Qazaqstannyń memlekettik qaryzy 10 jylda 2,5 ese ósken. Másele qanshalyq kúrdeli? Dalanews.kz sholý jasady.
Bir top depýtat qarsy boldy: sebebi nede?
Májilis depýtaty Azat Perýashev bastaǵan birqatar depýtat Úkimettiń 2024 jylǵa arnalǵan esebine qarsy daýys beredi.
"Birinshiden, esepti tanystyrý barysynda Úkimettiń óz málimdemesinen birqatar eleýli aýytqý anyqtaldy. Máselen 2024-2026 jyldarǵa arnalǵan búdjet jobasyn bekitý kezinde Úkimet 2025 jyldan bastap Ulttyq qordan beriletin nysanaly transfertterden tolyqtaı bas tartý josparyn jarıalaǵan. Ol kezde Májilis bul tásildi qoldaǵan bolatyn. Bul sheshim keıinirek qaıta qaralǵanymen, Ulttyq qordyń shyǵyndary kem degende azaıady degen úmit bar edi. Alaıda shyn máninde barlyǵy basqasha bolyp shyqty: eger 2023 jyly Ulttyq qor búdjet shyǵystarynyń 46 paıyzyn japsa, 2024 jyly bul táýeldilik 54 paıyzǵa deıin ósti. Iaǵnı Ulttyq qordy taýysý arta tústi", - dedi depýtat.
Depýtattar qaryzǵa áýes bolmaýdy da talap etti.
"Bótenniń aqshasyn ýaqytsha alasyń, biraq óz aqshańdy máńgilikke qaıtarýyń kerek. Memlekettik organdar osyǵan jıi qulaq asýǵa da ýáde beredi. Biraq shyn máninde, eger Qazaqstan 2023 jyly syrtqy seriktesterden 252 mıllıard teńge qaryz alsa, 2024 jyly birden 6 ese kóp qaryz - 1 trıllıon 450 mıllıard alǵan! Oǵan qosa, mundaı nesıelerdiń negizgi sharttary – aıtylǵan paıyzdyq mólsherlemeler men merzimder keıde JAP aýdıtimen rastalmaıdy. Iaǵnı bul nesıelerdiń túpkilikti quny basqa bolyp shyǵady. "Aq jol" fraksıasy bul máseleni 2023 jyly kótergen, ol kezde mysaly "Jolaýshylar tasymaly" AQ memleket kepildigimen eýro baǵamyna baılanǵan teńgemen-mys shetel nesıesin tartqan. ...Bul tájirıbe jalǵasyp jatyr: teńgedegi, biraq shetel valútasynda ındeksasıalanǵan mundaı kelisimder ratıfıkasıalary qaıtadan kelip jatyr. Úkimet barlyǵynan "beldi bekem býýdy" talap etkenmen, ózi memleket aqshasyn sanaýdy úırene almaı otyr", - dedi depýtattar.
Depýtattar Qarjy mınıstrligin ne dep synap otyr?
Depýtat Ulasbek Sádibekov búdjetti josparlaý, júzege asyrý jáne baqylaý barysynda júıeli qıyndyqtar kezdesip otyrǵanyn málimdedi.
"Memlekettik boryshty óteý máselesi úlken alańdaýshylyq týdyrady. 2024 jyly úkimettik boryshty (qaryzdy) óteý jáne oǵan qyzmet kórsetýge jumsalatyn shyǵyn artty. Eger 2023 jyly bul kórsetkish búdjet shyǵystarynyń 28,3%-yn qurasa, 2024 jyly ol 41,6%-ǵa (5,6 trln teńge) jetti. Bul óte alańdatarlyq jaǵdaı, sebebi borysh kóbeıgen saıyn eldiń damýy úshin ınfraqurylymǵa jáne halyqqa jumsalatyn qarjy azaıa beredi", - dedi ol.
Depýtat Tatána Savelevanyń sózinshe, qaryzdy qaıtarýdaǵy baǵalaý, fıskaldy jáne valúta qaýpin taldaý, sondaı-aq, boryshtyq mindettemelerdiń barlyq túri boıynsha balans jetispeıdi.
"Memlekettik qaryz mólsheri JİÓ-niń 22 paıyzy deńgeıinde qalyp otyr. Úkimettiń kózqarasy boıynsha bul dabyl qaǵatyndaı jaǵdaı emes. Alaıda, Joǵary aýdıtorlyq palatynyń ádil baǵalaýy boıynsha, bul tásil naqty jaǵdaıdy burmalaıdy", - dedi Saveleva.
2025 jyldan bastap Búdjet kodeksiniń jańa erejeleri kúshine endi.
"Búdjet kodeksiniń jańa normalaryn iske asyrý úshin Qarjy mınıstrligi qandaı naqty tetikterdi ázirledi jáne engizdi? 2025 jylǵy esepti qaraıtyn kezde JAP jyl saıyn anyqtaıtyn eskertýler qaıtalanbaıdy dep senimdi otyra alamyz ba?" - dedi depýtat Saveleva qarjy mınıstrine.
Mınıstrdiń jaýaby qandaı?
Qarjy mınıstri Mádı Takıev 2025 jylǵy 1 sáýirdegi jaǵdaı boıynsha memlekettik qaryz mólsheri 31,9 trıllıon teńge bolǵanyn, bul JİÓ-niń 21 paıyzyna jetetinin aıtty.
"Halyqaralyq ınstıtýttardyń pikirinshe, memlekettik qaryzymyz kóp emes, ony retke keltirýge bolady, reıtıń agenttikteriniń baǵalaýy da muny dáleldeıdi", - dedi ol.
Sheneýniktiń aıtýynsha, memlekettik qaryz máselesi Úkimet deńgeıinde qaralyp jatyr jáne bıyl birinshi toqsanda ol ekonomıkalyq saıasat jónindegi keńestiń talqylaýyna usynylǵan.
"Memlekettik qaryzdy azaıtý úshin búdjet tapshylyǵyn azaıtyp, salyq bazasyn ulǵaıtý qajet, bul jasalyp jatyr. Jańa Salyq kodeksin eskere otyryp, bul máselelerdi túzetýge bolady", - dep tolyqtyrdy mınıstr.
Dalanews.kz anyqtamasy: Memlekettik qaryz – memleket shyǵyndaryn jabý úshin basqa elderden, halyqaralyq uıymdardan, bankterden nemese óz azamattarynan (oblıgasıa satý arqyly) qaryzǵa alatyn qarajaty. Jaı sózben aıtqanda, memlekette aqsha jetpeı jatqanda, ol jol salý, mektep turǵyzý, jalaqy men zeınetaqy tóleý sıaqty isterge aqsha alady. Bul qaryz ýaqytynda jáne paıyzymen qaıtarylýǵa tıis. Qaryz kólemi eldiń ekonomıkasyna tikeleı áser etedi.
