Shyǵys Qazaqstan oblysynda áleýmettik-ekonomıkalyq damý jaǵynan Ulan aýdany búginde kópshiliktiń nazaryn aýdaryp otyr. Osylaısha aýdanymyz oblysymyzdyń ósip-órkendeýine óz úlesin qosyp keledi. Aýdanymyz tórt túlik mal ósirip, mal sharýashylyǵyn keńinen órkendetýge qolaıly jer. Bul úshin tek memlekettik baǵdarlamalardy tıimdi paıdalana bilýdiń mańyzy zor dep esepteımin. Sońǵy jyldary «Sybaǵa», «Jumyspen qamtý – 2020», «Bıznestiń jol kartasy – 2020» baǵdarlamalary boıynsha jeke kásipkerler men sharýa qojalyqtary nesıe alyp, memlekettik qoldaýdyń ıgiligin kórip jatyr.
2015 jylǵy aýdannyń bekitilgen búdjeti 4 178,4 mln. teńgeni qurady. Onyń ishinde respýblıkalyq jáne oblystyq búdjetten túsken járdemqarjy men transfertter – 2 634,1 mln. teńge, ózindik kiris 905,4 mln. teńgeni quraǵan.
Ulan aýdanynyń 2015 jyldyń 1 qarashasyna jóndelgen búdjeti 3 902,4 mln. teńgeni quraıdy, onyń ishinde ózindik kiris – 900,6 mln. teńge, bul jalpy túsimniń 25,5%-yn quraıdy. Aǵymdaǵy jylǵa ózindik kiris boljamyn 109,8%-ǵa ósimmen josparlap otyrmyz.
2015 jyldyń on aıynyń qorytyndysy boıynsha negizgi kapıtalǵa ınvestısıa salý kólemi 3689,3 mln. teńgeni quraıdy. Ónerkásiptik ónimder kólemi 13 903,7 mln. teńgeni qurady. Ústimizdegi jyldyń qazanyna 174 kishi bıznes kásiporny tirkelgen, sany ótken jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda 30,8%-ǵa artqanyn baıqaýǵa bolady. Sonymen birge jumys istep turǵan kásiporyndardyń sany 43,7%-ǵa kóbeıdi jáne 125 birlikti qurady. Shaǵyn bıznestiń belsendi kásiporyndarynyń sany 16,9%-ǵa ósimmen 90 birlikti qurady. Osylaısha daǵdarysqa qaramastan aýdan turǵyndary memlekettik qoldaýlarǵa súıene otyryp, kásipkerlikpen aınalysýǵa bet burǵanyn maqtanyshpen aıta alamyn. 
Ónerkásiptik ónimderdiń negizgi úlesin (98,6%) óńdeý ónerkásibi quraıdy. 2015 jyldyń ótken kezeńine óndirý kólemi 12 630,6 mln. teńgeni qurady.
2015 jyldyń qańtar-qazanynda agrarlyq sektorda aýyl sharýashylyǵynyń jalpy óniminiń kólemi 17 953,1 mln. teńgege jetti. Bul ótken jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda 0,6% artyq.
Údemeli ındýstrıaldy-ınnovasıalyq damý baǵdarlamasy aıasynda aýdanda 3 ınvestısıalyq joba usynyldy. Jylyna 20 000 tonnaǵa deıin et óndirýge «Óskemen qus fabrıkasy» AQ keńeıtý jobasyn erekshe atap aıtýǵa bolady. Qazirgi tańda kásiporyn jospardan artyq 24 myń tonnaǵa deıin qus etin óndirip keledi. Budan basqa quny 150,0 mln. teńgege baǵalanǵan polıetılendi qubyr óndirý zaýyty da aýdanymyzdyń maqtanyshyna aınalyp otyr. Úshinshi, quny 1779,0 mln. teńgelik «Aıtas KK» JSHS etten jasalǵan taǵamdar men úı qusy etinen jasalǵan taǵamdar óndirý boıynsha zaýyt qurylysyn salý da josparlap otyrmyz. Saratovka aýylynyń mańaıynda 2014 jyly «Ýyldyryq pen Bester gıbrıdi tuqymynyń bekire balyǵynyń etin óndirý» jobasyn júzege asyryp keledi. Bul joba aıasynda óńirde balyq ónimderiniń mańyzdy óndirisin qalyptastyryp, Qazaqstan men syrt elderge balyq ónimderin shyǵarýdy kózdep otyrǵan jaıymyz bar. Jobanyń jalpy quny – 1623,4 mln. teńge, onyń ishinde «QazAgroFınans» AQ qaryzǵa alynatyn qarajat 1379,844 mln. teńge jáne ózindik qarajat 243,502 mln. teńgeni quraıdy. Joba boıynsha úsh tuıyq sýmen jabdyqtaýdy ornatý (TSJO) modýlin salý josparlanǵan. Bir modýl etke ónimdiligi jylyna 45 tonna bekire ósirý úshin, eki modýl ónimdiligi 4 tonna bekireniń taǵamdyq ýyldyryǵyn ósirýdi kózdeıdi.
