, otarshyldyq kózqarastardan aryltý maqsatynda qala kósheleriniń ataýy ózgertile bastady. Jańa Elorda kósheleri ataýynyń basym bóliginde «menmundalap» turǵan komýnıstik «boıaýdy» ketirý qolǵa alyndy. Tek 1997-1999 jyldar aralyǵynda qaladaǵy Kachenko - Manas, K. Marks – Kenesary, Oktábrskaıa – M. Áýezov, Komsomolskaıa – Jeltoqsan, Lenın – Abaı, Ordjonıkıdze – Otyrar, Býdennyı – Qorqyt, Kýıbyshev – Baıanaýyl, Mıkoıan – Syrdarıa, Monın – Aqjaıyq, Telman – S. Toraıǵyrov, Shmıdt – M. Dýlatov, Sosıalısıcheskaıa – M.H. Dýlatı, Krýpskaıa – Sh. Bókeev, Kravsov – L.N. Gýmılev, Krasnoarmeıskaıa – T. Rysqulov, Pervoımaıskaıa – Qarasaı batyr, Avdeev – Sh. Ýálıhanov, Lıteınaıa – Imanjúsip kóshesi bolyp ataýy ózgertildi.
Bul Shyǵys pen Batystyń ozyq mádenı jáne sáýlet úlgilerin úılestire otyryp búgingi zaman talabyna saı, sonymen qatar ulttyq boıaýy qanyq, ózindik órnegi bar ózgeshe qala salý jolyndaǵy ázirge ushy-qıyry kórinbeıtin jumystyń basy ǵana bolatyn. 1998 jyldyń 6 mamyrynda Aqmola qalasynyń ataýy Prezıdent Jarlyǵymen Astana bolyp ózgertilip, Elordada Saryarqa jáne Almaty aýdany quryldy. Al 9 mamyrda Astana Qazaqstan, Ázerbaıjan, Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Túrkıa Prezıdenti, Túrikmenstannyń Májilis tóraǵasy qatysqan túrki tildes memleketter basshylarynyń alǵashqy samıtin ótkizdi. 20 mamyrda Prezıdent N.Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasy astanasynyń mártebesi týraly» zańǵa qol qoıyp, el astanasynyń quqyqtyq mártebesin, saıası jáne ekonomıkalyq negizderin aıqyndap berdi. Keshegisiz búgin, búginsiz bolashaq joq. Óskeleń urpaq rýhanı baılyq pen ulttyq jádigerlerdi tanyp-bilý arqyly ózine sabaq alady, ómirlik baǵyt-baǵdar ustanyp, eliniń jarqyn ıgilikterin tanıdy. Eldik múddege jumylady. Osynaý ómirsheń qaǵıdany qaperinde ustaǵan qala ákimdigi 9 maýsym kúni Astana qalasynda Otan qorǵaýshylar eskertkishiniń irgetasyn qalady. Oǵan Túrkıa Prezıdenti Súleımen Demırel, Qyrǵyzstan Prezıdenti Asqar Aqaev jáne basqa da joǵary mártebeli meımandar qatysty. Erteńine10 maýsym kúni Astananyń halyqaralyq tusaýkeser toıy boldy. Toıǵa josparly túrde ázirlený úshin arnaıy qysqa merzimdi baǵdarlama qabyldandy. Muny iske asyrýǵa 217 qazaqstandyq jáne sheteldik kompanıa qatysty. Qurylys-montaj ben jóndeý jumystaryna barlyǵy 13,8 myń adam qatysyp, sonyń arqasynda qalanyń 248 myń sharshy metr aýmaǵy túbegeıli jańǵyrtyldy. Al 12 maýsymda Joǵarǵy sot ǵımaratynyń janynda qazaq qoǵamyndaǵy bıler ınstıtýtynyń úlgisi - halqymyzdyń qadirli tulǵalary Tóle, Qazybek, Áıteke bılerge arnalǵan eskertkish ashyldy. Jurtshylyq joǵary baǵasyn berdi. 18 maýsymda Astana qalasynyń tusaýkeser rásimin álem qazaqtaryna tanytý maqsatynda Elorda tórinde dúnıejúzi qazaqtarynyń kishi quryltaıy ótti. Oǵan álemniń 20 elinen 100-ge tarta qonaq kelip qatysty. 1998 jyly osyndaı aýqymdy sharalar atqarylǵan Astanada1999 jyldyń 18 qańtarynda halyqaralyq bilim standartyna saı «Mıras» halyqaralyq mektebiniń irgetasy qalandy. 