Qazirgi jahandyq týrbýlenttilik pen halyqaralyq qatynastardyń turaqsyzdyǵy jaǵdaıynda ekijaqty jáne kópjaqty dıplomatıalyq baılanystardyń mańyzy erekshe. Ortalyq Azıada sheshýshi ról atqaratyn Qazaqstan Parsy shyǵanaǵyndaǵy memlekettermen belsendi seriktestik ornatýda, onyń ishinde aımaqtaǵy ekonomıkalyq damyǵan jáne strategıalyq mańyzdy memleketterdiń biri Qatar erekshe oryn alady. Sońǵy jyldary Qazaqstan men Qatar yntymaqtastyqty tereńdetýge artyp kele jatqan qyzyǵýshylyq tanytyp otyr, muny joǵary deńgeıdegi turaqty saparlar men saýda, ınvestısıa, energetıka jáne týrızm sıaqty túrli salalardaǵy negizgi kelisimder dáleldeıdi.

Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń 2024 jylǵy 6-7 jeltoqsanda Qatarǵa resmı sapary ózara is-qımyldy nyǵaıtýdyń erekshe sımvoly boldy. Sapardyń eki kúndik baǵdarlamasyna Qatardaǵy negizgi saıası jáne ekonomıkalyq qaıratkerlermen kezdesýler jáne halyqaralyq saıasattyń, qaýipsizdik pen turaqtylyqtyń ózekti máselelerin talqylaýǵa arnalǵan jetekshi jahandyq alańdardyń biri bolyp sanalatyn bedeldi halyqaralyq forým – Doha forýmyna qatysý kirdi. Bul sapar Qazaqstan men Qatar arasyndaǵy qarym-qatynastyń strategıalyq mańyzdylyǵyna toqtalyp qana qoımaı, ekonomıkalyq jáne saıası ózara is-qımyldy keńeıtý úshin jańa múmkindikter ashty.

Qazaqstan men Qatar yntymaqtastyǵynyń uzaq tarıhy bar, ol ınvestısıalyq jobalarǵa ózara qyzyǵýshylyq pen halyqaralyq uıymdar aıasyndaǵy birlesken jumystarǵa negizdelgen. BUU jáne Islam Yntymaqtastyǵy Uıymy sıaqty platformalarǵa qatysý arqyly eki el de álemdik arenada óz ustanymdaryn nyǵaıtty. Ekonomıkalyq dıplomatıaǵa erekshe nazar aýdarylady: aýyl sharýashylyǵy, energetıka jáne ınfraqurylymdyq jobalar sıaqty Qazaqstannyń negizgi sektorlaryna Qatar ınvestısıalary Qazaqstan ekonomıkasynyń damýy úshin mańyzdy yntalandyrýǵa aınaldy. Óz kezeginde Qazaqstan Qatarǵa «Jasyl ekonomıka» bastamasy jáne óńirlik kólik-logıstıkalyq ınfraqurylym aıasyndaǵy jobalarǵa qatysýdyń tıimdi múmkindikterin usyndy.

Qazaqstan Prezıdentiniń 2024 jylǵy 7 jeltoqsandaǵy Doha forýmyna qatysýy erekshe nazar aýdarýǵa turarlyq. Doha forýmy álemdik saıasat, halyqaralyq qaýipsizdik jáne turaqty damý máselelerin talqylaýǵa arnalǵan eń iri jáne eń bedeldi jahandyq alańdardyń biri bolyp tabylady. Qazaqstannyń bul sharaǵa qatysýy onyń halyqaralyq úderisterge belsendi qatysýǵa degen umtylysynyń kórinisi ǵana emes, sonymen qatar óziniń kún tártibin álemdik qoǵamdastyqqa tanystyrý múmkindigi boldy. Forýmǵa qatysý Qazaqstanǵa jahandyq saıasattyń belsendi qatysýshysy retindegi ustanymyn nyǵaıtýǵa jáne jahandyq máselelerdi sheshýdegi rólin jarıalaýǵa múmkindik beredi. Zamanaýı syn-qaterler – geosaıası shıelenis, ekonomıkalyq daǵdarys jáne klımattyq qaýip-qater jaǵdaıynda mundaı bastamalar Qazaqstannyń álemdik arenadaǵy mańyzdylyǵyn kórsetedi.

