– Erkintaı Maralbaıuly, sońǵy kezderi «Otandas-el» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń jumysy jandana bastaǵanyn baıqadyq. Estýimizshe, bul birlestik 2009 jyly qurylǵan eken. «Otandas-el» naqty qandaı jumysty qolǵa alýdy kózdep otyr?
– «Otandas-el» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestigi týraly aıtpas buryn, sózdi aldymen Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵyn jáne birlestikti qurýǵa uıtqy bolǵan Muqan Mamythan aǵamyzdan bastaǵan durys bolar. Ózderińiz bilesiz, qaýymdastyq tóraǵasy jazýshy, qoǵam qaıratkeri Qaldarbek Naımanbaev bolatyn. Al Muqan aǵamyz sol Qalekeńniń qasynda, qaýymdastyqta qyzmet atqardy. Ol – qazaq kóshiniń bir qarqyndap turǵan kezi edi ǵoı, alystan kelgen aǵaıyndy atajurtyna ornalastyrýda qaýymdastyqtyń atqarǵan jumysy ushan-teńiz.
Jýyrda qaýymdastyqtyń 20 jyldyǵyna oraı shyǵarylǵan «Qazaq kóshi – qazaqtyń qaýymdasýy» degen shejire kitapty aqtaryp shyqtym. Qaldarbek Naımanbaevtyń kezinde Úkimet deńgeıinde bekitilgen qaýymdastyqtyń arnaıy baǵdarlamasy bolypty. Onyń syrtynda, qaýymdastyq kóshi-qonǵa baılanysty jumystardyń jaı qatysýshysy emes, uıtqysy, uıymdastyrýshysy, kerek bolsa, retteýshisi retinde alǵy shepte júripti. Kóshi-qon saıasatymen baılanysy bar barlyq mınıstrlikpen tyǵyz baılanysta bolypty jáne olarǵa sózin ótkize bilgen. Alystaǵy barlyq aǵaıynǵa qatysty mádenı sharalardyń joǵary deńgeıde ótýine, onyń dúbiriniń alys-jaqyn sheteldegi bar qazaqqa jetýine baryn salǵan. Mysaly, aqıyq aqyn Tańjaryq Joldyulynyń 100 jyldyǵy... Elge álde neshe márte konserttik baǵdarlamalarmen qandas ónerpazdardan uıymdasqan delegasıalar shaqyrypty. Sosyn qaýymdastyq qasynan ashylǵan baspadan shyqqa kitaptardyń sapasyn aıtyńyz...
[caption id="attachment_30379" align="alignleft" width="470"]
Muqan Mamythan[/caption]
2005 jyly Qalekeń dúnıe saldy. Muqan Mamythan aǵamyz qaýymdastyq tóraǵasynyń jańa orynbasary Talǵat Mamashevtyń keńesshisi, qaýymdastyq qasynan ashylǵan «Meken» bıznes ortalyǵynyń atqarýshy dırektory bolyp, jumysyn jalǵastyrady. Biraq 3-4 jyldan soń, ol jumystan ketip, 2009 jyly osy «Otandas-El» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestigin qurǵan eken.
Mine, sodan beri de segiz jyl óte shyǵypty. Bul aralyqta kóshi-qon saıasatynda kúrdeli ózgerister boldy. Tipti, kósh toqtap qalýǵa deıin barǵan kezderdiń kýási boldyq. Sondaı bir qıyn shaqta jekelegen tulǵalar bolmasa, qandastarymyz esebinen qurylǵan bir de bir qoǵamdyq uıym ún shyǵara almadyq. Bir «Otandas-el» ǵana emes, barlyq uıym sýyrylyp shyǵyp, ashyq pikir bildirýge jaraǵan joq. Tek, birdi-jar azamattar shyǵyp, qatań qabyldanyp ketken «Halyqtyń kóshi-qony týraly» Zańynyń qalpyna kelýine yqpal etti.