8 sáýirde Astana atyna laıyq jańa áýejaıdyń qurylysy aıaqtalyp, ashylý saltanaty ótti. Bas qala basshylyǵy kórse kóz toıatyn shahardy kóriktendirý jumystarymen rýhanı salany da qatar alyp júrdi. Atalǵan jyldyń 29 sáýirinde Astana qalasynda tuńǵysh ret respýblıkalyq dárejede aqyndar aıtysy bastaldy. Oǵan eski kóz aqyndar Kóken Shákeev, Qalıhan Altynbaev bastaǵan jıyrma eki júırik qatysty. Bas júldege tigilgen jeńil kólik qostanaılyq jyr zergeri Ásıa Berkenovaǵa buıyrdy. Al 23 mamyrda Elorda tórinde alǵash ret «Astana arýy» baıqaýy ótti. Buǵan ár taraptan iriktelip alynǵan 17-25 jas aralyǵyndaǵy otyz boıjetken qatyssa, 10 maýsym kúni Astana qalasy bir jyldyq merekesin saltanatpen atap ótti. Osy kúni qalada shaǵyn jáne orta kásipkerlikti damytý maqsatynda aksıalarynyń 90 paıyzy memleket menshiginde bolatyn Tehnopark ashyldy. Qarqyndy eńbek nátıjesi de kóp kúttirgen joq. 1999 jyldyń 16 shildesinde Bolıvıa astanasy La-Pas qalasynda IýNESKO-nyń sheshimimen Elordaǵa «Qalalar beıbitshilik úshin» syılyǵy berildi. Qazaqstan astanasy osy ýaqyttan bastap «Beıbitshilik qalasy» dep atalady. 28 shildede Astana qalasynda «SOS Kinderdorf International» halyqaralyq qorynyń qoldaýymen tórt gektar aýmaqty alyp jatqan otbasylyq úlgidegi 12 úıli balabaqsha tıptes medısıalyq ortalyq, 15 jeltoqsan – Táýelsizdik merekesi qarsańynda Abaı jáne Jeńis dańǵyldary qıylysynda aýmaǵy 32 myń sharshy metr, 12 qabattan turatyn Qarjy mınıstrliginiń sáýletti de eńseli ǵımaraty paıdalanýǵa berildi. Eki jyl ishinde qoldanystaǵy ákimshilik ǵımarattar rekonstrýksıalandy. Kóshirilgen memlekettik qyzmetkerler úshin jedel túrde jańa úıler turǵyzylyp, 3200 páter paıdalanýǵa berildi. Qalaǵa memlekettik apparattyń qyzmetkerleri, sáýletshiler, elimizdiń kúlli óńirlerinen ekonomıkanyń barlyq sala mamandary kóship keldi. 2000 jyldyń 27 qańtarynda qala ákimi Á. Jaqsybekov Elbasyn Astananyń bas josparymen jan-jaqty tanystyrdy. Bul jobada – qazirgi Prezıdent rezıdensıasy, «Nur Astana» meshiti, sonymen qatar eki ortany jalǵap jatqan «Transoıl» kompanıasynyń ǵımaraty tárizdi asa aýqymdy nysandar qarastyryldy. Bul kúnge Nursultan Ábishuly «Astana qaqpasy ashylǵan sát» dep baǵa berip, qala qurylysy tyń serpinmen jalǵasyn tapty. Osy jyly Elordada mádenı nysannyń biri – Kúlásh Baıseıitova atyndaǵy Ulttyq Opera jáne Balet teatry ashyldy. Halyq bas qalaǵa Qazaqstannyń túkpir-túkpirinen aǵylyp jatty. Onyń ishinde ekinshi dúnıejúzilik soǵys ardagerleri de barshylyq edi. Jeńis merekesi qarsańynda 18 maıdangerge «Tavrıa» jeńil avtokóliginiń kilti men 26 soǵys ardagerine páter kilti tabystaldy. Rýhanı sala boıynsha L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetiniń jańa ǵımaraty paıdalanýǵa berilip, Astananyń rýhanı suranysyn qanaǵattandyrý úshin qazaq tilinde ádebı shyǵarmalar saýdalaıtyn «Abaı» kitap dúkeni ashyldy. Mádenı demalys baǵytynda 15 tamyz kúni Esil ózeniniń qala ornalasqan ón boıyn sharlaı júzip, qonaqtarǵa shahar kórkin tanystyratyn «Aqbulaq» saıahat kemesi júre bastady. Aqmola qalasy elimizdiń jańa astanasy dep tanylǵan tarıhı kúnge oraı 10 jeltoqsanda Kongres-holda saltanatty jıyn ótti. Merekelik shara ústinde Q.Qýanyshbaev atyndaǵy