Asqar Ábitaıuly Semeı shaharyna Bas ımam bolyp qyzmet atqaryp jatqanyńyzǵa bir jarym jyldyń júzi boldy. Osy ýaqyt aralyǵynda rýhanı baǵytqa den qoıyp, qalamyzdaǵy Sýyqbastaý kentindegi meshitke Alash qozǵalysynyń jetekshisi Álıhan Bókeıhanovtyń atyn berýge muryndyq boldyńyz. Sonymen qatar Semeı óńirine qarasty saıttyń atyn Alashdin dep ózgerttińiz. Bul bastamalaryńyzdan sizdiń alash qaıratkerleriniń eńbegimen jiti tanys ekenińizdi ańǵarta ma álde qazaq eliniń bolashaǵy úshin sheıt bolǵan arystarǵa qurmettiń bir belgisi me?
– Iá, biz qashanda eli úshin, halqy úshin sheıt bolǵan jandarǵa qurmet kórsetýimiz kerek. Osy maqsatta Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń sheshimimen Qazaqstan Musylmandar Dinı Basqarmasynyń 30 jyldyq mereıtoıynyń aıasynda, Semeı qalasynyń Sýyqbastaý kentindegi meshitke Alash kósemi, memleket qaıratkeri, ǵalym Álıhan Bókeıhannyń esimi berilgen edi. Álıhan babamyz osy Semeı jerinde júrip, qazaqtyń bolashaǵy úshin aıanbaı eńbek etip, Alash partıasyn qurdy.
Basty maqsatymyz qazaqtyń uly retinde , artynda qalǵan jandar umytpaı, duǵa jasap, saýap barsa degen nıetimiz. Aldaǵy ýaqytta osy meshittiń ishinen Álıhan Bókeıhanovtyń eńbekterin jınaqtap kitaphana ashý, ónegeli jolyn nasıhattaý josparymyzda bar.
Qazirgi zaman talabyna saı ımam tek minberden ǵana emes, áleýmettik jeli arqyly da ýaǵyz-nasıhat júrgizip, halyqty ımandylyqqa, meıirimdilikke, qaıyrymdyllyqa shaqyrý lázim.
Sondyqtanda biz ortalyq meshittiń saıtyn alashdin.kz dep ózgertip, rebrendıng jasadyq. Ataýyn aýystyryp, alash pen baılanystyryp qoıýdadaǵy birden bir sebep, Semeı alashtyń rýhanı astanasy, alash zıalylary osy shaharda bas qosqan. Qazaq eline, jerine qatysty armandary, maqsattary osy ólkeden bastaý alǵan edi. Mine saıt arqyly halyqqa alash arystarynyń el táýelsizdigi jolyndaǵy janqıarlyq erlikterimen qatar eńbekterin, tól dinimizben qatar, ulttyq qundylyqtarymyzdy nasıhattaıtyn bolamyz.
QMDB tóraǵasy, Bas múftı Naýryzbaı qajy Taǵanuly jeti baǵyt boıynsha jumystarǵa basymdyq beriletinin jetkizdi. Osy jumystar óńirde qalaı iske asýda?
– Naýyzbaı qajy Taǵanuly Bas múftı laýazymyna saılanǵan sátten bastap aqparat salasyndaǵy jumystarǵa serpin berdi. Osy baǵyt boıynsha ıgi jobalardy júzege asyrý maqsatynda QMDB janynan Aqparat jáne qoǵammen baılanys bólimi ashyldy.
Sonymen qatar Múftıat medıa ortalyǵy ashylyp, dinı aqparat salasyndaǵy ıgi jobalar júıeli túrde júzege asa bastady. Ótken jyly álemdi jaılaǵan indetke baılanysty saqtyq sharalaryna baılanysty meshitterde qulshylyq etýge ruqsat berilmegendikten, din qyzmetkerleri áleýmettik jeli arqyly, halyqpen baılanysqa shyǵyp, suhbat berip otyrdy. Jergilikti BAQ arqyly ár túrli taqyrypta maqalalar jaryq kórip, nasıhattaldy.
Jeti baǵyttyń biri qaıyrymdylyq. «Qaıyrymdylyq qaıyrymdy is» dep dana halyqmyz teign aıtpaǵan.
