Damýǵa jeteleıtin bastamalardy qoldaımyz!
Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń «Ana tili» gazetine bergen suhbaty kópshiliktiń nazaryndaǵy basty taqyryp bolyp tur. Sebebi bul jarıalanymda ótken jyldyń qorytyndysynan bólek, elimizdiń alǵa qoıǵan damý baǵyttary kórsetilgen. Syrtqy jáne ishki saıasat, ekonomıka, kásipkerlik, áleýmet, el ómiriniń barlyq tustary qamtylǵan. Osyǵan oraı qoǵam belsendileri men sala mamandarynyń kózqaras, paıymdaýlaryn oqyrman nazaryna usynamyz.
Ál Farabı Bolatjan, dintanýshy, qoǵam belsendisi
Suhbattyń sımvoldyq sıpaty bar
Bul suhbatty Memleket basshysynyń «Ana tili» gazetine bergeniniń óz sımvoldyq máni bar. Birinshiden, qazaq tildi medıaǵa bergen qoldaýy, ekinshiden, memlekettik tildi damytýdy kózdegeni dep túsindim. Uǵa bilgen adamǵa bul jerde Memleket basshysy memlekettik tildi damytýdy megzep tur. «Qazaq tiliniń básekege qabileti jáne ony úırenýge degen qyzyǵýshylyq barynsha artyp keledi. Eń bastysy, qazaq tilin bilý sánge aınaldy, jastarymyz ony meńgerýge umtylatyn boldy. Memlekettik til azamattardyń qyzmet babynda ósýine jáne tabysqa jetýine jol ashatyn mańyzdy faktor sanalady. Elimizdiń bıznes ókilderi marketıń salasyndaǵy naýqandaryn qazaq tilinde sóıleıtin tutynýshylardyń suranysyna qaraı ótkizetin boldy. Munyń bári memlekettiń óte abaı bolýdy qajet etetin ári saıası turǵydan mańyzdy sanalatyn osy saladaǵy saıasaty tıimdi júrgizilip jatqanyn kórsetedi», - dedi memleket basshysy. Osylaısha aldaǵy jyldary memlekettik tildi damytý úshin naqty sharalar atqarylatyny bizdi qýantty.
Sonymen qatar Prezıdentimiz «qańtar oqıǵasyna» túrtki bolǵan birneshe sebepterdi tilge tıek etti. Ádiletsizdik, saıası toqyraý, ekonomıkalyq faktorlar, zań buzýshylyq osy búliktiń sebebine jatatyny belgili.
Eks-prezıdent týraly da óz pikirin bildirip ótti, tuńǵysh Prezıdenttiń jaqsylyǵy men qatelikterin saralap, ótkenge ádiletti baǵa berý qajet ekendigin durys paıymdady. Áńgime barysynda Qasym-Jomart Toqaev qatty synǵa da urynbady, oń jaǵyn da, teris jaǵyn da atap ótipti. Eks-Prezıdent bılikten ketken soń sheneýnikterge tapsyrma berilip otyrǵanyn, adamdar arasynda «qos bılik bar» degen teris pikir sodan qalyptasqanyn halyqqa ashyq aıtyp túsindirdi. Bul men úshin shynaıy shyqty. Qatty unaǵan tusy – jeke basqa tabynýǵa qarsylyǵy, ıaǵnı Memleket basshysynan kúlt jasaýdy jaqtyrmaıtynyn bildirgeni. «Prezıdent – «Qudaıdyń jerdegi kóleńkesi» emes, basqarý úshin belgili bir merzimge saılanǵan menejer ǵana», - dep qadap aıtty Memleket basshysy. Halyq aldynda Prezıdent tek menejer dedi. Osy sózderi kókeıge qondy. Qazirgi bilimdi, oı-sanasy joǵary, shetel kórgen jastardyń kózqarasyna bul jeri dóp tústi dep sanaımyn.
