MakerSpace-tiń Ambassador jobasy boıynsha mektep oqýshysy Dana Erlanova ótken jazda eki ret Amerıkada bolyp, kóp jas bas suqpaq túgili tek sańylaýynan syǵalap qaraýdy arman etetin ǵylymı tájirıbeler alańy - Sılıkon alqabynda bolyp qaıtty.
«Bul meniń ómirimdi túbegeıli ózgertken tájirıbe boldy!», - deıdi oqýshy qyzdyń ózi de.
BİRİNSHİ JOBA: SEQUENCE - AQYLDY DÁRİ QORABY
Nazarbaev Zıatkerlik mektebiniń 12-synyp oqýshysy Dana Erlanova 10 synyptan bastap baǵdarlamalaýmen aınalysady. Onyń İT salasyndaǵy bilimin bilikpen eń alǵash ushtastyrǵan jeri de MakerSpace alańy bolǵan. Oqýshy qyz mundaǵy ártúrli seksıalarda bolyp, baǵdarlamalaý qyryn baıqap kóre bastaǵan.
Degenmen Dana bul taqyrypty tolyq meńgerý úshin aǵylshyn tilin jetik meńgerý kerektigin ábden túsinedi. Sondyqtan ol bir jyl boıyna MakerSpace alańyna kelip, ondaǵy aǵylshyn tildi jastarmen dostasyp, olarmen tyǵyz baılanysta bolǵan.
Bir aıta keter jaıt, bul keńistikte bilimin ushtap júrgender úshin ártúrli ǵylymı taqyryptaǵy maqalalar aqysyz usynylady, onyń ústine kompúterdi de emin-erkin paıdalanýǵa beredi.
«Men ýaqyttyń shekteýli ekenin túsindim, maǵan bárin tez úırenip, alǵa jyljı berý kerek boldy. Sonda bolashaqta ne isteıtinimdi, qaı mamandyqty tańdaıtynym aıqyndalatyn edi, sondyqtan maǵan qoljetimdi MakerSpace resýrstarynyń barlyǵyn barynsha paıdalaný kerek dep sheshtim.
11-synypta men óz jobalarymen aınalysa bastadym, meniń alǵashqy jobam - Alsgeımer dertine shaldyqqan adamdarǵa arnalǵan ınovasıalyq tabletka qoraby. Meniń basymda mundaı ıdeıa kezdeısoq paıda bolǵan joq, negizinen, ájem osy aýrýdan zardap shegýshi edi», - deıdi ol.
Dana aqyldy dári qorabyn mobıldi qosymshaǵa jalǵady, osy kezde «Shevron» kompanıasy Hakaton báıgesin uıymdastyrdy. Bul is-sharanyń ilespe habarlamasynda «Shevron» úzdik jobalardy damytý úshin úsh jeńimpazǵa 500 dollardan aqshalaı syılyq ázirlep jatqanyn jarıalady.
«Munysy keremet boldy. Sebebi mende dári qorabyna dachıkter jetispeı turǵan. Meniń ıdeıamdy júzege asyryp, álemniń kez-kelgen núktesinen ájemniń dári qabyldaǵan-qabyldamaǵanyn tekserip, bile alatyndaı bolýym úshin maǵan joǵary sapaly qymbat dachıkter qajet edi. Baıqaýda jeńimpaz atanyp, «Shevron» maǵan jobamdy jetildirý úshin 500 dollar berdi. Men birden baryp, Arduino jabdyqtaǵyshtaryn satyp ala bastadym, bul - óz aldyna bólek dıvaıs qurýǵa arnalǵan dachıkterdiń shablony», - deıdi Dana.
GOOGLESCIENCEFAIR JÁNE SILIKON ALQABY
Mine, osy bir jetistikten soń Dana halyqaralyq hakatonǵa qatysý úshin joldama alady. Oǵan 6 eldiń oqýshylary qatysty. Sondyqtan Dana İ-oryndy ıelený úshin edeýir ter tógip, myqty básekelesterge toıtarys berýi kerek boldy. Bul onyń qolynan keldi. Sóıtip qazaq qyzy báıge júldesi - 600 myń teńgeni enshiledi.