Endi sizdiń «Birlestik naqty qandaı jumysty qolǵa alýdy kózdep otyr?» degen suraǵyńyzǵa kelsek, qazir, Qudaıǵa shúkir, Elbasymyzdyń arqasynda kóshi-qon zańy óz ornyna keldi. Saıabyrlap qalǵan kósh qaıta jandandy. Degenmen, burynǵydaı aǵylyp jatqan joq. Zańnamalardaǵy túbegeıli ózgeristerdi kóship kelgen aǵaıyn jetik túsinip jatpaǵany belgili. Atqarýshy bılikte de túsinbestikterdiń bolyp jatqanyn jasyrýǵa kelmeıdi. Sondaı-aq, kóship kelýshiler men qonys aýdarýshylardy Úkimettiń arnaıy belgilengen jeti oblysqa kóshirý saıasatynyń da mańyzy óte zor ekenin bireý bilse, bireý bilmeıdi. Bul saıasat qandastarymyzǵa tipti paıdaly. Táýelsizdikten beri Otanymyzǵa alys-jaqyn shetelden ultqa kerek qanshama mamandar men qaıratker tulǵalar oraldy. Solardyń bári óz deńgeıinde baǵalanyp, Otanynan marapatyn alǵan joq. Onyń ústine, sheteldegi bes mıllıon qazaqtyń taǵdyry qyl ústinde turǵany anaý. Tipti, Elbasymyzdyń bastamasymen elimizde álemdik deńgeıdegi jobalar ótip jatyr, tyń bastamalar kóterilip jatyr, sondaı tarıhı kezeńde, qýanyshty sátti quttyqtap, qoldap, eldigimizdi kórsetetin, yqylasymyzdy bildiretin, rahmet aıtatyn jónimiz bar ǵoı... Osy sekildi tolyp jatqan jumystardy bir-eki kisiniń moınyna artyp qoıyp, qarap otyrý jaraspaıdy. Biz arǵy betten oralǵan bir top jigit sonyń bárin oılasa kele, osy sharýalardyń bir shetinen shyǵaıyq, bılik pen halyqtyń arasyna dáneker bolaıyq, qandastarymyzdyń ótinish-talabyn bılikke jetkizeıik degen maqsatpen, jańa bir uıym qurǵymyz keldi. Oıda joqta Muqan Mamytqan aǵamyz kezdesip, «Daıyn turǵan birlestikti qaıta jandandyraıyq ta!» dedi. Biz Muqańmen qýana-qýana kelistik. Osylaısha jumys júrgize bastadyq.
[caption id="attachment_30386" align="alignright" width="410"]
Aýyt Muqıbek[/caption]
– Birlestikte qansha múshe bar?
– Jıyrmadan astam múshemiz bar. Jumystyń barlyq aýyrtpalyǵyn óz moıyndaryna alǵan negizgi top 9 adamnan turady. Ótkede «Nur Otan» partıasy tóraǵasynyń birinshi orynbasary M. Qul-Muhammedtiń atyna jazǵan hatymyzda da aıttyq, Birlestik músheleriniń qaı-qaısysy da bireýden birdeme dámetetin, ataq pen abyroı qýǵan jigitter emes. Báriniń munda óz tirshiligi, kúnkóris kózi bar. Onyń syrtynda, ol jigitterdiń bári arǵy bette oqyǵan, jaýapty qyzmetter atqarǵan. Mysaly, birlestiktiń qurýshysy, zańdy tóraǵasy Muqan Mamythan aǵamyz týraly aıtar bolsaq, ol kisi – birinshiden, belgili qalamger-jazýshy, zertteýshi. Ekinshiden, Qytaıda İle qazaq avtonomıaly oblystyq jer qatynastary basqarmasynyń tóraǵasy bolyp qyzmet atqarǵan. Atajurtqa oralǵan soń, Qazaqstannyń saıası ómirine belsene aralasty. Joǵaryda aıttym ǵoı, Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵynda jumys istedi dep. Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń kóshi-qon komıtetiniń tóraǵasy Habylsaıat Ábishev bolyp turǵan kezde Muqan Mamythanulynyń komıtettiń Qytaı baǵytyndaǵy qyzmetine qolǵabys etkenin de aıta ketken jón shyǵar. Eki elde birdeı dúrkirep ótken Tańjaryq aqynnyń 100 jyldyǵynyń memleket deńgeıinde ótýine yqpal etken kisi – osy Muqan aǵa. Tipti, Qaldarbek Naımanbaevtyń qasynda júrip, Almatydaǵy qaýymdastyq úıiniń irge tasynyń qalanýyna, qarjy tapshy kezde qaltaly azamattardan qarjy jıyp, osy kúngi kórgenińizdeı kórkem ǵımaratqa aınalýyna zor eńbek etkeni taǵy bar. Bir sózben aıtqanda, Muqan aǵa úlken qoǵam qaıratkeri.
