قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك قارىزى 10 جىلدا 2،5 ەسە وسكەن. ماسەلە قانشالىق كۇردەلى؟ Dalanews.kz شولۋ جاسادى.
ءبىر توپ دەپۋتات قارسى بولدى: سەبەبى نەدە؟
ءماجىلىس دەپۋتاتى ازات پەرۋاشيەۆ باستاعان ءبىرقاتار دەپۋتات ۇكىمەتتىڭ 2024 جىلعا ارنالعان ەسەبىنە قارسى داۋىس بەرەدى.
"بىرىنشىدەن، ەسەپتى تانىستىرۋ بارىسىندا ۇكىمەتتىڭ ءوز مالىمدەمەسىنەن ءبىرقاتار ەلەۋلى اۋىتقۋ انىقتالدى. ماسەلەن 2024-2026 جىلدارعا ارنالعان بيۋدجەت جوباسىن بەكىتۋ كەزىندە ۇكىمەت 2025 جىلدان باستاپ ۇلتتىق قوردان بەرىلەتىن نىسانالى ترانسفەرتتەردەن تولىقتاي باس تارتۋ جوسپارىن جاريالاعان. ول كەزدە ءماجىلىس بۇل ءتاسىلدى قولداعان بولاتىن. بۇل شەشىم كەيىنىرەك قايتا قارالعانىمەن، ۇلتتىق قوردىڭ شىعىندارى كەم دەگەندە ازايادى دەگەن ءۇمىت بار ەدى. الايدا شىن مانىندە بارلىعى باسقاشا بولىپ شىقتى: ەگەر 2023 جىلى ۇلتتىق قور بيۋدجەت شىعىستارىنىڭ 46 پايىزىن جاپسا، 2024 جىلى بۇل تاۋەلدىلىك 54 پايىزعا دەيىن ءوستى. ياعني ۇلتتىق قوردى تاۋىسۋ ارتا ءتۇستى"، - دەدى دەپۋتات.
دەپۋتاتتار قارىزعا اۋەس بولماۋدى دا تالاپ ەتتى.
"بوتەننىڭ اقشاسىن ۋاقىتشا الاسىڭ، ءبىراق ءوز اقشاڭدى ماڭگىلىككە قايتارۋىڭ كەرەك. مەملەكەتتىك ورگاندار وسىعان ءجيى قۇلاق اسۋعا دا ۋادە بەرەدى. ءبىراق شىن مانىندە، ەگەر قازاقستان 2023 جىلى سىرتقى سەرىكتەستەردەن 252 ميلليارد تەڭگە قارىز السا، 2024 جىلى بىردەن 6 ەسە كوپ قارىز - 1 تريلليون 450 ميلليارد العان! وعان قوسا، مۇنداي نەسيەلەردىڭ نەگىزگى شارتتارى – ايتىلعان پايىزدىق مولشەرلەمەلەر مەن مەرزىمدەر كەيدە جاپ اۋديتىمەن راستالمايدى. ياعني بۇل نەسيەلەردىڭ تۇپكىلىكتى قۇنى باسقا بولىپ شىعادى. "اق جول" فراكسياسى بۇل ماسەلەنى 2023 جىلى كوتەرگەن، ول كەزدە مىسالى "جولاۋشىلار تاسىمالى" اق مەملەكەت كەپىلدىگىمەن ەۋرو باعامىنا بايلانعان تەڭگەمەن-مىس شەتەل نەسيەسىن تارتقان. ...بۇل تاجىريبە جالعاسىپ جاتىر: تەڭگەدەگى، ءبىراق شەتەل ۆاليۋتاسىندا يندەكساسيالانعان مۇنداي كەلىسىمدەر راتيفيكاسيالارى قايتادان كەلىپ جاتىر. ۇكىمەت بارلىعىنان "بەلدى بەكەم بۋۋدى" تالاپ ەتكەنمەن، ءوزى مەملەكەت اقشاسىن ساناۋدى ۇيرەنە الماي وتىر"، - دەدى دەپۋتاتتار.
دەپۋتاتتار قارجى مينيسترلىگىن نە دەپ سىناپ وتىر؟
دەپۋتات ۇلاسبەك سادىبەكوۆ بيۋدجەتتى جوسپارلاۋ، جۇزەگە اسىرۋ جانە باقىلاۋ بارىسىندا جۇيەلى قيىندىقتار كەزدەسىپ وتىرعانىن مالىمدەدى.