Qazaq mýzykalyq drama teatrynyń kórkemdik jetekshisi Ázirbaıjan Mámbetovke «Astana qalasynyń qurmetti azamaty» ataǵy tapsyryldy. Qala ortalyǵynan "Interkontınental", Qarjy mınıstrligi sıaqty ásem ǵımarattar boı kóterdi. Esildiń sol jaǵalaýynan jańa qala qurylysy jedel júrgizilýi úshin mıllıardtaǵan ınvestısıa tartylýy kerek boldy. Salyqtan bosatylǵan "Aqmola erkin ekonomıkalyq aımaǵy" quryldy. Soǵan baılanysty basqa óńirlerden myńdaǵan adam qurylysqa kele bastady. Qala irgesindegi eldi mekender «Kúıgenjar», «Mıchýrın», «Prıgorodnoe», «Internasıonalnyı», «Ýchhoz», «Kóktal» aýyldary bas shahar quramyna enip, Elorda aýmaǵy ulǵaıdy. Astana birden dál búgingideı bola qalǵan joq. Bul janashyr azamattardyń orasan zor, jankeshti eńbeginiń arqasynda júzege asty. 2001 jyl elimiz úshin izgilikke toly boldy. Sebebi, bul jyly tuǵyry bıik táýelsizdigimizdiń on jyldyq tarıhyn artqa tastap, dúbirli mereıtoıyn atap ótti. Jańadan boı kótere bastaǵan Astanamyz da dál osy jyly saıası ortalyqqa aınalyp, álemge tanyla bastady. Qala sáýletinde jańashyldyq paıda boldy. Turǵyndar sany eselenip, shahar ómiri jandana tústi.Túrli mádenı keshender ashylyp, jańa ǵımarattar boı kóterdi. Atalǵan kezeńde Astanadaǵy rýhanı-mádenı eskertkish-keshenderdiń ashylý jyly dese de bolǵandaı. Táýelsizdik – ata-babamyz ańsaǵan asyl mura bolsa, Astana sol egemendiktiń topyraǵynan nár alǵan bolashaqtyń besigi. Osy ýaqytta «Otan qorǵaýshylar» memorıaldyq kesheni, Esildiń oń jaǵalaýynda qaharman qolbasshy, qazaqtyń sońǵy hany – Kenesary Qasymulynyń eńseli eskertkishi, babalar rýhynyń óshpes qoltańbasy, kóne jádiger, túp tamyry bir túrki halyqtarynyń asyl qazynasy, Mońǵol dalasynda turǵan kók túrkiler kósemi Kúltegin eskertkishiniń kóshirmesi Astana qalasyna jetkizilip, músin L.N.Gýmılev atyndaǵy EUÝ-niń bas ǵımaratyna ornalastyryldy. Atalǵan músinder shaharǵa erekshe kórik berip, kúlli qazaqtyń rýhyn asqaqtata tústi. Qalalardy aıtpaǵanda, elderdiń ózinde sırek kezdesetin, Arqa tósinde tý tikken Astana, myńjyldyq tarıhy bar Almatydan bastap, oblys, qalalardyń negizgi nyshandary men elimizdiń basty ónerkásiptik nysandary, aýyldyq jerler, taý landshafttary, demalys oryndary, kúre joldar, kópirler beınelengen 400-den astam mınıatúra qoıylǵan «Atameken» Qazaqstan kartasy etnografıalyq-memorıaldyq kesheni ashylýy az ýaqyt ishinde jas qalanyń mereıin asqaqtatyp, álem nazaryn aýdartty. «SOS Qazaqstan balalar qalashyǵy» paıdalanýǵa berildi. Astana – az ýaqyt ishinde beıbitshiliktiń sımvolyna aınaldy. Oǵan atalǵan jyly Dinaralyq kelisimdi nyǵaıtý maqsatynda, Rım papasy Ioann Pavel İİ-niń Elordaǵa arnaıy shaqyrylǵany naqty negiz bola alady. Kezdesýdiń basty maqsaty musylmandar men hrıstıandar arasyndaǵy qaqtyǵystardyń aldyn alý edi. Sóıtip, Rım papasynyń qatysýymen birneshe saltanatty kezdesý ótti. Álem nazary da Astanaǵa aýdy. 2001 jyl Elorda úshin berekeli ári merekeli jyl boldy. Memleketaralyq, dinaralyq qaýipsizdik nyǵaıdy. Jas shahar beıbit kelisimder júrgiziletin ortalyqqa aınaldy. Bul jyl kópshiliktiń kókeıinde beıbitshilik jyly retinde este qaldy.
