[caption id="attachment_8500" align="alignleft" width="367"]
Temýr Eshmuratov[/caption]
Jalpy transplantasıanyń qaı túri bolmasyn Qazaqstanda endi-endi damyp kele jatqanyn eskerý kerek. 1979 jyldan beri aǵza transplantasıasymen aınalysatyn Syzǵanov ortalyǵy osy kúnge deıin búırek, baýyr, júrek aýystyrý otalaryn sátti júrgizgen edi. Al osy jolǵy synaqtyń júgi burynǵylardan aýyr bolmasa, jeńil emes.
«Sebebi, ókpe jetispeýshiligi paıda bolǵan jaǵdaıda bul adam aǵzasyna tutastaı áser etedi. Iaǵnı, ókpe jetispeýshiligi týyndasa barlyq aǵza músheleriniń jumysy buzylady. Iá, ókpe aýrýlarynyń ózin birneshe túrge jikteıdi. Bulardyń arasynda qurt aýrýy, qaterli isik aldyńǵy kezekte aıtylady. Sosyn ókpeniń tynys alý jetispeýshiligine alyp keletin aýrýlar bar. Solar týraly aıtaıyn. Bulardyń arasynda dári-dármektiń kómegimen emge kónetinderi bar. Alaıda adam organızmi dári-dármekten bólek jumys isteýi kerek. Al bul múmkin bolmasa hırýrgıalyq emdi qajet etetin jaǵdaı týyndaıdy», – deıdi ortalyqtyń bas dárigeri Temýr Eshmuratov.
Alaıda hırýrgıalyq kómektiń de múmkindigi shekteýli eken. Ókpeniń aýyrǵan aımaǵyn alyp tastaý arqyly adam densaýlyǵyn qalpyna keltirýge bolady. Áıtkenmen dárigerler ókpeni tolyq alyp tastaýǵa týra keletin jaǵdaımen jıi ushyrasady. Mundaıda adamǵa jańa ókpe salý kerek. Mine, ókpe transplantasıasy dál osy kezde qajet.
Elimizde atalǵan operasıany júrgizýge sońǵy úsh jylda erekshe daıyndyq júrdi. Atap aıtsaq, Syzǵanov ortalyǵynyń dárigerleri Golandıanyń Grúnıngen qalasynda ókpe transplantasıasyna arnalǵan oqý-tájirıbeden ótip kelipti. 20 jyl boıy ókpe transplantasıasymen aınalysatyn Grúnıngen klınıkasy ótken jyly 39 ókpe almastyrý operasıasyn júrgizse, sonyń 37-si sátti aıaqtalǵan eken. Al qazaq dárigerleri tájirıbeden ótip elge oralǵasyn, ortalyq ókpe transplantasıasyna qajetti medısınalyq qurylǵylar satyp alǵan. Temýr Eshmuratovtyń aıtýynsha, bul qurylǵylardyń ereksheligi sol, donordan alynǵan ókpe tolyqtaı tazartylyp, demalý múmkindigi qalpyna keledi.
Mamandar pikirinshe, ókpe ǵana emes júrek, baýyr, búırek transplantasıasyna muhtaj naýqastardyń kópshiligi elimizde dál osyndaı aýyr otalar jasalatynyn bilmeıdi. Eń bastysy munyń barlyǵy tegin, memleket esebinen júrgiziledi. Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń málimetine qaraǵanda 1 mln. adamnyń arasynda 8-10 adam ókpe transplantasıasyna muhtaj. Al qazaq halqynyń sany 17 mln. adam. Bul degenińiz elimizde 170 adam ókpe transplantasıasyn qajet etedi degen sóz.
Ókpe jetispeýshiligine ne sebep bolady?
[caption id="attachment_8501" align="alignright" width="354"]
Esenaı Espenbetov[/caption]
Atalǵan ortalyqtyń kardıoreanımasıa bóliminiń meńgerýshisi, anastezıolog-reanımotolog Esenaı Espenbetovtyń aıtýynsha, ókpe aýrýlarynyń týabitti túrleri bar. Al mundaıda adam aýrýyn asqyndyryp almaýdyń jolyn izdeýi qajet. Eń birinshiden tymaýdan jáne basqa da vırýstyq ınfeksıalardan saqtanyp júrgeni jón. Aýa-raıy tez ózgeretin eldi-mekender ókpeniń týabitti jetispeýshiligine shaldyqqan adamǵa aýyr soǵady. Sosyn árdaıym jyly kıinip júrýi qajet. Ókpe jetispeýshiligine alyp keletin taǵy bir sebeptiń biri - shylym. «Temekiniń adam aǵzasyn ýlaıtyny týraly aıtylyp ta, jazylyp ta jatyr. Alaıda onyń nátıjesi qandaı? Adamdarǵa temekiniń zıany týraly anyq aqparat jetip jatyr ma, másele sonda. Shylym zıanyn medısınalyq turǵydan aqıqatyn ashyp kórsetý qajet. Temekiniń kesirinen naýqastarda sozylmaly bronhıt paıda bolady. Ol túptiń-túbinde ókpeniń jetispeýshiligine alyp keledi» deıdi ortalyq mamandary.
Bilgenimizdeı ókpe jetispeýshiligi týraly aıtqanda naýqastyń ózin kinálaý bolmasa aýrýdyń shyǵý sebebin temekige arta salý orynsyz. Sebebi, bul taraptaǵy ókpe aýrýlarynyń etıologıasy áli kúnge deıin anyqtalmaǵan eken.
Kútý paraǵyna qalaı turady?
Ókpe transplantasıasyna muhtaj azamattardyń barlyǵy únemi dárigerlerge qaranyp, olardyń baqylaýynda júredi. Al Syzǵanov ortalyǵynda ópke almas tyrýǵa qatysty tizimge turýdyń ózindik talaptary bar. Naýqastar tynys jetispeýshiligi dárejesine jáne ókpeniń organıkalyq ári fýnksıonaldyq qurylymyna baılanysty iriktelinip alynady.
- İlgeride aıtqandaı ókpe jetispeýshiligi júrek jetispeýshiligine, búırek pen baýyr jumysynyń buzylýyna, bylaısha aıtqanda bir aýrýdy biri qozdyryp, adam aǵzasynyń álsireýine alyp keledi. Al kútý paraǵyna uzaq ýaqyt ókpe jetispeýshiliginiń zardabyn tartqan, tipti dári-dármektiń ózi kómegin tıgize almaıtyn jaǵdaıǵa jetken naýqastar turady. Muny ókpe jetispeýshiliniń termınaldyq satysy deıdi. Al mundaı satyǵa jetken naýqastardyń ári ketse alty aılyq ǵumyry qaldy degen sóz... Olar (naýqastar, avtor.) ottegisiz júre almaıdy, aýrýy asqynǵan jaǵdaıda tipti otteginiń kómegi de jetpeı qalýy múmkin. Mundaı naýqas ózimen birge árdaıym ottegi qutysyn tasyp júrýi kerek. Otteginiń aýadaǵy úlesi 21 paıyz. Bul 21 paıyz deni-qarny saý adamǵa jetkilikti. Al ókpe jetispeýshiligi bar naýqasqa jetkiliksiz. Sol sebepti onyń úlesin kóbeıtý qajet. Bul maqsatta ottegin arnaıy qurylǵylar arqyly úlken qysymmen kishkentaı qutyǵa jınastyrady. Mundaǵy otteginiń úlesi 100 paıyz. Sebebi, qalypty jaǵdaıda 21 paıyzdyq úles naýqastyń aǵzasyn aýamen qamtamasyz ete almaıdy. Ókpeniń ottegimen qamtamasyz etý qyzmeti buzylǵan kezde munyń ózi kómektespeıdi. Al donorlyq ókpeni salǵan kezde naýqas ekinshi ret ómirge keledi. Naýqastyń týǵan-týystary «ókpe transplantasıasyn júrgizgennen keıin adam ári qaraı qalypty ómir súrip kete me, buǵan qandaı kepildik beriledi?» dep jıi suraıdy. Bul birinshi kezekte adamnyń ózin-ózi kútýine, ári qaraıǵy ómir súrý saltyna baılanysty. Sebebi biz óz tarapymyzdan qatelik jibermeýge tyrysamyz. Naqtyraq aıtsaq donorlyq ókpeniń naýqasqa barlyq kórsetkishter boıynsha saı kelýin qarastyramyz, - deıdi Esenaı Espenbetov.