Bul maqala Qazaqstan men Qatar arasyndaǵy ekijaqty qarym-qatynastardy, olardyń tarıhı evolúsıasyn jáne yntymaqtastyqtyń negizgi baǵyttaryn egjeı-tegjeıli kórsetýge baǵyttalǵan. Maqalada Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń sapary jan-jaqty taldanyp, sapardyń negizgi nátıjeleri men jetistikteri, sondaı-aq onyń ekijaqty qarym-qatynastar úshin mańyzy baıandalady. Qazaqstannyń Doha forýmyna qatysýyna, bul sharanyń Qazaqstan úshin mańyzyna jáne jahandyq saıası jáne ekonomıkalyq úderisterdegi forýmnyń róline erekshe nazar aýdarylady. Saraptamalyq taldaý Qazaqstan úshin qandaı múmkindikter ashylyp jatqanyn jáne jańa kelisimder negizinde qandaı perspektıvalar týyndaýy múmkin ekenin túsinýge múmkindik beredi.
Doha forýmy aıasynda Qazaqstan men Qatar týraly aıtý ózekti jáne qajet, óıtkeni bul kezekti sapar nemese halyqaralyq forýmǵa qatysý emes. Bul Qazaqstannyń geosaıası yqpalyn nyǵaıtý jáne onyń ekonomıkalyq dıplomatıasyn keńeıtý jolyndaǵy mańyzdy qadam. Qazaqstan aımaqtyq kóshbasshy retinde ǵana emes, jahandyq qaýipsizdik arhıtektýrasyn ózgertý jáne turaqty damý jaǵdaıynda jahandyq sheshimderdi usynýǵa daıyn el retinde de óz ustanymyn nyǵaıtyp keledi.

1. Qazaqstan men Qatar arasyndaǵy qarym-qatynastardy damytý jáne nyǵaıtý
Qazaqstan men Qatar arasyndaǵy qarym-qatynastar saıası, ekonomıkalyq, áskerı jáne mádenı-gýmanıtarlyq salalardy qamtıtyn turaqty jáne kóp deńgeıli yntymaqtastyqtyń úlgisi bolyp tabylady. 1993 jylǵy 1 shildede ornatylǵan dıplomatıalyq qarym-qatynastar ýaqyt óte kele aıtarlyqtaı tereńdep, jańa serpin alǵan strategıalyq seriktestiktiń negizi boldy. Eki eldiń elshilikteriniń astanalarda – 2007 jyly Dohada jáne 2008 jyly Astanada paıda bolýy dıalogty nyǵaıtý jáne ekijaqty baılanystardy ınstıtýsıonaldyq damytý jolyndaǵy basty qadam boldy.
1.1.Saıası yntymaqtastyq: senimniń joǵary deńgeıi men turaqty baılanystar
Qazaqstan-Qatar qarym-qatynastary joǵary deńgeıdegi belsendi baılanystarmen sıpattalady, bul olardyń strategıalyq mańyzdylyǵyn atap kórsetedi. Saıası dıalogtyń mańyzdy kezeńderi memleket basshylarynyń turaqty saparlary boldy. Máselen, 2024 jylǵy aqpanda Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Qatarǵa memlekettik saparmen bardy, al 2023 jylǵy maýsymda Qatar Ámiri sheıh Tamım ben Hamad ál-Tanı Qazaqstanǵa keldi. Bul kezdesýler barysynda saýda-ekonomıkalyq, ınvestısıalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyqty keńeıtýdiń negizgi máseleleri talqylandy.
2022 jyly Qatar Ámirine Qazaqstannyń eń joǵary memlekettik nagradasy – «Altyn Qyran» ordeniniń berilýi ekijaqty qarym-qatynasty nyǵaıtýdyń sımvoly boldy. Bul Qatardyń ekijaqty yntymaqtastyqty damytýǵa qosqan aıryqsha úlesin moıyndaýyn jáne onyń uzaq merzimdi strategıalyq seriktes bolýǵa daıyndyǵyn kórsetedi.
Saıası baılanystar sheneýnikterdiń telefon arqyly sóılesýleri men ózara saparlary arqyly nyǵaıyp otyr. 2023 jyldyń jeltoqsanynda Prezıdent Toqaev Qatar Ámirimen telefon arqyly sóılesti, onyń barysynda ekonomıkalyq jáne ınvestısıalyq baılanystardy odan ári nyǵaıtý perspektıvalary talqylandy. Mundaı turaqty dıalogtar serpindi saıası ózara is-qımyldy, kelisimderdiń der kezinde oryndalýyn qamtamasyz etýdi jáne birlesken bastamalardy qoldaýdy kórsetedi.
1.2.Ekonomıkalyq yntymaqtastyq
Qazaqstan men Qatar arasyndaǵy ekonomıkalyq yntymaqtastyq jańa deńgeıge kóterilýde. Sońǵy jyldary ózara ınvestısıalyq aǵyndardy nyǵaıtyp, eki el arasyndaǵy taýar aınalymynyń ósýin qamtamasyz etetin birneshe strategıalyq mańyzdy kelisimderge qol qoıyldy.
