Kúni keshe ǵana Almatydaǵy «Nur-Múbárak» ýnıversıtetinde «Dinı bilim tutastyǵy – dinı turaqtylyq kepili» atty respýblıkalyq tájirıbelik konferensıa bolyp ótti. Dinı bilim berýdi jetildirýge arnalǵan konferensıaǵa Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń tóraǵasy Erjan qajy Malǵajyuly, Din isteri komıtetiniń jetekshi mamandary, medreselerdiń dırektorlary, dinı saýat ashý kýrstarynyń ustazdary, dintanýshy-ǵalymdar qatysyp, kókeıde júrgen oılaryn ortaǵa saldy.
Túrli jat aǵymdar jastarymyzdy aldap, arbap, qatarlaryna tartyp jatqan tusta dinı bilim berý isin jetildirýdiń mańyzy zor. Sondyqtan bul jıynnyń qazaq qoǵamy úshin mańyzy joǵary boldy desek, artyq aıtqandyq bolmas edi. Óz kezeginde sóz alǵan Bas múftı Erjan qajy Malǵajyuly:
– Biz sanaýly merzim ishinde medrese jumystaryna eleýli reformalar jasadyq. Medreselerdiń oqý baǵdarlamalaryna ózgerister men tolyqtyrýlar engizildi. Mindetti dinı pánderden bólek, qazirgi zaman talabyna saı qoǵamdyq mamandyqtar qosyldy. Medreselerimiz kolej deńgeıine kóterildi. Jańa qabyldanǵan Jarǵy boıynsha medrese-kolledj dep atalady. Demek, medrese-kolledjimizdi bitirgen shákirt kez kelgen memlekettik mekemelerde dinı jáne zaıyrly mamandyqtar boıynsha qyzmet ete alady. Bul – bolashaq din qyzmetkerleri úshin úlken múmkindik, zor jetistik dep atar edim, – dep dinı bilim berý salasynda ilgerileý oryn alyp otyrǵanyn alǵa tartty.
Dinı basqarma tarıhynda tuńǵysh ret dinı oqý-aǵartý salasy boıynsha Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrligimen memorandým jasaǵanyn da osy basqosýda bildik. Eki jaqty kelisim qujaty aıasynda alǵash ret medreseler úshin memlekettik standartqa saı oqý jospary men oqý baǵdarlamalary ázirlendi. Sonymen qatar medrese Jarǵylaryna ózgerister men tolyqtyrýlar engizilgen.
Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy halqymyzdyń dinı saýatyn ashý, dinı qyzmetkerler áleýeti men qabiletin arttyrý maqsatynda aýqymdy is-sharalar men ıgi jobalardy júzege asyrǵan. Osy baǵytta atqarylǵan jalpy jumystardyń birqataryn aıta ketsek. Áýeli syrtqy baılanystar boıynsha ilkimdi ister týraly.
Bas múftı Erjan qajy Malǵajyulynyń bastamasymen QMDB men Túrkıanyń Marmara, Ystambul, Seljýk, Najmeddın, Erbakan ýnıversıtetteri arasynda oqý salasy boıynsha kelisim-sharttar jasalyp, memorandým qabyldapty. Sonyń Kelisim aıasynda Túrkıanyń birqatar irgeli dinı oqý oryndaryna ǵalamtor arqyly magıstratýra men doktorantýraǵa túsýge múmkindik týyp otyr.
Qazirgi tańda baýyrlas eldegi Hasekı akademıasynda 76 shákirt dinı bilim alyp, tájirıbelerin shyńdaýda. Al Mysyrdyń áıgili ál-Azhar ýnıversıtetiniń 2 aılyq kýrsynda 23 ımam bilimin jetildirip qaıtqan. Sonymen qatyr bıyl tuńǵysh ret Dinı basqarma jáne Máskeý, Qazan qalalaryndaǵy Islam ýnıversıtetteri arasynda ortaq kelisimge qol jetkizildi. Aldaǵy ýaqytta elimiz boıynsha 40 ımam «Máskeý Islam ınstıtýtynda» eki aptalyq kýrsta halyqaralyq din ǵulamalarynyń dárisin tyńdaǵanyn da aıta ketýimiz kerek.
Al elimizdegi birden-bir dinı bilim beretin oqý oryn «Nur-Múbarak» ýnıversıteti Malaızıanyń Sultan Zeınel Abıdın ýnıversıtetimen ǵylymı baılanys ornatyp, saýatty dinı mamandar daıarlaýǵa den qoıǵan. Bolashaq ǵalymdarymyz dısertasıalyq jumystaryn sol elde jetildirýge múmkindik alyp otyr eken. Sonymen qatar Malaızıa memleketi «Nur Múbárak» ýnıversıtetiniń stýdentterin til jetildirý kýrsyna qabyldaý týraly kelisimge qol qoıǵan.