Meıirjan Kelemedenov, qoǵam belsendisi, «Jas live» medıa ortalyǵynyń jetekshisi:
Ashyq áńgimege aınalǵan suhbat
El Prezıdentiniń «Ana tili» gazetine bergen suhbatynda ózekti saýaldarǵa halyq óz jaýaptaryn ala aldy. Óz basym jastarǵa qatysty aıtqan sózderin oqyp, muqıat tanystym. Bizdiń Prezıdentimiz qashanda jas urpaqtyń jaıyn oılap júretini bárimizge málim. Elimizde jastarǵa orta jáne kásibı nemese joǵary bilim alýǵa, tabysty eńbek etýge barlyq jaǵdaı jasalǵan. Tek talpyna bilseń bolǵany. Sonymen qatar stýdentterdiń tek zaman talabyna saı bilim alyp qana qoımaı óz elin, jerin súıetin patrıot bolýy da asa mańyzdy.
Toqaev myrza jastarǵa senim bildirip, bizdiń bolashaǵymyz úshin aıanbaı eńbek etý kerektigin jetkizdi. Búgingi qyz-jigitterimizge oqýdan ózge, álem kóshinen qalmaý kerek, zamanaýı tehnologıalardy meńgerip, árdaıym izdeniste bolý qajettigin jaqsy túsindirdi dep oılaımyn. Prezıdentimiz jastardyń bilimdi, saýatty, qarym-qabileti joǵary azamattar bolyp qalyptasýy álemdik arenada jáne elimiz úshin asa mańyzdy ekenine únemi basa nazar aýdarady. Rasynda da búgingi jastar el erteńin jasaıtyn tulǵalar.
Jarıalanymda jastardyń memlekettik tildi qurmettep jáne ony damytý qajettigi aıdan anyq aıtyldy. Sol sebepti Prezıdenttiń saıasatyn, ulttyq ıdeologıany qoldaý baǵytyndaǵy jobalaryn qoldaımyn. Ózim qoǵamdaǵy jastar atsalysatyn jobalardyń basy-qasynda júrgendikten memleketimizdiń damyǵanyn qalaımyz, sol damý jolynda úles qossaq eken deımin. Memleket basshysy júktegen jaýapkershilikti jastar qaýymy jan-júregimen sezinedi dep oılaımyn.
Erlan Jaqýpov, QSZI Jahandyq ekonomıka jáne turaqty damý bóliminiń basshysy
Kásipkerlik – memlekettik saıasattyń basty baǵyty
Ulttyq ekonomıkamyzdyń turaqty ósýiniń negizgi qozǵaýshy kúshi ol – kásipkerlik. Málimetter keltirsek, respýblıka boıynsha shaǵyn jáne orta kásipkerlik (SHOK) eldegi jumyspen qamtylǵan halyqtyń jartysyna jýyǵyna - 4,3 mıllıon adamǵa jumys berip otyr. Keıingi on jyldyqta shaǵyn jáne orta kásipkerlik salasynda eńbek etetinder qatary 1,5 esege ósken. Ekonomıkadaǵy SHOK-tyń jalpy qosylǵan qundaǵy (JQQ) úlesi turaqty túrde ósýde. 2023 jyly bul kórsetkish 36,7%-ǵa jetip, benchmark-elderdegi ortasha 50% deńgeıine taıady.
Qazir memleket kásipkerlik sektordyń damýy úshin jańa retteý, júıeleý saıasatyn iske asyryp jatyr. Munyń bári kásipkerlik belsendilikti yntalandyrý bolyp tabyladý. «Jańa betten» reformasy boıynsha keıingi 2-3 jylda kásipkerlerdiń jumysyna kedergi keltirgen 10 myńnan astam artyq talap alynyp tastaldy. Bul jaqsy nátıje.
Shaǵyn jáne orta bıznesti damytý úshin 2019 jyldan bastap sýbsıdıalaý jáne ekinshi deńgeıli bankterdiń nesıelerine ishinara kepildik berý baǵdarlamalaryna qatysqan jobalar sany 5 esege artqany belgili.