«Covid-19» ınfeksıamen kúresip jatqan dárigerler men naýqastarǵa jan-jaqty qoldaý kórsetý maqsatynda Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń bastamasymen qolǵa alynǵan «Ómirge úmit syıla» aksıa aıasynda Semeı óńirinde 19 mıllıon 900 myń teńge kóleminde 85 dana Ottegi konsentratorlary( IVL apparaty), 550 myń teńgege 22 dana púlsoksımetr, 3 mıllıon 500 myń teńgege dári-dármek, 3100 dana betperde din qyzmetkerleriniń uıymdastyrýmen meshit jamaǵaty men kásipkerlerdiń qoldaýymen shaharymyzdaǵy aýrýhanalarǵa jetkizilgen bolatyn.
«Mektepke jol» sharasy aıasynda 2020 jyly 230 balaǵa oqýshylarǵa arnalǵan sómkeler, oqý quraldary, tabys etildi. «Qurban-2020» jobasy boıynsha qurbandyq etteri áleýmettik jaǵynan az qamtylǵan 2638 otbasyǵa úlestirildi. «El úlesi páterge» sharasy óz jemisin berip, jaǵdaıy tómen 3 otbasynyń baspanaly bolýyna járdemdestik.
Ótken jylǵa kóz sala kele, indet órship, is nasyrǵa shaýyp turǵan kezde,halyq judyryq bolyp jumylyp, ıgilikti iske atsalysýy elimizdegi azamattardyń birligin artyra túskendeı boldy. İzgiliktiń kórinisi bolǵan qaıyrymdylyq sharasy áli de jalǵasyn tabatyn bolady.
Bas múftı Naýryzbaı qajy Taǵanuly aımaqtardaǵy ókildikterige jol boıyndaǵy meshitterge qolaıly jaǵdaı jasaýǵa baılanysty bastama kótergen bolatyn. Osy ıgi bastamany qoldaý maqsatynda Sýyq-bulaq kenti meshiti janynan tynyǵý bólmesi ashylǵan bolatyn. Asqar Ábitaıuly ıgi is jaıly keńirek aıta ketseńiz?
– QMDB Iá bıylǵy jyldyń alǵashqy tóralqasynda Bas múftı Naýryzbaı qajy Taǵanuly, jol boıyndaǵy meshitterdiń jaǵdaıyn jaqsartý, jolaýshylarǵa qolaıly etý máselesine basa nazar aýdarýdy tapsyrǵan bolatyn. Osy baǵytta Jarma aýdanyndaǵy Semeı-Almaty tas joly boıyndaǵy Sýyq-bulaq kentindegi meshit janynan tynyǵý bólmesin ashtyq. Bólmede alys joldan kele jatqan jolaýshylardyń tynyǵyp alýyna bar jaǵdaı jasalǵan. Sapardaǵy adamdarǵa ýaı-faı jelisi, jyly sýmen dáret alý, ystyq kofe-sháı, alǵashqy medısınalyq kómek úshin dári dármekter, uıaly telefon qýattandyrǵyshy, sabyn jáne antıseptık, súlgi-oramaldar, ystyq jáne sýyq sýsyndar ázirlep qoıylǵan.
Semeı óńirinde táýelsizdigimizdiń 30 jyldyǵyna oraı qandaı arnaıy jobalar men sharalardy júzege asyrýdy josparlap otyrsyzdar?
– Táýelsizdik jaratýshynyń bizge bergen úlken syıy. Egemendi elimizdiń 30 jyldyq mereıtoıyna oraı, Qala kóleminde, Respýblıkalyq deńgeıde ǵylymı konferensıalar, osy jerge eńbegi sińgen din qaıratkerleri jaıly kitap shyǵarý, zıatkerlik saıystar, rýhanı-aǵartýshylyqqa, din men dástúr, qaıyrymdylyq baǵytta 100- ge jýyq is-sharalar uıymdastyrý josparlanýda. Sonymen qatar óńirimizde salynyp jatqan meshitterdi, Táýelsizdik jolynda eńbegi sińgen din qaıratkerlerine, belgili tulǵalardyń atymen ataý, kóshe attaryn berý máseleleri QMDB tarapynan ıgi bastamalar júzege aspaq.
