Eýrazıalyq damý banki (EADB) Eýrazıa aımaǵynda biryńǵaı kólik jelisin qurý ıdeıasyn ilgeriletýde. Banktiń 2024 jylǵy esebine sáıkes, kólik dálizderin Batys – Shyǵys jáne Soltústik – Ońtústik baǵyttarynda biriktirý úlken ekonomıkalyq nátıje beredi. Bul júıeniń negizgi elementi ınfraqurylymdy damytý bolyp tabylady. Infraqurylymnyń damý barysyn baǵalaý úshin bank Eýrazıalyq kólik karkasynyń (ETK) Observatorıasyn qurdy. Bul platforma kólik dálizderi boıyndaǵy jobalardyń derekqoryn jáne olardyń ornalasqan jerin kórsetetin geoaqparattyq júıeni qamtıdy, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
"Eýrazıa elderine tıimdi ári arzan kólik baılanystary kerek. Ásirese, Soltústik – Ońtústik baǵyty boıynsha kólik baılanysyn jaqsartý Ońtústik Azıa men Parsy shyǵanaǵy elderimen saýdany jandandyrady. Eýrazıalyq kólik karkasynyń Observatorıasy Eýrazıanyń kólik baılanysyn arttyrýdaǵy ınvestısıalyq qajettilikterdi baǵalaý men josparlardy úılestirýge arnalǵan tıimdi analıtıkalyq qural bolmaq. Ol kólik salasyndaǵy jaǵdaıdy baqylap qana qoımaı, aımaq elderi men halyqaralyq qarjy ınstıtýttarynyń jobalardy júzege asyrýdaǵy birlesken áreketterin úılestirýge múmkindik beredi", – deıdi EADB Basqarma tóraǵasynyń orynbasary, bas ekonomıs Evgenıı Vınokýrov.
Observatorıa qamtıtyn 13 el qatarynda Ázerbaıjan, Armenıa, Aýǵanstan, Belarýs, Grýzıa, Iran, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Mońǵolıa, Reseı, Tájikstan, Túrkimenstan jáne Ózbekstan da bar. Jobalar týraly derekter ashyq kózderden, ıaǵnı ulttyq jáne halyqaralyq kólik damý baǵdarlamalarynan, baspasóz habarlamalarynan, saraptamalyq baǵalaýlardan alynady. Observatorıada jobalardyń ataýy, sıpattamasy, júzege asyrylatyn eli, kólik dálizi, kólik túri, ınvestısıa kólemi, qarjylandyrý kózderi, iske asyrý merzimi, qazirgi mártebesi jáne memlekettik-jekemenshik áriptestik (MJÁ) belgileri týraly tolyq aqparat beriledi.
2025 jylǵy 1 shildedegi jaǵdaı boıynsha, Observatorıada jalpy somasy 234 mlrd dollar bolatyn Eýrazıalyq kólik karkasynyń (ETK) 325 jobasy tirkelgen. Jobalardyń 51%-dan astamy avtojol salasyna tıesili. Elder bólinisinde eń iri 10 jobanyń jeteýi Reseıde júzege asýda. Osyǵan baılanysty Soltústik eýrazıalyq dálizdi damytý eń kóp kapıtal jumsalatyn baǵyt bolyp otyr. Bul maqsatqa shamamen 78 mlrd dollar qajet, ol jalpy ınvestısıanyń úshten birinen asady.
Jalpy Eýrazıalyq aımaqtaǵy jobalardyń 60%-dan astamy iske asyrylý barysynda. 13%-y jobalyq qujat ázirleý satysynda bolsa, 27%-y talqylaný nemese josparlaý kezeńinde.
Ortalyq Azıa elderine baǵyttalǵan ınvestısıanyń kólemi jalpy ETK ınvestısıalarynyń 22%-yn quraıdy. Qazirgi kezde óńirde jalpy somasy 53 mlrd dollarǵa jýyqtaıtyn 90 joba josparlanyp nemese júzege asyrylyp jatyr. Bul somanyń shamamen 44%-y Qazaqstannyń jobalaryna tıesili.