«Men qarapaıym otbasynda dúnıege keldim, ol kezde meniń noýtbýgym da joq edi. Sondyqtan, men bul aqshaǵa eń birinshi noýtbýk satyp aldym, ol qolyma tıgende men ózimdi joǵarylap ketken adam sekildi sezindim», - deıdi Dana.
Sodan keıin (onyń aıtýy boıynsha) - 13 jastan 18 jasqa deıingi balalar arasynda GoogleScienceFair-dyń baıqaý ótkizgeli jatqanyn kezdeısoq bilip qaldyq. Bul saıystyń basty maqsaty - jasóspirimder arasynda ǵylymdy keńinen nasıhattaý.
«Biz ol týraly baıqaýǵa úsh apta qalǵanda ǵana bildik, kóp qaǵaz toltyryp, esse jazýymyz kerek edi, onda da bárin aǵylshyn tilinde», - deıdi Dana.
- Biz irikteýdiń úsh kezeńinen óttik, sóıtip 2019 jyldyń mamyr aıynda biz álemniń 20 úzdik fınalısteri qataryna endik. Al oǵan deıin bizdiń komanda 100 fınalıst tizimine engen bolatyn. Mine, sol qatarǵa kirgende-aq bizge arnaıy noýtbýk beriletinin aıtqan, qazir sony kútip júrmiz. Jazǵan essemizde, negizinen, bizge kimder kómekteskenin, ǵylymǵa degen qyzyǵýshylyǵymyz týraly jazdyq.
Bul men jeńiske jetken ekinshi halyqaralyq jarys boldy jáne biz Kalıfornıaǵa jol tarttyq, - deıdi ol.
Dananyń Kalıfornıaǵa, Sılıkon alqabyna sapary ata-anasynsyz óz aldyna bólek shetelge shyqqan alǵashqy kezi bolypty. Qyzdyń saıahaty 25 shildede bastalyp, 2019 jyldyń 1 tamyzynda aıaqtaldy. Amerıkadaǵy jarysqa ártúrli elderden Dana sıaqty 20 myń jasóspirim kelgen.
İ-orynǵa baıqaýdy uıymdastyrýshylar kez-kelgen amerıkandyq ýnıversıtette bilim alý úshin 50 myń dollar tikken. Baıqaýdyń basqa seriktesteri, mysaly, NationalGeographic, ScientificAmerica jáne basqalary, ózderiniń basqa jeke syılyqtaryn daıyndapty. Mysaly, 15 myń dollar, Irlandıaǵa saıahat nemese NatGeoWild-pen birge derekti fılm túsirip, saıahattaý syndy.
«10-synypta oqyp júrgende Sılıkon alqabynda bolsam ǵoı dep armandaıtynmyn, biraq men úshin ol alys bolashaqta múmkin nárse sekildi kórinetin, óıtkeni oǵan tek kásibı joǵary deńgeıli mamandar ǵana kire alady dep oılaýshy edim.
Bul meniń ómirimdi túbegeıli ózgertken synaq boldy! Men San-Fransıskoda boldym, álemdi kórdim, túrli startaptarmen tanystym, biz birneshe kompanıalardy araladyq», - deıdi Dana.
Amerıkadaǵy alǵashqy kúni olar Kalıfornıa, San-Fransısko qalalaryna saıahat jasaǵan. Dana komanda quramyndaǵy qyzdarmen birge aldymen Google-dyń bas keńsesinde bolyp, onda Qazaqstannyń jastaryn kezdestirgen. Sonymen qatar, San-Fransıskoda Dana 2016 jyly GoogleScience baıqaýynyń jeńimpazy bolǵan bir qyzdy kezdestiripti, qazir ol 20 jasta eken, Stenford ýnıversıtetinde oqıdy.