"مەملەكەتتىك بورىشتى وتەۋ ماسەلەسى ۇلكەن الاڭداۋشىلىق تۋدىرادى. 2024 جىلى ۇكىمەتتىك بورىشتى (قارىزدى) وتەۋ جانە وعان قىزمەت كورسەتۋگە جۇمسالاتىن شىعىن ارتتى. ەگەر 2023 جىلى بۇل كورسەتكىش بيۋدجەت شىعىستارىنىڭ 28،3%-ىن قۇراسا، 2024 جىلى ول 41،6%-عا (5،6 ترلن تەڭگە) جەتتى. بۇل وتە الاڭداتارلىق جاعداي، سەبەبى بورىش كوبەيگەن سايىن ەلدىڭ دامۋى ءۇشىن ينفراقۇرىلىمعا جانە حالىققا جۇمسالاتىن قارجى ازايا بەرەدى"، - دەدى ول.
دەپۋتات تاتيانا ساۆەليەۆانىڭ سوزىنشە، قارىزدى قايتارۋداعى باعالاۋ، فيسكالدى جانە ۆاليۋتا ءقاۋپىن تالداۋ، سونداي-اق، بورىشتىق مىندەتتەمەلەردىڭ بارلىق ءتۇرى بويىنشا بالانس جەتىسپەيدى.
"مەملەكەتتىك قارىز مولشەرى ءجىو-نىڭ 22 پايىزى دەڭگەيىندە قالىپ وتىر. ۇكىمەتتىڭ كوزقاراسى بويىنشا بۇل دابىل قاعاتىنداي جاعداي ەمەس. الايدا، جوعارى اۋديتورلىق پالاتىنىڭ ءادىل باعالاۋى بويىنشا، بۇل ءتاسىل ناقتى جاعدايدى بۇرمالايدى"، - دەدى ساۆەليەۆا.
2025 جىلدان باستاپ بيۋدجەت كودەكسىنىڭ جاڭا ەرەجەلەرى كۇشىنە ەندى.
"بيۋدجەت كودەكسىنىڭ جاڭا نورمالارىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن قارجى مينيسترلىگى قانداي ناقتى تەتىكتەردى ازىرلەدى جانە ەنگىزدى؟ 2025 جىلعى ەسەپتى قارايتىن كەزدە جاپ جىل سايىن انىقتايتىن ەسكەرتۋلەر قايتالانبايدى دەپ سەنىمدى وتىرا الامىز با؟" - دەدى دەپۋتات ساۆەليەۆا قارجى مينيسترىنە.
ءمينيستردىڭ جاۋابى قانداي؟
قارجى ءمينيسترى ءمادي تاكييەۆ 2025 جىلعى 1 ساۋىردەگى جاعداي بويىنشا مەملەكەتتىك قارىز مولشەرى 31،9 تريلليون تەڭگە بولعانىن، بۇل ءجىو-نىڭ 21 پايىزىنا جەتەتىنىن ايتتى.
"حالىقارالىق ينستيتۋتتاردىڭ پىكىرىنشە، مەملەكەتتىك قارىزىمىز كوپ ەمەس، ونى رەتكە كەلتىرۋگە بولادى، رەيتينگ اگەنتتىكتەرىنىڭ باعالاۋى دا مۇنى دالەلدەيدى"، - دەدى ول.
شەنەۋنىكتىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەتتىك قارىز ماسەلەسى ۇكىمەت دەڭگەيىندە قارالىپ جاتىر جانە بيىل ءبىرىنشى توقساندا ول ەكونوميكالىق ساياسات جونىندەگى كەڭەستىڭ تالقىلاۋىنا ۇسىنىلعان.
"مەملەكەتتىك قارىزدى ازايتۋ ءۇشىن بيۋدجەت تاپشىلىعىن ازايتىپ، سالىق بازاسىن ۇلعايتۋ قاجەت، بۇل جاسالىپ جاتىر. جاڭا سالىق كودەكسىن ەسكەرە وتىرىپ، بۇل ماسەلەلەردى تۇزەتۋگە بولادى"، - دەپ تولىقتىردى مينيستر.
Dalanews.kz انىقتاماسى: مەملەكەتتىك قارىز – مەملەكەت شىعىندارىن جابۋ ءۇشىن باسقا ەلدەردەن، حالىقارالىق ۇيىمداردان، بانكتەردەن نەمەسە ءوز ازاماتتارىنان (وبليگاسيا ساتۋ ارقىلى) قارىزعا الاتىن قاراجاتى. جاي سوزبەن ايتقاندا، مەملەكەتتە اقشا جەتپەي جاتقاندا، ول جول سالۋ، مەكتەپ تۇرعىزۋ، جالاقى مەن زەينەتاقى تولەۋ سياقتى ىستەرگە اقشا الادى. بۇل قارىز ۋاقىتىندا جانە پايىزىمەن قايتارىلۋعا ءتيىس. قارىز كولەمى ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى.