2024 jyly Qazaqstan men Qatar arasynda jalpy quny 20 mıllıard dollar bolatyn aýqymdy ınvestısıalyq jobalardy júzege asyrýdy kózdeıtin uzaq merzimdi strategıalyq seriktestik týraly kelisim jasaldy. Mysaly, Qatar «Power International Holding» jobasy aıasynda Qashaǵan ken ornynda gaz óńdeý zaýyttarynyń qurylysyna jáne Qazaqstannyń gaz tasymaldaý ınfraqurylymyn damytýǵa, sonyń ishinde «Beıneý-Bozoı-SHymkent» gaz qubyrynyń qurylysyna ınvestısıa saldy.
Tıimdi ınvestısıalyq qyzmettiń mysaly retinde Qatarlyq Power International Holding kompanıasynyń qazaqstandyq telekomýnıkasıa kompanıalarynyń aktıvterin satyp alý jobasyn keltirýge bolady. «Qazaqtelekom» AQ-men seriktestik aıasynda Tele2 jáne Altel satyp alý Qazaqstannyń sıfrlyq transformasıasynyń jáne onyń telekomýnıkasıalyq áleýetiniń keńeıýiniń sımvolyna aınaldy.
Bir qyzyǵy, Qazaqstan men Qatar arasyndaǵy taýar aınalymynyń kólemi jyl saıyn artyp keledi. 2022 jyly ol 6,6 mıllıon dollardy qurasa, 2023 jyly Qazaqstannyń eksporty azyq-túlik, toqyma jáne mıneraldy resýrstardy qamtıdy, al Qatar ónerkásip taýarlary men joǵary tehnologıalyq ónimder ımporttalady. Jańa logıstıkalyq baǵyttardy ashqan jáne týrısik aǵyndardyń ósýin yntalandyrǵan tikeleı áýe qatynasy júıesin damytý týraly kelisim mańyzdy jetistik boldy.
1.3.Investısıalyq yntymaqtastyq
Sońǵy jyldary Qatardyń Qazaqstandaǵy ınvestısıalyq belsendiligi artty jáne bul úrdis nyǵaıa túsýde. Sheteldik ınvestorlardyń quqyqtaryn qoldaý jáne qorǵaý Qatar kapıtalynyń turaqty aǵynynyń negizi boldy. 2024 jylǵa arnalǵan kelisim jalpy quny 17,6 mlrd dollardy quraıtyn birqatar ınfraqurylymdyq jobalardy iske asyrýdy kózdeıdi, onyń ishinde:
 Qazaqstannyń ishki qajettilikterin qanaǵattandyrý jáne gaz eksportyn ulǵaıtý úshin 5,7 mlrd dollarǵa gaz óńdeý zaýyttaryn salý;
 Óńirler úshin gazdyń qoljetimdiligin jáne eldiń eksporttyq múmkindikterin arttyrýǵa múmkindik beretin Aqtóbe-Qostanaı gaz qubyryn jáne ekinshi Beıneý-Bozoı-SHymkent jelisin salýdy qosa alǵanda, gaz tasymaldaý ınfraqurylymyn damytý (7,7 mlrd dollar);
 Qazaqstannyń energetıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan quny 2,7 mlrd dollar bolatyn energetıkalyq jobalar, sonyń ishinde Ertis ózeninde sý elektr stansıasynyń (qýaty 350 MVt) jáne qurama sıkldi (1100 MVt) elektr stansıasynyń qurylysy.
Qarjy sektorynda ınvestısıalyq yntymaqtastyq belsendi damyp keledi. 2024 jyly Qatardyń Lesha Bank-i Bereke Bank-ti satyp aldy, bul qazaqstandyq bank sektoryn nyǵaıtýǵa mańyzdy qadam boldy. Qazaqstandyq bankti satyp alý týraly mámile basqa halyqaralyq ınvestorlar úshin Qazaqstannyń bolashaǵy zor qarjy ortalyǵy retindegi tartymdylyǵy týraly sıgnal boldy.
1.4.Áskerı yntymaqtastyq
Qazaqstan men Qatar arasyndaǵy áskerı yntymaqtastyq áskerı kadrlardy birlesip daıarlaý týraly strategıalyq mańyzdy kelisimge qol qoıý aıasynda alǵa jyljýda. Bul kelisim tájirıbe almasý, áskerı medısına salasynda kadrlar daıarlaý, sondaı-aq qaýipsizdik salasyndaǵy ózara is-qımyl úshin jaǵdaı jasaýǵa baǵyttalǵan.