Byltyrǵy jyly «Damý» qory arqyly somasy 94,2 mlrd teńgeni quraıtyn 401 joba qarjylyq qoldaýǵa ıe boldy, onyń ishinde 80,1 mlrd teńge kóleminde kepildikter berildi. Atqarylǵan osy jumystar bıznestik belsendilikti arttyryp, kásipkerlikti damytyp, ekonomıkanyń ártaraptandyrylýyna áser etýde.
«Damý» qory arqyly 2024 jyly jalpy nesıe somasy 94,2 mlrd teńgege bolatyn 401 jobaǵa qoldaý kórsetilip, 80,1 mlrd teńgege kepildik berildi.
Halyqaralyq damý ınstıtýttary Qazaqstandaǵy kásipkerlik salasyndaǵy oń serpin baryn rastap otyr. Global Entrepreneurship Monitoring reıtıńinde Qazaqstan bıznesti júrgizý sharttary boıynsha 47 eldiń arasynda 21-orynǵa taban tiredi. Bul sharttar 12 negizgi faktordy qamtıtyn NESI kompozıttik ındeksi arqyly saralanyp, arnaıy baǵa beriledi. Reıtıńtegi aqparattarǵa sáıkes, elimizde «bastapqy kásipkerlik belsendiliktiń» edáýir ósimi jáne turǵyndar arasynda kásipkerlikke degen qyzyǵýshylyqtyń anaǵurlym artqanyn ańǵarý qıyn emes.
Memleket basshysy jyl saıyn otandyq bıznes-qaýymdastyq ókilderimen kezdesýler ótkizip, sala basshylarymen eldegi bıznes-klımattyń ózekti máselelerin talqylaıtynyn erekshe atap ótken jón. Tutastaı alǵanda, josparlanǵan kórsetkishterge jáne ulttyq ekonomıkanyń turaqty ósýine qol jetkizý úshin kásipkerlikti damytýdyń keshendi tásili, onyń ishinde SHOK qoldaýdyń óńirlik baǵdarlamalaryn ázirleý qajet. Atalmysh baǵdarlamalar aıasynda Qazaqstannyń damý ınstıtýttary ár aımaqtyń erekshelikteri men onyń básekelestik artyqshylyqtaryn eskere otyryp, qoldaý sharalaryn beıimdeý mańyzdy bolyp tur.
Arman Júdebaev, Temirbek Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademıasynyń rektory
El baǵdaryn aıqyndaǵan keleli suhbat
«Ana tili» gazetindegi memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń «Maqsatym — ekonomıkany jáne egemendikti nyǵaıtý» atty kólemdi suhbatymen tanystyq. Qaýeset áńgimelerge toqtaý qoıyp, memlekettik múddeni taǵy bir márte aıshyqtaǵan salmaqty suhbat dep sanaımyn.
Turaqty ekonomıkalyq ósim men halyqtyń ál-aýqatyn jaqsartý memlekettik saıasattyń basym baǵyty bolyp qala bermek. Bul jarıalanym sonymen de qundy. Turaqtylyq pen damýdy ustanatyn jetekshi elderge tán pozısıa osyndaı bolady. Elimizdiń ár óńirinde jaaıdan boı kóterip jatqan bilim ordalary, mektepter men balabaqshalar, óndiris oryndary, óńdeý ónerkásibi salasyndaǵy mekemeler — ulttyq ekonomıkany kúsheıtý men áleýmettik saıasattaǵy jetistikterimiz. Sonymen qatar jastar máselesine erekshe basymdyq berildi. «Elimizdiń taǵdyry — jastardyń qolynda.
Bul - ánsheıin ádemi sóz emes, memleket strategıasynyń túpki máni», — degen basshymyzdyń sózi jas urpaqtyń boıyna qanat bitirip, senimin nyqtaı túseri anyq. Osy rette birtutas el bolyp, Prezıdent bastamalarynyń oryndalýyna atsalysýymyz kerek degen ustanymdamyn.