«Sol qyz meni baıqaýǵa qatys dep yntalandyrdy, men oǵan ózime tálimger bolýdy ótindim. Ol bas tartpady, meni jarysqa jaqsylap daıarlady, bári tamasha boldy! Men odan ýnıversıtet týraly, oǵan qalaı túsýge bolatynyn surastyryp, bilip aldym», - deıdi Dana.
Jarys bastalǵanǵa bir kún qalǵanda Dana komandasynyń qyzdarymen birge ýaqyt taýyp, qalaǵa sytylyp shyǵady. Olar jergilikti dám -býrger men shokolad jep, áıgili «Altyn kópir» boıymen júrip, ChinaTown-ǵa bir-aq barǵan, qala ortalyǵyndaǵy úısiz-kúısiz jandardy keziktirgen. Osylaı kúni boıy qala aralaǵan qyzdar shamamen 16 shaqyrym jerdi jaıaý júrgen.
Baıqaýda İ-oryndy muhıttyń betinen usaq plasık zattardy jınaý jobasy jeńip aldy, onyń avtory – Irlandıa jasóspirimi. Ol óz jobasy tanystyrylymynda jyl saıyn óz elinde teńizdegi qoqystardyń kesirinen ondaǵan tasbaqa óletinin aıtty. Onyń ıdeıasy - magnıtti paıdalaný arqyly muhıt betinde qalyqtap júretin shaǵyn plasık zattardy jaǵaǵa alyp shyǵý.
Baıqaý jeńimpazdaryn marapattaýǵa AQSH-taǵy eń tanymal blogerlerdiń biri Dıana Kovern qatysqan, onyń jelide mıllıonnan astam jazylýshysy bar.
«Men ondaı adamdy kezdestirgenime, onymen sóıleskenime óte qýanyshtymyn. Dıana Massachýsets tehnologıalyq ınstıtýtyn támamdaǵan. Onyń YouTube-te Thephysicsgirl degen arnasy bar, onda ol fızıkany ǵylym retinde nasıhattaıdy» , - deıdi Dana.
AQSH-taǵy kúnderiniń birinde tańerteń oıanǵan Dana áıgili bolyp shyǵa kelgenin bilmepti. Sóıtse Dana jaıly Google-diń basty paraqshasynda maqala jarıalanypty. Qarkóz qyzymyzǵa Sılıkon alqabynda bolǵan kúnderi áli kúnge deıin beınebir kórgen tús sıaqty kóredi. Tórt juldyzdy qonaq úı, kún saıyn jańa oqıǵalar, jańa sýretter, kúnde qala aralatý, bastysy oqýshy qyz kúnde Google kompanıasynyń bas keńsesinde bola alǵan, árıne bul kez kelgen jastyń ómirinde umtylmas sát.
«Men ǵylymnyń kómegimen basqa adamdarǵa kómektesý arqyly úlken jetistikke jetýge bolatyndyǵyn túsindim. Eń bastysy – óz isińizdi súıip, ony ynta-shyntańmen oryndaý!», - deıdi Dana.
SILIKON ALQABYNA EKİNSHİ SAPAR. TECHNOVATIONCHALLENGE
AQSH-tan oralǵannan keıin Dana Technovationchallenge-niń qyzdarǵa arnalǵan baıqaýyna qatysady.
«Bizdiń komanda 4 qyz jáne tálimgerden turdy. Biz balalarǵa arnalǵan Teco oıynyn qurastyrdyq, onda qoqysty óńdep oınaıdy jáne ekologıalyq máselelerdiń saldary men sheshimderi týraly aqparat alady. Mysaly, oıyn kezinde qoqysty arnaıy ydysqa tastaǵandarǵa upaılar berildi. Bul upaılardy kıno bıletterine nemese qandaı da bir jeńildikke aýystyrýǵa bolady. Bizdiń basqa kompanıalarmen osy baǵytta baılanysymyz boldy», - deıdi Dana.