Eki eldiń áskerı delegasıalary Dohadaǵy DIMDEX sıaqty qorǵanys ónimderiniń halyqaralyq iri kórmelerine qatysýda. Qol qoıylǵan áskerı yntymaqtastyq týraly kelisim áskerı tehnıkanyń tranzıtin jáne eki eldiń áskerı polıgondaryn oqý-jattyǵýlar ótkizý jáne áskerı mamandardy daıarlaý úshin paıdalanýdy kózdeıdi.
1.5.Mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyq
Mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyq bilim, ǵylym jáne ónerdi qamtıdy. Mysal retinde Qatar Ulttyq mýzeıinde qazaq tilindegi aýdıogıdtiń iske qosylýyn jáne Qatarlyq Quran qarılarynyń Qazaqstandaǵy halyqaralyq jarystarǵa qatysýyn aıtýǵa bolady. Joǵary bilim salasynda Nazarbaev Ýnıversıteti Hamad ben Halıfa ýnıversıtetimen yntymaqtastyq týraly memorandýmǵa qol qoıdy, bul ǵylymı jáne bilim almasý jáne birlesken zertteýler júrgizýge múmkindikter ashty.
Elordanyń 20 jyldyǵyna oraı Astana qalasynda sheıh Tamım ben Hamad Ál Tanı atyndaǵy mektep qurylysy mańyzdy joba boldy. Bul joba gýmanıtarlyq yntymaqtastyqtyń sımvolyna jáne eki el arasyndaǵy áriptestiktiń strategıalyq mańyzdylyǵynyń kórsetkishine aınaldy.
Qorytyndy, Qazaqstan men Qatar arasyndaǵy qarym-qatynastar saıası, ekonomıkalyq jáne mádenı salalardaǵy ózara múddelerge negizdelgen serpindi strategıalyq seriktestiktiń úlgisi bolyp tabylady. 1993 jyldan beri elder dıplomatıalyq komúnıkege qol qoıýdan áskerı yntymaqtastyq pen jalpy quny 20 mıllıard dollardan asatyn birlesken ınvestısıalar týraly kelisimder jasasýǵa deıingi uzaq joldan ótti.
Qarqyndy ekijaqty baılanystar, ósip kele jatqan ózara ınvestısıa jáne bilim, mádenıet jáne sport salalaryndaǵy yntymaqtastyq bul seriktestiktiń strategıalyq mańyzdylyǵyn kórsetedi. Qazaqstan men Qatar halyqaralyq arenada óz ustanymdaryn nyǵaıtýǵa ǵana emes, turaqty damýdyń jahandyq úderisterine de úles qosýǵa umtylýda.
Odan ári maqalada Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń 2024 jylǵy 6-7 jeltoqsandaǵy Qatarǵa resmı sapary egjeı-tegjeıli talqylanady. Bul oqıǵalar Qazaqstan-Qatar qarym-qatynastary men Qazaqstannyń jahandyq saıasatqa qatysýy úshin mańyzdylyǵyna basa nazar aýdara otyryp, egjeı-tegjeıli taldanatyn bolady.
2. Qazaqstannyń Doha forýmyna qatysýy: mańyzy men bolashaǵy
Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń 2024 jylǵy 7 jeltoqsandaǵy Doha forýmyna qatysýy halyqaralyq saıasattaǵy aıtýly oqıǵaǵa aınaldy jáne Qazaqstannyń jahandyq dıalogtyń belsendi qatysýshysy retindegi mártebesin atap ótti. 2003 jyldan beri ótkizilip kele jatqan Doha forýmy halyqaralyq saıasattyń, ekonomıkanyń jáne qaýipsizdiktiń negizgi máselelerin talqylaýǵa arnalǵan álemdegi eń iri alańdardyń biri bolyp tabylady. Bıylǵy jyly forým «Dıalog, dıplomatıa jáne ártúrlilik» (Diplomacy, Dialogue and Diversity) uranymen ótti, bul onyń kópjaqty yntymaqtastyq qaǵıdattaryn ilgeriletýdegi ortalyq rólin atap kórsetedi.
2.1.Doha forýmynyń Qazaqstan úshin mańyzy
Qazaqstannyń Doha forýmyna qatysýyn formaldylyq nemese dıplomatıalyq qımyl dep qaraýǵa bolmaıdy. Bul Qazaqstannyń senimdi seriktes jáne jahandyq saıasattyń belsendi qatysýshysy retindegi ımıjin nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan strategıalyq qadam. Prezıdent Toqaevtyń ózi atap ótkendeı, «BUU ámbebap uıym retinde adamzat úshin óte qajet». Elbasy BUU Qaýipsizdik Keńesin reformalaý qajettigin jáne Qazaqstan sıaqty orta derjavalardyń rólin aıta otyryp, elimizdiń jahandyq máselelerdiń sheshimin tabýǵa belsendi qatysýǵa daıyn ekenin kórsetti.
Sonymen qatar, forýmǵa qatysý Qazaqstannyń geosaıasattyń, jahandyq saýdanyń jáne turaqty damýdyń negizgi máseleleri boıynsha ustanymyn halyqaralyq qaýymdastyqqa usynýǵa múmkindik berdi. Newsmaker suhbaty aıasynda Prezıdent CNN jýrnalısi Djýlıa Chatterlıdiń suraqtaryna jaýap berdi, bul oqıǵanyń rezonanstaryn arttyrdy. Toqaevtyń «saýda qaqtyǵystary men tarıftik sharalar eń jaqsy sheshim emes» degen sózderi Qazaqstannyń erkin saýda qaǵıdattaryna adaldyǵyn jáne halyqaralyq ekonomıkalyq qaqtyǵystarǵa aralaspaýǵa umtylýyn kórsetedi.
2.2.Qazaqstan Prezıdentiniń Doha forýmyndaǵy negizgi joldaýlary
Qasym-Jomart Toqaev óz sózinde árqaısysy jahandyq kún tártibi úshin mańyzdy bolyp tabylatyn birneshe negizgi taqyryptarǵa toqtaldy:
1. Álemdik saıasattaǵy orta derjavalardyń róli: Prezıdent Qazaqstan sıaqty orta derjavalardyń, ásirese BUU Qaýipsizdik Keńesindegi daǵdarys kezinde beıbitshilik pen qaýipsizdikti ilgeriletýde sheshýshi ról atqara alatynyn atap ótti. Bul málimdeme Qazaqstannyń halyqaralyq úderisterdiń syndarly qatysýshysy mártebesin nyǵaıtady.
2. BUU reformasy: Prezıdent iri derjavalar arasynda kópirdiń joqtyǵy Qaýipsizdik keńesiniń jumysyn toqtatqanyn aıtty. Toqaev BUU rólin kúsheıtý qajettigin atap ótip, Qazaqstannyń bul halyqaralyq uıymnyń reformasyn qoldaıtynyn atap ótti.
3. Saýda saıasaty jáne ekonomıkalyq turaqtylyq: Qasym- Jomart Toqaev álemdik saýdada tarıftik sharalar men proteksıonıstik tásilderdi qoldanýdy aıyptap, onyń ornyna ózara tıimdi saýda baılanystaryn nyǵaıtýdy usyndy. Qazaqstan DSU múshesi retinde ınvestısıalyq ahýaldy jaqsartýǵa jáne sheteldik áriptesterdiń senimin arttyrýǵa kómektesetin halyqaralyq saýda standarttaryna óziniń adaldyǵyn kórsetedi.
4. Aımaqtyq qaqtyǵystar jáne syrtqy saıasat: Prezıdent Qazaqstandy kelissózder men pikirtalas alańy retinde usyna otyryp, Ýkraına men Taıaý Shyǵystaǵy jaǵdaıdy retteý taqyrybyna toqtaldy. Bul Qazaqstannyń bitimgershilik mısıasyn jáne halyqaralyq daǵdarystardy sheshýde deldal bolýǵa daıyn ekenin rastaıdy.
2.3.Qazaqstannyń Doha forýmyna qatysýynyń ekonomıkalyq paıdasy
Saıası dıalogtan basqa, Qazaqstannyń Doha forýmyna qatysýy Qatar jáne basqa forým qatysýshylarymen ekonomıkalyq ózara is-qımyldy nyǵaıtýǵa yqpal etti. Bul úderiste Prezıdent Toqaevtyń Qatardyń Power International Holding jáne Nebras Power iri kompanıalarynyń ókilderimen kezdesýleri erekshe ról atqardy.
2.3.1.Power International holdıńiniń basshylarymen kezdesý
Prezıdent Toqaev Mýataz Ál-Haıatpen jáne Ramez Ál-Haıatpen negizgi ınvestısıalyq jobalardy júzege asyrý barysy týraly talqylady. Qazaqstan men Power International holdıńi strategıalyq salalarda – energetıka jáne telekomýnıkasıa salasynda yntymaqtasady. Eń iri jobalardyń biri – Qashaǵan ken ornynda gaz óńdeý zaýyttarynyń qurylysy. Toqaevtyń ózi bul jobanyń mańyzdylyǵyn atap ótip, «bul jobalar eldiń energetıkalyq qaýipsizdigin nyǵaıtýǵa úlken úles qosady» dedi.