«QazAgroFınans» AQ jobasyn júzege asyrý úshin nesıe jelisi ashylǵan, 2014 jyldyń qazanynda 308,0 mln. teńgege qurylys-montajdaý jumystaryn júrgizýge birinshi úlesti nesıe (transh) alynǵan. Ózindik qarajattan 40,0 mln. teńge ıgerildi. Onyń ishinde 26,0 mln. teńgesi jobalyq-izdestirý jumystary jáne 14,0 mln. teńgesi jobany ortaq qarjylandyrý. Ekinshi úlesti nesıe (transh) 2015 jyldyń maýsym aıynda 330,0 mln. teńgege ótkizildi. Tehnologıalyq qural-jabdyqtar SIA «AKVAFerma» (Latvıa) kompanıasynan jalǵa berý boıynsha 424,2 mln. teńgege alynǵanyn aıta ketýimiz kerek.
«Óndiris 2» baǵdarlamasy boıynsha Tarǵyn aýylynda «Bolashaq» sharýa qojalyǵy «Zamanaýı oramasymen, óndiristik tolyq kezeńmen joǵary sapaly et óndirý boıynsha satyly-biriktirilgen kompanıa qurý» jobasyn iske asyrýda.
Joba boıynsha jylyna 200 tonna sıyr etin, 100 tonna jylqy etin jáne 40 tonna qoı etin óndirý qarastyrylǵan. Kásiporynǵa qajetti qural-jabdyqtar Reseıden, Slovakıadan jáne Qazaqstannan alyndy.
Ulan aýdany negizinen mal sharýashylyǵyn damytýǵa baǵyttalǵan aımaq. Qazirgi ýaqytta aýdanda 39 asyl tuqymdy sharýashylyq qyzmet jasaýda, onyń ishinde et baǵytynda – 9, sút baǵytynda – 4, qoı sharýashylyǵy – 6, jylqy sharýashylyǵy – 8, bal sharýashylyǵy – 10, maral sharýashylyǵy – 1 jáne shoshqa sharýashylyǵyndaǵy 1 sharýashylyq. İri qara sharýashylyǵynda asyl tuqymdy mal úlesi – 15,2% qurasa, qoı sharýashylyǵynda – 9,3%, jylqy sharýashylyǵynda – 16,7%, maral sharýashylyǵynda – 100%, bal sharýashylyǵynda – 45,6%, shoshqa sharýashylyǵynda – 19,7%.
Aýdanda búgingi kúni 11 iri qarany jemdeý alańdary bar. Osy kásiporyndarda 524 tonna sıyr eti ótkizildi. İri qara mal basy 54 myń basqa deıin ósti. Aýdannyń mal sharýashylyǵyn damytýdyń basty maqsaty – sút-taýarly fermalary men jemdeý alańdarynyń qurylysyn salý, qaıta qurý, asyl tuqym sapasyn jaqsartý jáne jasandy uryqtandyrý jolymen asyl tuqymdy sıyrlardyń sanyn kóbeıtý.
«Altyn asyq» baǵdarlamasy boıynsha Bozanbaı aýyldyq okrýginde 600 bas qoı, «Qulan» baǵdarlamasy boıynsha 137 bas jylqy alyndy. Berilgen nesıeniń jalpy sommasy – 50,8 mln. teńge. