Qurmet QABYLǴAZY
Josparly ekonomıkalyq qatynastar men ákimshil-ámirshil júıeniń qazanynda qaınap shyqqan “ónim” bola tura, Elbasynyń sol tusta lıberaldy naryqtyq ekonomıka úlgisine sonshalyq boı urýynyń qandaı bir ıdeologıalyq, tárbıelik nemese dástúrlik qaınary bolǵandyǵyn búginderi bizder dáp basyp aıta almaımyz. Bizdiń biletinimiz jáne kórgenimiz Elbasy naryq zańdylyqtaryna – sol bir “kórinbeıtin qoldyń” barlyǵyn retteıtindigine ımandaı sendi jáne el ekonomıkasyn tyǵyryqtan shyǵarýdy sol “qolǵa” tapsyrdy da. Sonyń nátıjesinde biz búgingi jetistikterge jettik: túbegeıli naryqtyq ekonomıka qurdyq; ishinara memlekettik strategıalyq salalardy sanamaǵanda, ekonomıkanyń barlyq qoınaýy naryqtyq tásildermen retteledi; quqyqtyq bazalar tolyqtaı naryqtyq qaǵıdattarmen ázirlengen; el naryǵy álemdik ıntegrasıanyń quramdas bólshegi; ekonomıkadaǵy beımonopolıalyq sektordyń úlesi qarqyndy ósip keledi, olar jáne salyq,baǵa sıaqty naryq quraldarymen retteledi. Búginde elimiz ótken ǵasyrdyń 80-90 jyldaryndaǵy ''Azıa jolbarystarynan'' keıingi jańa kórkeıip kele jatqan elder leginde tur.
Qosh,endi jarmaqtyń ekinshi betine nazar salaıyq. Biz naryq zańdylyqtaryn ekonomıkalyq ómirimizdiń baǵdar shamyna aınaldyrdyq, sonymen bir ýaqytta naryq zańdylyqtary iske qosylady eken, ekonomıkanyń barlyq túıtkilderin manaǵy ''kórinbeıtin'' qol óz-ózinen rettep tastaıdy dep túsindik, túsingen emes, solaı sendik. Ári osy senimnen aınyǵan joqpyz, ıaǵnı ekonomıkalyq romantızmge elitýmen kelemiz. Búginderi dóp kelip otyrǵan ekonomıkalyq máselelerimizdiń ıdeıalyq, teorıalyq qaınary osynda jatyr.
Bizdiń quqyqtyq qujattarymyz, aıtary joq, klasıkalyq-lıberaldy úlgide jazylǵan, onda jetilgen naryqtyq ekonomıkanyń talaptary kórinis tapqan, Eýropa elderinde qandaı bolsa, bizde de sondaı. Áńgime, osy qujattardyń osy eldiń jaǵdaıymen, onyń mentalıtetimen, tula ǵasyrdyń tórtten úsh bóligin josparly-ámirshil júıede ótkizgen eldiń psıhologıalyq áleýetimen qabysýynyń qanshalyq dárejede ekendigi eskerilgen emes. Máseleniń máni, naryqqa saı zań bolsa boldy, bári de ''ok'' degen romantıkada. Al osy zańdardy naqtyly ekonomıkalyq ómirge engizýdiń ıaǵnı oǵan jumys istetýdiń tetikteriniń aıqyndalmaýy men qamtamasyz etilmeýi óz aldyna bólek áńgime
Burynǵy júıeden bas tartyp, kapıtalısik-naryqtyq júıeni engizýdiń alǵysharty esebinde jekeshelendirýdiń qarastyrylǵany belgili. Keńester odaǵynyń qulaýynyń eń bultartpas sebebiniń ózi múliktiń halyqtyq menshikte, túptep kelgende, eshkimniń menshiginde bolmaǵandyǵynda jatyr. Biraq biz kópirdiń ekinshi basyna óte shyqtyq. Barlyǵy jeke menshikke berilse, menshik ıesi sýbektileri naryq zańdylyqtary arqyly naryqtaǵy jáne búkil qoǵamdyq ómirdegi óz oryndaryn tabady jáne ózdiginen úılesimge kelip, yqpaldasyp ketedi dep sheshtik.
Jekeshelendirý men yryqtandyrýdyń ómirimizdi basqasha júıelegendigi shyndyq, biraq romantıkalyq yńǵaımen iske asqan jekeshelendirý týyndatqan stıhıalyq beıbereketsizdiktiń, áleýmettik ádiletsizdik pen úılesimsizdiktiń zardabyn qazir de kórip otyrmyz.
Ekonomıkalyq romantızm bizdiń strategıalyq sheshimderimizge ǵana emes, ekonomıkanyń barlyq salalary men sektorlaryndaǵy saıasatqa da salqynyn tıgizdi. Mysaly, bank sektory. Qarjy naryǵyn komersıalyq bankterge tapsyrdyq, olar ózderine tıesili naryq quraldary arqyly, aıtalyq, depozıt-nesıe mólsherlemeleri arqyly halyqtyń aqshasyn tartyp, ony belgili ústememen ekonomıkanyń qajetsingen salalaryna baǵyttap otyrady, sóıtip qarjy naryǵy tospadaǵy sý sıaqty óz ózin teńshep otyrady dedik. Nátıjesi qazir halyqtyń kóz aldynda.
Tarıhı qalyptasqan shıkizattyq ekonomıkadan bas tartyp, ekonomıkanyń óńdeý salalaryn damytýǵa den qoıdyq. Nıet qalys.
Biraq, ekonomıkamyzdyń irgeli salalary qaısylar, bizdiń basqalardan salystyrmaly artyqshylyǵymyz qaı sektorda, kómeski basymdyqtarymyz qaıda t.s. máselelerdi saralap almaı turyp, ultandy aýylsharýashylyq áleýetimiz bola tura, osy baǵyttaǵy óńdeý tetikterin jetildirýdiń ornyna, Japonıamen jarysyp jeńil avtomobıl jasap kettik. Biz áli óńdeý ónerkásibi degen uǵymdy óz máninde túsine alǵan joqpyz, nemese óńdeýdi mashına jasaý dep túsinemiz
Halyqtyń narazylyǵyn qozǵaǵan jer máselesine de osyndaı qıaldaý kesirin tıgizdi. Jer ekonomıkalyq resýrs retinde negizinde jekeshelendirýge bolatyn kapıtal. Biz máseleniń osy jaǵyn ǵana qarastyrdyq. Ol jekeniń qolyna berilse kútimge alynady, narqy baǵalanady, ónimdiligi de áldeqaıda artady dedik, qysqasy resýrs sıpatymen ıesine, memleketke paıda ákeletindigin nazarǵa ustadyq. Onyń qatardaǵy emes, erekshe, móraldyq, sezimdik, psıhologıalyq mánge ıe resýrs ekendigine mán bermedik. Elitip otyryp aı men kúnniń amanynda arandap qala jazdadyq.