[caption id="attachment_30380" align="alignleft" width="233"]
Nurbosyn Ysqaq[/caption]
Birlestik tóraǵasynyń orynbasary qyzmetine saılanǵan Nurbosyn Ysqaq jáne bir múshemiz Juban Oralbaı degen eki azamat bar. Ekeýi de İle qazaq avtonomıaly oblystyq partıa komıtetiniń organy «İle» gazetinde qyzmet etken. Ekeýi de ysylǵan jýrnalıs. Ózim bolsam, birlestiktiń atqarýshy tóraǵasymyn. İle oblystyq kadrler basqarý mekemesinde basshylyq qyzmette bolǵam. Hatshymyz Janbolat Qurman da aqyn. Osynda kelip, JOO-nan bilim aldy. Ol da arǵy bette İle aımaqtyq ýálı mekemesinde qyzmet etken azamat. Sosyn, Shyńjań ýnıversıtetin qyzyl dıplommen tamamdaǵan, Shynjań ǵylym akademıasynda jemisti eńbek etken, Qazaqstanǵa kelip hımıa ǵylymynan birinshi bolyp orys tilinde kandıdattyq qorǵaǵan Raıys Áripjan aǵamyzdy múshelikke ózimiz attaı qalap shaqyryp aldyq. Rekeń bizdiń ortamyzda óte bilimdi, bedeldi tulǵa. Muqataı Abdolla aǵamyz Qytaı qazaqtaryna tanymal tis dárigeri. Ol kásibin osynda da órkendetip jatyr. Taǵy bir belsendi múshemiz Turǵanjan Kahap. Ol Shyńjań ólkelik ólshem birlikterdi standarttaý mekemesinde qyzmet etken, osynda kelgen soń oqyp, Almatydaǵy Qazaq agrarlyq ulttyq ýnıversetettiń magıstratýrasyn bitirip aldy. Nurturǵan Nurdanbek degen bilimdi de, kishipeıil azamat bar. Arǵy bette esimi ustazdyqpen tanylǵan. Elge kelgen soń óz kásibin bastap, ortasyna syıly azamatqa aınaldy. Erkin Sársenbaı bolsa, mılısıa bolǵan. Ózi bilimdi otbasynda ósken zıaly azamat. Joǵary jalaqysy bar qyzmetin tastap elge keldi.
Qysqasy, bul jigitterdiń bári Qytaıda joǵary bilim alyp, qyzmet atqarýmen birge naryqtyq ekonomıkanyń qyry men syryna qanyqqan. Elge kelgen soń, Muqan aǵadan basqasy derlik kásipkerlikpen aınalysty. Qazir báriniń jaǵdaıy jaqsy. Birlestiktiń jumysyn dóńgeletip áketýge qarymy da, qaýqary da jetedi.
[caption id="attachment_30381" align="alignright" width="290"]
Janbolat Qurman[/caption]
Osy jerde taǵy bir esimdi erekshelep aıta ketkim kelip otyr. Ol – Aýyt Muqıbek. Aýytty ózińiz de jaqsy bilesiz. Sońǵy bes-alty jyldyń kóleminde tek qana kóshi-qon saıasatymen aınalysyp keledi. Hat jazyp, kóshtiń qıyn taǵdyryn Elbasyna deıin jetkizdi. Májilistegi jumys tobynyń quramynda bolyp, «Kóshi-qon» zańynyń aıtarlyqtaı tolyqtyrylýyna, ózgerýine yqpal etti. Sóıte júrip, ózi de zańger bolyp ketti. Elbasynyń kóshi-qon saıasatyn qazaq bıliginiń qaperine salýda, júrek túkpirine tereń ornatýda Aýyttaı eńbek etken eshim joq bizde. Qytaıdan kelgen qandastarymyzdyń turaqty tirkeýge turýyna eń bir qyrsyq kedergi – «Sottylyq týraly» anyqtama edi, alysyp júrip, onyń da kúshin joıdy, Demek, Aýyt Muqıbek bul kúnde ózimiz baǵalaı almaı júrgenimiz bolmasa, qazaq kóshiniń eń bir janashyryna, tizginustaryna aınaldy. Qysqasy, «kóshi-qon» zańynyń 2013 jylǵy toqyraýynan bastap, qazirgi kemeldengen tusyna deıin ol jigit bir saǵat damyldaǵan joq, Elbasy saıasatyn jan-tánimen qoldap keledi...