Qujatta Ortalyq Azıadaǵy ınvestısıalardyń úshten eki bóligi magıstraldy avtojoldar jelisin damytýǵa baǵyttalǵany aıtylǵan. Bul óńirdegi saýda men halyqaralyq tasymaldardyń artýy úshin sapaly avtokólik ınfraqurylymyna degen joǵary suranysty kórsetedi.
Ortalyq Azıadaǵy eń iri 10 joba óńirdegi ınvestısıanyń 58%-yn quraıdy. Olardyń ishinde Qytaı – Qyrǵyzstan – Ózbekstan temirjol magıstrali, Ózbekstandaǵy Tashkent – Ándijan avtomagıstrali, Qazaqstandaǵy "Ortalyq – Batys" jyldamdyq avtomagıstrali, Túrkimenstandaǵy Ashhabad – Túrkimenabad jáne Serahs – Mary – Serhetabat avtomagıstraldary sekildi iri jobalar bar.
Qujatta ınvestısıalyq múmkindikter shekteýli jaǵdaıda jobalardy basymdyq boıynsha irikteý mańyzdy ekeni atap ótilgen. Aýǵanstan, Tájikstan, Qyrǵyzstan, Mońǵolıa jáne Armenıa syndy bes elde kólik dálizderin damytýǵa jumsalatyn shyǵyndar olardyń JİÓ-men salystyrǵanda da edáýir joǵary bolyp otyr.
Osyǵan baılanysty halyqaralyq damý bankteri men basqa da qarjy ınstıtýttary basym jobalardy anyqtaýǵa jáne qarjylandyrýǵa tehnıkalyq qoldaý kórsete alady. Bul, ásirese teńizge shyǵa almaıtyn, taýly elder men damý jaǵdaılary erekshe memleketter úshin asa mańyzdy.
"ETK damýynyń 325 jobasynyń 113-ine jeke bıznes qatysýy qarastyrylǵan (olardyń jartysy – logıstıka men qoıma salasynda). 17 joba MJÁ qaǵıdaty boıynsha júzege asyrylýda nemese asyrylýy múmkin. Onyń ishinde keminde eki joba transshekaralyq MJÁ qaǵıdatymen iske aspaq. Olar – Qytaı – Qyrǵyzstan – Ózbekstan temirjol dálizi men Trans-Aýǵan temirjol dálizi. Halyqaralyq damý bankteri men jeke ınvestorlar úshin tartymdy jobalardyń sanyn arttyrý óńirdegi kólik salasyndaǵy yntymaqtastyqty damytýdyń mańyzdy baǵytyna aınalýda", delingen qujatta.
Buǵan deıin Memleket basshysynyń Teńizge shyǵar joly joq damýshy elderge arnalǵan Birikken Ulttar Uıymynyń úshinshi konferensıasynda sóz sóılegenin jazǵanbyz. Óz sózinde Qasym-Jomart Toqaev: "Biz Orta dáliz jáne "Soltústik – Ońtústik" baǵdary boıyndaǵy kólik joldary men tranzıt ınfraqurylymyn damytýǵa basa mán beremiz. Túpki maqsatymyz – temir joldyń, avtokólik joldarynyń, sondaı-aq avıasıa men logıstıka ortalyqtarynyń birtutas jelisin qurý. Bul Qazaqstannyń Eýrazıalyq tranzıt haby retindegi pozısıasyn nyǵaıtady. Qazirgi kezde Azıa men Eýropa arasyndaǵy qurlyq arqyly tasymaldanatyn júktiń 85 paıyzǵa jýyǵy elimiz arqyly ótedi. Biz sondaı-aq sıfrlandyrýǵa ınvestısıa quıyp jatyrmyz. Astana qalasynda AlemAI jasandy ıntellekt ortalyǵy quryldy. Jýyrda sýperkompúter iske qosyldy. Ǵylymı yntymaqtastyqqa árdaıym ashyqpyz. Seriktesterimizdi qatarymyzǵa qosylýǵa shaqyramyz", – dedi.