Taǵy bir mańyzdy joba – Beıneý-Bozoı-SHymkent gaz qubyrynyń ekinshi jelisiniń, sondaı-aq jańa kompresorlyq stansıa men Aqtóbe-Qostanaı gaz qubyrynyń qurylysy. Bul jobalar energetıkalyq ınfraqurylymdy damytýǵa jáne Qazaqstannyń eksporttyq áleýetin arttyrýǵa yqpal etedi. Sonymen qatar, Qatarlyq ınvestorlar Qazaqstannyń tehnologıalyq damýynyń jańa perspektıvalaryn ashatyn jasandy ıntellekt jáne óńiraralyq elektr jelileri salasyndaǵy jobalarǵa qyzyǵýshylyq tanytty.
2.3.2.Nebras Power dırektorlar keńesiniń tóraǵasymen kezdesý
Sondaı-aq Memleket basshysy «Nebras Power» kompanıasynyń dırektorlar keńesiniń tóraǵasy Muhammed Naser Ál-Hadjrımen kezdesti. Negizgi jetistikterdiń biri – qýattylyǵy 300 megavatt bolatyn Semeı sý elektr stansasyn salý týraly kelisim. Bul jobanyń Qazaqstannyń jasyl ekonomıkaǵa ótýi úshin strategıalyq mańyzy zor. Memleket basshysy 2030 jylǵa qaraı Qazaqstannyń energetıkalyq teńgerimindegi jańartylatyn energıa kózderiniń úlesin 15 paıyzǵa deıin arttyrý kerektigin atap ótti. Semeı sý elektr stansasy jobasy elimizdiń energetıkalyq táýelsizdigin nyǵaıtyp, klımattyń ózgerýine baılanysty qıyndyqtarǵa tótep berý qabiletin arttyrady.
2.4.Qazaqstannyń Doha forýmyna qatysýy nege mańyzdy?
Qazaqstannyń Doha forýmyna qatysýynyń tek dıplomatıalyq emes, strategıalyq ekonomıkalyq mańyzy bar. Mundaı deńgeıdegi halyqaralyq forýmdar ulttyq múddelerdi halyqaralyq arenada ilgeriletýge biregeı múmkindik beredi. Jahandyq turaqsyzdyq jaǵdaıynda Qazaqstan Taıaý Shyǵys aımaǵyndaǵy elder men halyqaralyq korporasıalar úshin negizgi seriktes retindegi ustanymyn nyǵaıtýǵa umtylýda.
Ekonomıkalyq mańyzdylyǵy: Qatarmen jańa ınvestısıalyq kelisimder jasaý Qazaqstannyń qomaqty qarjy resýrstaryna qoljetimdiligin ashady jáne strategıalyq mańyzdy salalarda – energetıka, telekomýnıkasıa jáne kólikte mıllıardtaǵan dollardy quraıtyn jobalardy júzege asyrýǵa múmkindik beredi. Power International Holding jáne Nebras Power kompanıalarymen kezdesýler Qazaqstannyń ınvestısıalyq maqsat retinde ǵana emes, tehnologıalyq ınovasıalardaǵy belsendi seriktes retinde de áreket etýge daıyn ekenin kórsetedi.
Saıası mańyzy: Jahandyq saıası turaqsyzdyq jaǵdaıynda Qazaqstan ózin konstrýktıvti dıalog pen beıbitshilik bastamalardyń jaqtaýshysy retinde kórsete otyryp, halyqaralyq saıasattaǵy pozısıasyn nyǵaıtyp keledi. Toqaevtyń Doha forýmynda sóılegen sózderinde Qazaqstannyń halyqaralyq arenadaǵy bedelin arttyratyn kópjaqtylyq qaǵıdattaryna jáne ymyraǵa kelýdi izdeýge degen ustanymy erekshe atap ótildi.
Áleýmettanýshy retinde, Qazaqstannyń Doha forýmyna qatysýy onyń halyqaralyq ımıjin nyǵaıtý jáne ulttyq múddelerdi ilgeriletý úshin jahandyq dıalog alańdaryn paıdalanýdyń mańyzdylyǵyn kórsetedi dep aıta alamyn. Forým Qazaqstanǵa Qatar jáne halyqaralyq korporasıalarmen baılanystardy nyǵaıtýǵa ǵana emes, sonymen qatar negizgi jahandyq syn-qaterlerge qatysty óz ustanymyn jarıalaýǵa múmkindik berdi.
Bıznes ókilderimen kezdesýler Qazaqstannyń turaqty damý basymdyqtaryna jaýap beretin energetıka, telekomýnıkasıa jáne sıfrlyq tehnologıalar salasynda jańa kókjıekter ashty. Gaz óńdeý zaýyttaryn, sý elektr stansıalaryn jáne jańa elektr jelilerin salý týraly kelisimder Qazaqstandy ekonomıkalyq jáne energetıkalyq táýelsizdikke jeteleıdi.