Jeti baǵyttyń biri aǵymdarmen jumys. Qazir qoǵamda siz túsinetin ıslam men men túsinetin din degen túsinik qalyptasýda. Nasıhatty, dinı ilimdi meshittegi ustazdar men ımamdardan emes, basqa eldegi ózderi ustaz sanaıtyn jandardan bilim alýy bul jerglikti dinı qyzmetkerlerge degen senimsizdik tanytqannyń belgisi bolýy múmkin be? Aq pen qarany ajyratyp, qaısy durys, qaısy burys ekendigin aıǵaqtap kórsetip, halyqqa jetkizý jumystary qanshalyqty qarqyndy júrip jatyr?
– Jat aǵymdarmen kúres jumysy QMDB kún tártibindegi eń ózekti máselesi.Dinı turǵydan qaraǵan kezde adasýshylyq, qatelesýshilik dinge abyroısyzdyq ákeledi. Sondyqtanda bizdiń azamattardyń teris joldy tańdap ketpeýine at salysýymyz bizdiń negizgi mindetterimizdiń biri.
Qazir jaratýshyǵa táýbá, elimizde bilimi joǵary, bilikti dinı mamandar, teologtar bar. Ár óńirde jemisti eńbek etip jatqan ǵalymdarymyz, ustazdarymyz, jat aǵymnyń jeteginde ketken otandastarymyzǵa baǵytynyń durys emes ekendigin dáleldep, Ábý Hanıfa mázhabyn ustanatyn jandardyń qatary kún ótken saıyn kóbeıip kele jatqany qýantady.
Karantın rejımine baılanysty qashyqtyqtan oqytý, ǵalamtor jelisindegi ýaǵyz-nasıhat jumystaryda qarqyndy júrýde.
Dinı kadr daıyndaý baǵytynda qandaı jaıtqa jiti kóńil bólý kerek dep oılaısyz? Búgingi tańda dinı bilimmen qatar, dúnıáýı ilimdi meńgerip, joǵary oqý ornyn úzdik támámdaǵan, ómirlik tájirıbesi bar, halyqpen etene jaqyn aralasa alatyn mamandar jetkilikti me?
– Áli de Semeı óńiriniń dinı salasynda mamandar qajet. Alashtyń rýhanı astanasyna Bas ımam bolyp kelgenime bir jarym jyldyń júzi bolyp qalypty. Osy ýaqyt ishinde álemdegi eń ataqty, bilikti ustazdar men ǵalymdar dáris beretin «Ál-Ázhar» ýnıversıtetiniń, Túrkıanyń «Hasekı» ınstıtýtynyń, Almaty qalasyndaǵy «Nur-Múbarak» ýnıversıtetiniń túlekterin qalamyzǵa shaqyryp, shaharymyzda ustazdyq, din qyzmetkeri retinde jemisti eńbek etýde.
Qazir ımam,moldalarǵa talap kúsheıgen. Árıne 90-shy jyldardyń basynda kadr tapshylyǵyna baılanysty oýqǵa túse almaǵan nemese mektepti nashar oqyǵan azamattar meshitterde eńbek etti.
Biraq búgingi tańda jan-jaqty, bilimdi, saýatty bolý talap etiledi. Qazir osy jerdegi qulshylyq úılerinde qyzmet etip júrgen ustazdardyń, ımamdardyń deni dúnıeáýı ilimdi meńgergenin, joǵary bilimi bar qyzmetkerler.
Iá jasyratyn emes sońǵy kezderi ateısik, táńirshildik kózqarastaǵy adamdar haq dinge baılanysty kereǵar pikirlerin bildirip, din qyzmetkerlerine qarsy shyǵyp jatqan jaıttarda kezdesedi. Biraq halyq qashanda din adamyna tórin usynyp, rızashylyǵyn bildirip qurmet kórsetip keledi.