Dinı oqý-aǵartý saladaǵy basty jańalyqtyń biregeıi – shetelge dinı oqýǵa baratyn stýdentterdiń QMDB tarapynan arnaıy ruqsat qaǵaz alýy. Bul qadam shetelde bilim alyp jatqan qandastarymyzdyń dinı kózqarasyn qadaǵalaýǵa úlken múmkindik týdyratyny aıtpasa da túsinikti.
Qazirgi tańda «Nur Múbárak» ýnıversıtetiniń ıslamtaný mamandyǵy boıynsha bitirgen 527 túlek túrli dinı qyzmetter atqarýda. Al medreselerimizdi támamdaǵan 897 shákirt jumyspen qamtylyp, qalǵan bóligi bilimin jetildirgenin basqosýǵa qatysqanymyzda bildik.
2015 jyly medreseni bitirgen 200 shákirttiń 60-y joǵary oqý oryndaryna tússe, 105 bala dinı qyzmetpen qamtamasyz etilgen. Respýblıkamyz boıynsha 751 meshitte dinı saýat ashý kýrstary jumys isteýde. Atalǵan kýrstarda 2015 jyly 48 000 adam saýat ashqanynan Qazaqstan musylmandar dinı basqarmasynyń bul baǵytta jan aıamaı jumys istep jatqanyn ańǵarýǵa bolady. Elimiz boıynsha ár oblys, óńirlerde ımam-moldalardyń bilimin jetildirýge arnalǵan 180 semınar uıymdastyrylyp, oǵan jalpy sany 2 500 din qyzmetkeri qatysqan. Dinı basqarmanyń bul baǵyttaǵy jumystary aldaǵy ýaqytta da júıeli túrde jalǵasa bermek.
Almatyda ótken konferensıa jumysynyń sońynda arnaıy Qaýly qabyldanyp, Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń 2020 jylǵa deıingi bilim berýdi damytý Tujyrymdamasy maquldandy. QMDB-ǵa qarasty joǵary jáne orta oqý oryndary oqý prosesin uıymdastyrý isi, ımamdardyń bilimi men biliktiligin jetildirý ıslam ınstıtýty kadrlardy qaıta daıarlaý jáne olardyń biliktiligin kóterý, meshitter janyndaǵy dinı saýat ashý kýrstary aldaǵy ýaqyttan bastap osy Tujyrymdamaǵa saı jumys isteıtin bolady.
Bilim – adamnyń minezin kórkem etetin nyǵmet
Erjan qajy MALǴAJYULY, Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń tóraǵasy, Bas múftı
– Islamdy júrek qalaýymen qabyldaǵan halqymyz dinı tárbıe men dinı bilim berý júıesin ǵasyrlar boıy atadan balaǵa mıras etip qaldyryp, ónegeli ómir saltyn qalyptastyrǵan. Qazaq jerinde paıda bolǵan dinı bilim berý júıesi jartylaı otyryqshy, jartylaı kóshpeli turmys-saltyna tán ózindik úlgileri arqyly damydy. İri qalalarda boı kótergen medreseler qyzmeti, kóshpeli jurt arasynda molda ustap, bala oqytý dástúri de keń tarady. Din janashyrlarynyń, búgingi sózben aıtqanda, mesenattardyń qamqorlyǵymen el ishinde saýatty moldalar dinı bilim berip, bala oqytý arqyly halyqtyń saýatyn ashty. Osylaısha, qarapaıym qazaq balalarynan bastap, aty ańyzǵa aınalǵan tulǵalarymyzǵa deıin hat tanyp, saýatyn kóterdi.
Dinı bilim berýdi jetildirýge arnalǵan búgingi tarıhı qujatymyz ımamdardyń da jan-jaqty damýyn, qoǵamnyń rýhanı suranysyn tolyq qanaǵattandyra alatyn qabiletke qol jetkizýin kózdeıdi. Múftıat dinı bilim berý salasy boıynsha Túrkıa, Mysyr, Reseı, Malaızıa, Tatarstan memleketterimen áriptestik baılanys ornatyp, ortaq kelisimder jasady.
Basqarma sanaýly merzim ishinde medrese jumystaryna eleýli reformalar jasadyq. Medreselerdiń oqý baǵdarlamalaryna ózgerister men tolyqtyrýlar engizildi. Mindetti dinı pánderden bólek qazirgi zaman talabyna saı qoǵamdyq mamandyqtar qosyldy. Medreselerimiz kolej deńgeıine kóterildi.