Keńirek kontekstte Qazaqstannyń Doha forýmyna qatysýy onyń «orta derjava» – jahandyq saıasatta belsendi ról atqarýǵa jáne beıbitshilik bastamalaryn ilgeriletýge umtylatyn el mártebesin nyǵaıtady. Toqaevtyń BUU reformasy jáne beıbitshilik pen qaýipsizdikti saqtaýdaǵy orta derjavalardyń róli týraly sózi Qazaqstannyń halyqaralyq qatynastardaǵy yqpaldy oıynshy bolý ambısıasyn rastaıdy.
Osylaısha, Qazaqstannyń Doha forýmyna qatysýy aımaqtaǵy pozısıasyn nyǵaıtyp qana qoımaı, elimizdiń jahandyq álemniń bolashaǵyn qalyptastyrýǵa belsendi qatysýǵa daıyn ekenin kórsetedi.
3. Doha forýmy: maqsattary, mindetteri, fýnksıalary jáne onyń álemdik saıasattaǵy róli
Doha forýmy – 2000 jyly Qatar Ámiri sheıh Tamım ben Hamad Ál Tanıdiń bastamasymen qurylǵan jahandyq dıalog alańy. Forýmnyń basty maqsaty – qazirgi zamannyń eń ózekti máselelerin talqylaýǵa bastamashylyq etý jáne olardy eńserýdiń birlesken sheshimderin ázirleý. Forým jahandyq qaýipsizdik, klımattyń ózgerýi, sıfrlandyrý jáne kıberqaýipter máselelerin talqylaý úshin saıasatkerlerdi, ǵalymdardy, bıznesmenderdi jáne azamattyq qoǵam ókilderin biriktiredi. 2024 jylǵy urany – «Dıalog, dıplomatıa jáne ártúrlilik» is-sharanyń negizgi qundylyqtaryn kórsetedi: dıplomatıalyq yntymaqtastyq, ashyq dıalog jáne ártúrli elder men aımaqtardyń pikirlerin esepke alý.
Doha forýmy birneshe strategıalyq fýnksıalardy oryndaıdy. Birinshiden, ol elderge jahandyq máselelerdi talqylaýǵa jáne sheshýge múmkindik beretin kópjaqty dıplomatıany qoldaıdy. Ekinshiden, forým BUU men Qaýipsizdik Keńesi sıaqty halyqaralyq ınstıtýttardy reformalaý boıynsha usynystar ázirleý alańy qyzmetin atqarady. Úshinshiden, forým jasyl ekonomıkany qoldaý jáne Turaqty damý maqsattaryn júzege asyrý arqyly turaqty damýǵa yqpal etedi. Tórtinshiden, forým sıfrlyq tehnologıalar men jasandy ıntellektti retteý máselelerine nazar aýdarady. Sońynda, Doha forýmy gýmanıtarlyq bastamalarmen almasýǵa, sonyń ishinde adam quqyqtaryn qoldaýǵa jáne Gaza sektory sıaqty qaqtyǵys aımaqtarynda gýmanıtarlyq kómek kórsetýge yqpal etedi.
Doha forýmy jahandyq turaqsyzdyq pen álemdik tártiptegi ózgerister jaǵdaıynda óte ózekti. Ol Jahandyq Ońtústiktegi elderge jahandyq sheshimder qabyldaýǵa belsendi qatysý múmkindigin berý arqyly birpolárlyq álemnen kóppolárly álemge ótýdi jeńildetedi. Forým ekonomıkalyq damý deńgeıi ártúrli elder arasyndaǵy teńdikti arttyratyn Qaýipsizdik keńesi men Bretton-Výds júıesin reformalaý arqyly kópjaqtylyqty nyǵaıtady. Antonıo Gýterrısh «eskirgen halyqaralyq ınstıtýttar ýaqyt tizbeginde qalyp qoıǵanyn» jáne olardy jańartý qajet ekenin atap ótti. Osy turǵyda forým jahandyq basqarýdyń jańa tásilderin izdeý alańyna aınalady.
Doha forýmy Qatardyń jahandyq deldal jáne beıbitshilik bastamalaryna qatysýshy mártebesin nyǵaıta otyryp, álemdik saıasatta mańyzdy ról atqarady. Qatar Taıaý Shyǵys pen Gaza sektoryndaǵy qaqtyǵystarǵa deldaldyq jasaý arqyly bitimgershilik dıplomatıasyn alǵa jyljytady. Forým sondaı-aq Qazaqstan sıaqty elderge álemdik arenada óz múddelerin bildirýge jáne jahandyq basqarý reformalaryna qatysýǵa kómektesedi. Klımat pen sıfrlyq qıyndyqtardy talqylaýǵa kómektese otyryp, forým jasandy ıntellekt pen turaqty damýdyń jańa standarttaryn qalyptastyrýǵa kómektesedi. Osylaısha, Doha forýmy jahandyq saıasat pen turaqty damýdyń bolashaǵyna áser ete alatyn sheshimderdi talqylaý men ázirleýdiń mańyzdy quralyna aınalady.