Jasyratyny joq, «Otandas-el» RQB-yn qaıta jandandyrý kezinde biz birden Aýyt Muqıbekke súıendik. Ol bizdi qýana-qýana qoldady. Bizge «Birlestikterińizdiń ekonomıkalyq jaǵynda jumysym joq, al saıası, aqparat, baılanys jaǵyna, ózimizdiń bılikpen jumys isteý jaǵyna kómekteýge daıynmyn!» dedi. Osylaısha jumysty bastap kettik. «Otandas-el» RQB-niń birden jurt nazaryn aýdarýy, eldiń bizge eliktep shyǵa kelýi sodan. Biz qazir Aýyt Muqıbekke «Bizdiń Birlestikke kel!» dep, qolqa salyp jatyrmyz. Eger ol jigit kelisim berip jatsa, teń tóraǵanyń biri etip alamyz, bir-birimizdi qoldap, qýattap jumys istemekpiz. Qarjysyn birlestik atynan tólep, ony arnaıy zań mamandyǵy boıynsha oqytsaq degen de oıdamyz. Qudaı qalasa, bolashaqta birge jumys atqarsaq degen úlken josparlarymyz bar...
– «Bolashaqta budan úlken josparlarymyz bar» dep jatyrsyz. Árıne, josparsyz jumys – bos áýre-sarsańǵa uryndyrady. Keıde qoǵamdyq uıymdardyń ustanymy bıliktiń keıbir saıasatymen kelispeı qalýy da múmkin. Bul – azamattyq qoǵamnyń tabıǵatyna jat emes jaǵdaı. Jalpy, «Otandas-el» RQB-niń ustanymy, jumys baǵyty qalaı bolady?
[caption id="attachment_30382" align="alignleft" width="279"]
Raıys Áripjan[/caption]
– Durys suraq qoıyp otyrsyz. Jasyratyn eshteńesi joq, «Otandas-el» RQB Elbasymyz jolǵa qoıǵan kóshi-qon saıasatynyń shýaǵynda atajurtyna oralǵan jigitter jaǵynan qurylyp otyr. Aldaǵy atqaraıyn dep otyrǵan jumysy da sol kóshi-qonnyń tóńireginde bolmaq. Demek, otan úshin qyzmet etýdi kózdeımiz. «Kelispeý» qaıdan shyǵady? Ádiletsizdik pen Zańnyń durys qabyldanbaýynan! Bul jaǵynan kelgende, qazirgi tańda bılikpen biz kelispeıtin dáneńe joq. Joǵaryda aıttyq qoı, «Halyqtyń kóshi-qony týraly» zańy biz armandaǵandaı bolyp qabyldandy. Kedergiler joıyldy. Mine, eki jylǵa taıady, atqarylý ústinde. Tek sol zań men qaýly-buıryqtardyń óz deńgeıinde atqarylýy ǵana qaldy. Bizdiń jumys – sony qadaǵalaý, oryndalmaı jatqan jerin bılikke jetkizý, máseleni sheshý. Qalaı jetkizemiz? Qalaı sheshemiz?