Óz kezeginde QMDB da ımamdardyń qyzmet ádebin qatań saqtap, rýhanı parasattyń úlgisi bolýy tıis degen ustanymy boıynsha eloradada ótken jyldyń sońynda «Islam – mádenıet pen izgiliktiń bastaýy» atty ımamdardyń IV respýblıkalyq onlaın-forýmynda «Zıatker ımam» tujyrymdamasy bekitilgen bolatyn. Onda Imamdardyń kıim kıý mádenıeti, sóıleý ádebi, halyqpen qarym-qatynasy, zaman talabyna saı bolýy,Sózi men isi úılesýi, bilimdi, bilikti, úlgili, isker, dinı aǵartýshy maman bolýy kózdelingen. Mine osy joǵaryda keltirilgen talaptarǵa saı jumys isteýdemiz.
«Elimizdegi jerleý rásimderin jáne zırat kóterý mádenıetin bir júıege keltirý maqsatynda QMDB janynan salttyq qyzmet kórsetý ortalyǵy ashyldy. Maqsaty men mindeti qandaı?
– Iá, ajal aıtyp kelmeıdi. Qaıǵydan qara jamylyp, jaqynyn qara jerge qıǵan otbasy qabirstan mańynda ólimdi kásipke aınaldyrǵan jandar urshyqsha ıirip áketip, bireýdiń ólimi arqyly ómirin túzeıtin keıbir deldaldar, osy qyzmet túrlerine aspandaǵy baǵany qoıyp bıznesin dóńgeletýde. Keıde marqumnyń denesi sýymaı jatyp, aqy ılerine ózderi habarlasyp, qyzmet túrlerin usynyp jatýyn qalaı túsinemiz.
Sondyqtan osyndaı keleńsiz jaıttyń, jáne qaıǵy jamylyp, jaqynynan aıyrylǵan jandar paıda kózin izdegen salttyq qyzmet kórsetetin mekemelerdiń quryǵyna ilinbes úshin, QMDB Tóraǵasy, Bas múftı hazirettiń bastamasymen jaqynda «QAMQOR-SHARAPAT» salttyq qyzmet kórsetý ortalyǵy quryldy.
Janaza jáne jerleý rásimderinde ysyrapshyldyq pen básekelestikke jol bermeý jáne jalpyǵa ortaq mádenıet qalyptastyrý maqsatynda iske qosyldy. Sońǵy kezderi elimizde o dúnıelik bolǵan adamǵa han saraıyndaı záýlim zırattar men mazarlar salý dástúrge aınalyp keledi. Bul ysyrapshyldyq. Jaratýshy aldynda bári birdeı. Marqumǵa bizdiń duǵamyz kerek. Biz qala basshylyǵynan arnaıy qorymǵa jer berilse, tolyǵymen qorshap, qazirgideı tórt qulaqty zırat emes, tek bıiktigi 1 metr, eni jarty metr marqumnyń aty-jóni , týǵan jáne dúnıeden ótken jyly men kúni jazylǵan belgi tas qoıylatyn bolady. Basty maqsat Islam dininiń talaptaryn saqtaý, básekelestikke, ysyrapqa jol bermeý, zırat kóterýdi bir tártipke keltirip, jalpyǵa ortaq mádenıetti qalyptastyrý. Sonymen qatar halyqtyń jaǵdaıyn eskerip, salttyq qyzmet kórsetýdiń aqysy retinde eń tómengi baǵany belgileý kózdelingen.
Semeı qalasynda uzaq jyldarǵa sozylǵan meshit qurylysy aıaqtalýǵa jaqyn. Qulshylyq ordasynan azannyń únin estıtin kún jaqyn ba?
– 2008 jyly irgesi qalanyp, qurylysy toqtap qalǵan meshit Tastakeevter áýletiniń demeýshiligimen qaıta jandana tústi. Alla qalasa qulshylyq ordasy naýryz aıynda el ıgiligine paıdalanýǵa berilmek. Hakim Abaı Qunanbaıulynyń 175 jyldyq mereıtoıyna oraı Túrkistan oblysy aınalasyn abattandyryp, Semeılikterge tartý jasaǵan edi. Alashtyń rýhanı astanasynda jańa meshittiń boı kóterýine muryndyq bolǵan barlyq jandarǵa alǵysymyz sheksiz.
Áńgimelesken, Qýanysh Rahmetollauly