Qorytyndy
Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń 2024 jylǵy 6-7 jeltoqsandaǵy Qatarǵa sapary eki el arasyndaǵy ekijaqty yntymaqtastyqtyń strategıalyq mańyzdylyǵyn rastady. Qazaqstan men Qatar energetıka, ınvestısıa, saýda, ınfraqurylymdyq jobalar jáne gýmanıtarlyq yntymaqtastyq sıaqty negizgi salalardaǵy qarym-qatynastardy tabysty damytýda. Únemi ótetin samıt kezdesýleri men strategıalyq jobalardy birlesip júzege asyrý eki el arasyndaǵy áriptestiktiń sapaly jańa deńgeıge kóterilgenin kórsetedi. Osy qarym-qatynastyń mańyzdy nátıjesi Qatardyń Qazaqstannyń energetıkalyq jáne kólik ınfraqurylymyna kóp mıllıard dollar ınvestısıa salýy boldy, bul eldiń turaqty ekonomıkalyq ósýine yqpal etedi.
Qasym-Jomart Toqaevtyń Dohaǵa eki kúndik sapary Qazaqstan-Qatar qarym-qatynastaryn damytýdaǵy mańyzdy sát boldy. Power International Holding jáne Nebras Power jetekshilerimen kezdesýler ınvestısıalyq yntymaqtastyqtyń naqty nátıjelerin kórsetti, sonyń ishinde gaz óńdeý zaýyttary men elektr stansıalaryn salý jobalary. Bul bastamalar Qazaqstannyń energetıkalyq qaýipsizdigin nyǵaıtyp, energetıka salasyn tehnologıalyq jańǵyrtýǵa negiz jasaıdy. Qatar Ámiri sheıh Tamım ben Hamad ál-Tanımen kezdesý eki el arasyndaǵy qarym-qatynastyń uzaq merzimdi strategıalyq sıpatyn rastady. Birlesken jobalardy sapaly ári ýaqtyly júzege asyrý qajettigi aıtyldy, bul eki taraptyń birlese jumys isteýdegi jaýapkershiligi men yntalylyǵyn atap kórsetedi.
Qasym-Jomart Toqaevtyń Doha forýmyna qatysýy Qazaqstannyń halyqaralyq ımıjin nyǵaıtýdaǵy mańyzdy qadam boldy. Memleket basshysy Qazaqstannyń BUU Qaýipsizdik Keńesin reformalaý, orta derjavalardyń rólin kúsheıtý jáne jahandyq basqarý arhıtektýrasyn ózgertý boıynsha ujymdyq sharalardyń mańyzdylyǵy boıynsha negizgi ustanymdaryn aıtty. Onyń tarıftik kedergilerdi toqtatýǵa jáne ádil jahandyq saýdany qoldaýǵa shaqyrýy forýmǵa qatysýshylardyń rezonans týdyrdy. Doha forýmy Qazaqstan óz rólin jahandyq kún tártibine yqpal etýge qabiletti «orta derjava» retinde jarıalaı alatyn alańǵa aınaldy. CNN jýrnalısimen Newsmaker Interview paneline qatysý Qazaqstannyń halyqaralyq tanymaldylyǵyn arttyryp, onyń kópjaqtylyq pen dıplomatıaǵa adaldyǵyn kórsetti.
Qasym-Jomart Toqaevtyń Qatarǵa sapary jáne onyń Doha forýmyna qatysýy Qazaqstan-Qatar qarym-qatynastaryn damytýǵa jáne Qazaqstannyń halyqaralyq ustanymyn nyǵaıtýǵa uzaq merzimdi saldarlarǵa ıe. Qatarmen yntymaqtastyq ásirese energetıka, sıfrlyq tehnologıa jáne telekomýnıkasıa salalarynda ekonomıkalyq ósýdiń jańa múmkindikterin ashady. Doha forýmyna qatysý Qazaqstanǵa halyqaralyq ınstıtýttardy reformalaý jáne turaqty damýdy ilgeriletý boıynsha bastamalardy alǵa tarta otyryp, jahandyq kún tártibin qalyptastyrýǵa belsendi yqpal etýge múmkindik beredi. Bul is-sharalar Qatarmen áriptestiktiń ekonomıkalyq mańyzdylyǵyn ǵana emes, sonymen qatar jahandyq dıalogtyń jaýapty jáne syndarly qatysýshysy retinde Qazaqstannyń álemdik saıasattaǵy róliniń artyp kele jatqanyn kórsetedi.