Ókpe transplantasıasynyń talaby qıyn
[caption id="attachment_8502" align="alignleft" width="429"]
TMD aýmaǵynda atalǵan operasıa buǵan deıin tek Reseıde ǵana jasalynatyn.[/caption]
Mundaǵy mamandardyń pikirinshe, ókpe óte talǵampaz aǵza. Sondyqtan donordyń ókpesin ortalyqqa alyp kelgennen keıin ony sol túrinde, sol kúıinde naýqasqa sala salýǵa bolmaıdy. Onyń ústine úshinshi dárejeli komaǵa (tereń uıqy) túskender aýyr jaǵdaıda qaıtys bolady. Olardyń kópshiligi kólik apatyna ushyraǵan, mıyna qan quıylǵan azamattar. Tereń uıqynyń ózi dárejesine qaraı úshke bólinetinin aǵza transplantasıasyna qatysty budan burynǵy maqalada egjeı -tegjeıli aıtqanbyz. Munyń bastapqy ekeýine túskenderdi aman alyp qalýǵa bolady. Úshinshi dárejeli koma – ajal. Mundaıǵa ushyraǵan jannyń ómirin saqtap qalý múmkin emes jáne búgingi deıin medısına tarıhynda munshalyqty tereń uıqydan oıanǵan jaǵdaı tirkelmegen.
- Donorlyq ókpe týraly aıtqanda biz saý adamnyń ókpesin almaıtynymyzdy eskerý kerek. Al úshinshi dárejeli koma negizinen aýyr apat, aıtalyq kólik apatymen baılanysty bolǵandyqtan munyń bári ókpeniń jumysyna áser etedi. Donorlyq ókpe alynǵannan keıin biz ony shetelden satyp alǵan qymbatty qurylǵylarǵa qosyp jýyp, tazalaımyz. Saıyp kelgende, donor paıda bolǵannan kúnniń ózinde ókpeni ala salyp, oǵan muhtaj adamǵa sala salýǵa bolmaıdy. Ókpeni tazalaý jumystary júrgizilgennen keıin onyń naýqastyń aǵzasyna qanshalyqty saı kelerin tekserip, saraptamadan ótkizemiz. Alaıda munyń barlyǵyn jyldam júrgizgen jón. Ókpeni 4 saǵattyń salyp úlgerý qajet. Ár aǵzanyń rezervtik ýaqyty bolady. Áıtpegen jaǵdaıda ol óziniń fýnksıonaldyq qyzmetin joǵaltyp alýy múmkin, - deıdi Temýr Eshmuratov.
Aıta ketelik TMD aýmaǵynda atalǵan operasıa buǵan deıin tek Reseıde ǵana jasalynatyn. Endi buǵan Qazaqstanda qosylǵaly otyr. Al Syzǵanov atyndaǵy hırýrgıalyq ortalyqtyń dárigerleri: «Iá, bul aýyr ota. Alaıda ózimizge senimdimiz. Senimdi bolmasaq bul operasıany bastamas ta edik. Árıne, qobaljý bar. Sebebi, jaýapkershilik aýyr. Biraq, eger biz muny bilmeı, kórmeı ister bolsaq áńgime basqa edi. Osy maqsatta eki-úsh aı boıy oqyp, golandtyq mamandardyń jetekshiligimen ókpe transplantasıasyna da qatystyq. Transplantasıaǵa qajetti qurylǵymen qalaı jumys isteý kerektigin úırendik. Bul Qazaqstannyń medısına tarıhyndaǵy eleýli oqıǵa bolary sózsiz», - deıdi.
Dýman BYQAI