Osylaısha bizdiń qyzdar İ-orynǵa ıe bolyp, áıgili amerıkandyq tehnologıalar alqabyna tartyp ketti. Bul sapar 12 tamyzdan 24 tamyzǵa deıin 12 kúnge sozylǵan. AQSH-taǵy jarysqa arnalǵan baǵdarlamanyń tanystyrylym mátini muqıat daıyndaldy, qyzdar óz sózderi men rólderin jaqsylap jattap aldy, tipti ǵaryshqa arnalǵan arnaıy kostúm de kıdi. Aqyry olar İİİ-oryndy ıelendi.
Jarystan keıin qyzdar qalany aralap, Uber, Facebook, NASA, Apple sıaqty ataqty kompanıalardyń keńselerinde bolypty. Ásirese, Facebook-tiń zor ǵımaraty qyzdardy tań qaldyrǵan. Munda jumys ornynan bólek kovorkıng alańy, jemis-jıdek sýsyny men kofehanalar, túrli ulttyq taǵamdardyń meıramhanalary samsap turǵan. Balmuzdaqty tegin jep, sýyq baseınge súńgip alýǵa da ruqsat eken munda.
- Bul armandaǵy úı dep aıtsa bolady, - deıdi Dana. Olarǵa Facebook kompanıasyndaǵylar ózderine jumysqa turǵan jasqa alǵashqy eki aıda aılyqtan bólek taǵy 70 myń dollar ústemaqy beriletinin aıtqan. Muny olar kadr aǵymy bolmas úshin jasaıtynǵa uqsaıdy. Qyzdar kompanıa qyzmetkerlerimen sóılesip qana qoımaı, velosıpedpen de sol terıtorıada serýendegen.
Google kompanıasyndaǵylar da óz qyzmetkerleriniń jaǵdaıyna kóp kóńil bóledi. Mysaly, munda jumysqa ıtińizdi alyp kelýge bolady eken, biraq mysyqqa ruqsat joq. Bir qyzyǵy, kompanıanyń keıbir keńseleri ataqty mysyqtardyń qurmetimen atalypty.
Apple keńsesi mınımalısik jáne asketıstik jaǵynan erekshelenedi, olarda tegin tamaq degen joq, óıtkeni bir kezderi kompanıanyń negizin qalaýshy Stıv Djobs aqysyz tamaq tazartylmaı, aqyry úıindi qoqysqa aınalady dep sanaǵan.
Sılıkon alqabyna jasaǵan sapary kezinde qazaqstandyq komandaǵa qyzyǵýshylyq kóp bolǵan, kóptegen áıgili amerıkandyq buqaralyq aqparat quraldary qyzdarmen suhbattasyp, olar úshin Stenford ýnıversıteti qabyrǵasynda oqý oryny týraly arnaıy baıandama jasaǵan.
UNICEF-TEN BAǴDARLAMA
Almatyǵa kelgennen keıin de bir ornynda tynysh otyra almaıtyn Dana UnicefSummerresidencyinternship baǵdarlamasyn keziktiredi. Ol DataScience-di zerttep, sol bilimi arqyly mobıldi qosymshany qurý úshin derekterdi qalaı paıdalaný kerektigine bas qatyra bastaıdy. Dana qasyna eki balany ertip, komanda jasaqtaıdy. Kapıtany ózi bolady. Olar damýy tejelgen balalar paıdalana alatyn Yerekshe qosymshasyn jasap shyǵady.
«Osylaıynan úsh jobaǵa qatysyp, meniń jazǵy demalysym kózdi ashyp-jumǵansha óte shyqty. Bul jyl men úshin jemisti boldy, men jobalardy damytýǵa bar ýaqytymdy jumsadym. Bastysy, súıgen isimmen shuǵyldandym. Jaz tamasha boldy!», - dep kúledi keıipkerimiz.
Ázirlegen, Kámshat SÁTIEVA