Dindi bilimmen emes, sezimmen túsingen keıbir azamattarymyz el arasynda túsinbeýshilik týdyryp, dinı búlikterge jol ashyp jatqany jasyryn emes. Bilim – adamnyń minezin kórkem etetin uly nyǵmet. Sahaba Muǵaz ıbn Jábáldiń: «Alla úshin ǵylym úırený – taqýalyq, ony talap etý – qulshylyq, ǵylymdy bilmeıtin adamǵa úıretý – sadaqa, ony laıyq adamǵa berý – Allaǵa jaqyndaý. Ǵylym jalǵyz kezde – serigiń, demeýshiń, jat jerde júrgende – baýyryń, jánnat jolyndaǵy sham shyraq», – degeni barshamyzǵa málim. Al Alla Elshisi: «Bilim alý – musylman er men áıelge paryz», – dep aıtqan.
Endeshe, barshamyz el ıgiligi jolynda, jastarǵa durys dinı bilim berý, jalpy ımandy qoǵam qurýda birlese, izgi isterge atsalysýǵa shaqyramyn. Alla Taǵala saýapty jumystarymyzǵa jar bolsyn!
«Dinı bilim tutastyǵy – dinı turaqtylyq kepili» atty respýblıkalyq konferensıaǵa qatysýshylardyń
ÚNDEÝİ
Islam dininiń qazaq topyraǵyna jetkeninen myń jyldan asty. Dala halqy asyl dinimizdi júrek qalaýymen qabyldap, ónegeli ómir saltyna aınaldyrdy. Ortalyq Azıa, sonyń ishinde qazaq jeri musylman mádenıeti men órkenıetiniń damýyna súbeli úles qosqan qasıetti mekenderdiń birine aınaldy. Samarqan, Buqara, Ferǵana aımaǵymen qatar Túrkistan, Saıram, Syǵanaq, Balasaǵun syndy ortaǵasyrlyq qalalardan shyqqan ǵulama-ǵalym babalarymyzdyń bul úrdiske qosqan úlesteri ushan-teńiz.
Jurtymyzdyń ulttyq qundylyqtary musylmandyq dúnıetanymmen ushtasyp, úılesim tapty. Halqymyzdyń dinı tanym-túsinigi aýyz ádebıetimiz arqyly da taralyp, nasıhattaldy. Dinı taqyrypqa arnalǵan qıssa-dastandar, óleń-jyrlar ıslam dininiń negizgi qaǵıdalarynan, sharıǵat zańdarynan bastaý aldy. Bul ıgi úrdis qazaq halqynyń musylmandyq mádenıetin qalyptastyrýda, dinı saýatyn kóterýde teńdessiz ról atqardy. Osynaý rýhanı qundylyqtarymyzdy dinı bilim berý baǵdarlamalary aıasynda jańǵyrtýdyń mańyzy joǵary.
Jastardyń dinı saýatyna mán berý, olardyń dinı tárbıe men dinı bilim alý qajettiligin qanaǵattandyrý máselesi – strategıalyq turǵydan da asa mańyzdy. Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy dinı saýaty joǵary, radıkaldy aǵymnyń arbaýynda ketpeıtin, básekege qabiletti, baısaldy, ımandy jastar qataryn kóbeıtip, zıaly ortany qalyptastyrýdy maqsat etedi.
Búgingi konferensıaǵa qatysýshylar dástúrli Islam dininiń tarıhı jáne mádenı negizderin oqytýdy kózdeıtin, zaman talabyna saı úılesim tapqan Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń 2020 jylǵa deıingi dinı bilim berýdi damytý Tujyrymdamasyn qabyldaıdy.
Jastarǵa, jalpy jurtymyzǵa tolyqqandy, sapaly, básekege qabiletti dinı bilim berýde, zaıyrly bilimmen qosa, basqa da salalardy ulttyq qundylyqtarymyzben sabaqtastyra otyryp túsindirý týraly Úndeý joldaımyz. Dinı oqý oryndary basshylaryn jumys barysynda Tujyrymdamada kórsetilgen baǵyt-baǵdarlardy basshylyqqa alýǵa, sonymen qatar zıaly qaýym ókilderin, barsha tulǵalardy osy qujatta aıqyndalǵan mindetter men maqsattardy, ıgi bastamalardy birlese júzege asyrýǵa shaqyramyz.
Konferensıaǵa QMDB tóraǵasy, Ǵulamalar Keńesiniń músheleri, dinı oqý oryndarynyń basshylary, teolog-ǵalymdar, dintanýshylar, ustazdar qatysty
Almaty qalasy, 2015 jyl.