«Densaýlyq jyly» dep jarıalanǵan 2002 jyly Elorda turǵyndary úshin emdeý-saýyqtyrý qyzmetin jaqsartý maqsatynda Astanada «Demeý» otbasylyq-dárigerlik ambýlatorıasy ashyldy, jas qalanyń damýy úshin birqatar súbeli sharalar qolǵa alyndy. Qazaq eli halyqaralyq arenada óziniń salmaqty orny bar, birlik pen yntymaqtyń tyń bastamalaryn dúnıege ákelgen memleket retinde tanylyp úlgerdi. Bul sózimizge 2002 jyly BUU-nyń bas hatshysy Kofı Annannyń Astanaǵa resmı saparmen kelýi naqty dálel. Mártebeli meımannyń qalaǵa qarap qazaqty tanýyna qala ákimdigi qosqan úlesitiń orasan ekeni aıtpasa da túsinikti edi. Sol jyly tamyz aıynda biregeı ǵımarat, Elordanyń ǵana emes, tutas qazaq ultynyń sımvolyna aınalǵan «Báıterek» monýmenti boı kóterdi. Búginde atalǵan keshen tek qazaqstandyqtar ǵana emes, sonymen qatar álemniń túkpir-túkpirnen týrıser keletin ortalyqqa aınaldy. Elbasy jasaǵan syzba-nusqanyń negizinde turǵyzylǵan «Báıterek» monýmenti halyqaralyq baıqaýda TMD elderi arasynda 2002 jyldyń eń úzdik nysany retinde altyn medalmen marapattaldy. Elordada boı kótergen árbir ǵımarattyń tarıhı taǵylymy men saıası mańyzy bar. 2002 jyldyń sońynda Astananyń jańa ortalyǵynda ózindik qaıtalanbas órnegi bar «QazMunaıGaz» ulttyq kompanıasynyń ǵımaraty paıdalanýǵa berildi.
2003 jyly bas qala tórinde boı kótergen, búginde halyqtyń ıgiligine aınalǵan, otbasylyq kóterińki kóńil – kúı syılaıtyn nysannyń biri – «Dýman» oıyn-saýyq ortalyǵy. Otbasylyq oıyn-saýyq ortalyǵynda okeanarıým, «Jýnglı» anımatronıkster teatry, ekzotarıým-haıýanattar baǵy, 5D - kınoteatr men kádesyılar dúkeni ornalasqan. Ortalyqtaǵy muhıtaraldyń ózi – TMD aýmaǵynda salynǵan tuńǵysh nysandardyń biri bolyp sanalady. Munda sý janýarlary men teńiz jándikteriniń 100-den astam túri tirshilik etedi.Atalǵan keshen dál sol jyldyń 6 mamyrynda Gınnestiń rekordtar kitabyna endi.
Astana qysqa merzim ishinde salynyp, búkil eldiń qaryshtap damýynyń nyshanyna, jahandyq sáýlet óneriniń birden-bir qaıtalanbas, ǵasyr jobasyna aınaldy. Alǵashqy jyldardan-aq, elimizdiń barlyq óńirinen myńdaǵan halyq Astanaǵa aǵylyp, Elordanyń salynýyna, eńse tikteýine úles qosty.
Aıhanym Bolatbekqyzy