Men jańa ózińizben osy suhbatqa otyrǵanda sózdi Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵynan tegin bastaǵam joq. Bıyl 23 maýsymda Astanada ótken Dúnıejúzi qazaqtarynyń V quryltaıynda Elbasy «Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵynyń keńsesin Almatydan Astanaǵa kóshiretin ýaqyt keldi. Ol basshylardyń janynda bolýy kerek» deı kelip, aldaǵy ýaqytta qurylatyn «Otandastar» qory Dúnıejúzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵymen birlesip, otandastarǵa jan-jaqty qoldaý men kómek kórsetý is-sharalaryn anyqtap, keshendi baǵdarlama ázirleýi kerektigin atap aıtty. Ózińiz bilesiz, sol quryltaıda qaýymdastyqqa jańa basshylar saılandy. Zaýytbek Turysbekov myrzanyń óte yqpaldy, isker, dıplomat tulǵa ekenin búkil qazaq biledi. Daý joq, endi bul uıym jańa zamanǵa saı josparly, aýqymdy jumys atqarady. Biz sol Dúnıejúzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵymen Muqan Mamythan aǵamyzdan bastalǵan selbestikti qaıta jańǵyrtýdy oılastyryp, soǵan talpynyp jatyrmyz. Usynystar tústi, kelissózder bastalyp ketti. Sóıtip, qaýymdastyq arqyly kóshi-qon máseleleri jónindegi usynys-ótinishterimizdi ákimdikterge, mınıstrlikterge, úkimetke jetkizip otyrsaq deımiz. Sol maqsatta jumys jasaý úshin uıym múshelerimen jınalys ta ashtyq.
[caption id="attachment_30383" align="alignright" width="219"]
Turǵanjan Kahap[/caption]
Sondaı-aq, «Nur Otan» partıasynyń búgingi tańda atqaryp otyrǵan aýqymdy jumystaryna halyq rıza. Sońǵy jyldary róshi-qonnyń kóp máselesi osy ,as partıa arqyly sheshilip jatyr. Qazaqstan halyqtarynyń assambleıasy da yqpaldy uıym. Onyń ústine bul úsh uıymnyń da tóraǵasy Elbasynyń ózi. Bizdiń ılegeli otyrǵan pushpaǵymyz da sol Elbasynyń kóshi-qon saıasaty jáne ony qoldaý. Endeshe, eń birinshi kezekte osy úsh uıymǵa súıenemiz degen oıdamyz. «Nur Otan» partıasymen qazirdiń ózinde baılanys ornatyp, qodaý taba bastadyq. Jibergen ótinishterimizdi partıa muqıat qarap, quzyrly oryndarǵa jiberip, tıisti jaýaptar alyp berýde. Jýyrda ǵana Almaty oblysy Eńbekpen qamtý basqarmasynyń shaqyrýymen Pavlodar oblysy men Shyǵys Qazaqstan oblysy Eńbekpen qamtý basqarmasynyń ókilderi Almaty oblysyna kelip ketti. Aýdan, aýyl ákimderi bastaǵan toptyń qatysýymen «Eńbek kúshin tartý» jobasy aıasynda uıymdastyrylǵan basqosýǵa shetelden kelgen aǵaıyndar kóp jınaldy. Soltústikke kóshkisi keletin otbasylardyń ótinishin «Nur Otan» partıasy arqyly «Otandas-el» RQB usynǵan bolatyn.
Qysqasy, zaman talabyna saı, ózderińiz sekildi bedeldi aqparat quraldaryna súıene otyryp, Qazaq kóshine qatysy bar İshki ister, Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý, Syrtqy ister, Ádilet, Densaýlyq saqtaý, Din isteri jáne azamattyq qoǵam mınıstrlikteriniń bárimen jumys isteý kerek bizge.
– Sońǵy aılarda Qytaıdaǵy qazaqtarǵa túrli qysym jasalyp jatqany jaıynda aqparat jıi jarıalanyp jatyr. Qazaqtardyń pasporttaryn jınap alǵany týraly birneshe márte aıtyldy. Osy másele tóńireginde Qytaıdan arnaıy delegasıa da kelip ketti. Elimizdegi QHR-nyń elshiliginde sol delegasıamen ótken basqosýlarda sizderdiń de tóbelerińiz kórinip qaldy...
– Qytaı bizdiń kórshimiz. Ózimiz sol eldiń qarmaǵyndaǵy qazaq jerinde týyp óstik. Týysqandarymyz sonda turyp jatyr. Shettegi qazaqtyń qomaqty bóligi sonda qalyp otyr. Sońǵy kezdegi jaǵdaı qıyndap ketti. Ondaǵy qandastarymyz sońǵy qyryq jylda bolmaǵan qysymdy bastan keshirip jatyr.
[caption id="attachment_30384" align="alignleft" width="268"]
Erkin Sársenbaı[/caption]
Jalpy ózińiz bilesiz, Ata zań boıynsha syrtqy saıasatty Prezıdent júrgizedi. Qudaıǵa shúkir, Elbasymyz Nursultan Ábishuly bul jaǵynan Qazaqstandy kelisim men dostyqtyń altyn uıasyna aınaldyrdy.
Azamat bolǵan soń, bir sebi tıip qala ma dep QHR-nyń osyndaǵy elshiliginde ótken basqosýlarǵa barǵanymyz ras. Qytaıdan delegasıa kelipti dese, biz kádimgideı úmittenip, alashaqpyn bolyp júriptik. Julqynyp jaryssózge shyqtyq, jazyp aparǵan ótinishterimizdi qoldaryna ustattyq. Tipti Pekınge baryp keldik... Biraq shyndyǵyn aıtsam, ázirge oń sheshilgen eshteńe joq. Qarap otyrsaq, sonyń bári bos sóz, bos dalaqtaý boldy. Birdeńe istegensip, kúıbeńdegenińmen, halyqty aldaı almaısyń ǵoı, jurt bárin kórip otyr. Qytaı bıligi Shyńjańdaǵy qazaq máselesin Qazaqstadaǵy qytaı elshiliginde eki-úsh qoǵamdyq uıym men bir top qazaqty jıyp alyp, sheshkeli kelipti dese, aıtyńyzshy, aqylǵa syıa ma!? Sol kezdesýlerden keıin jurt bizdi kúlkige aınaldyra bastady. Qytaı memlekettik Muǵajyrlar uıymynyń qazaq máselesin sheshkisi kelse, Qazaqstanda nesi bar? Shyńjańǵa barmaı ma?! Odan qala berdi, tipti kúıinip bara jatsa, Qazaqstannyń quzyrly oryndarymen sóılespeı me?!
Esińizde bolsa, Astanada ótken Dúnıejúzi qazaqtarynyń V quryltaıynda osy máseleni kótergen Ómirhan Altynǵa Elbasy «Búgin Qytaımen qazaq eliniń qarym-qatynasy óte jaqyn. Úlken túsinistikte. Ol jerdegi Sınszánda bolǵan neshe túrli jaǵdaılar bar. Terorızm de, separatızm de bar. Biraq ta qazaqtarǵa jasalyp jatyr degen qıanat meniń qulaǵyma kelgen joq. Bar bolsa, elshilik arqyly bilip, Syrtqy ister mınıstrligi arqyly oǵan biz tıisti kóńil aýdaratyn bolamyz», – degen joq pa?!
[caption id="attachment_30385" align="alignleft" width="166"]
Nurturǵan Nurdanbek[/caption]
Demek, bul másele elshilik pen qoǵamdyq birlestikterdiń kezdesýimen, «kelissózimen» bitpeıdi. «Úı ishinen úı tigip» jelpildegennen góri biz Qytaıdaǵy qandastarymyzdyń máselesin naqtyly faktilermen QR Syrtqy ister mınıstrligine saýatty etip jetkize bilsek, ol máseleniń Elbasy nazaryna usynylary sózsiz. Sóıtip, kórshi, dos eki el basshylarynyń kezekti kezdesýinde bul túıin ortaǵa túsedi, sheshilip qalady degen senimdemiz. Odan basqa mehanızm joq. Biz osyǵan toqtadyq.
Aldaǵy jerde «Otandas-el» RQB-in shetel elshilikteri jınalysqa, qonaqqa shaqyrǵan jaǵdaıda, tek qonaq retinde baryp, teń dárejede sóılesip, ótinishterin aıtýy múmkin. Biraq eki el arasynda bolatyn saıası jumysqa eshqashan aralaspaıdy. Eshbir elshiliktiń osyndaǵy ókili de, qolǵanaty da bolmaıdy. Esesine ózimiz kásipker bolǵandyqtan, shetel kásipkerlerimen saýda-sattyq baılanysty kúsheıtýge kúsh shyǵaramyz.
– Suhbatyńyzǵa kóp rahmet!
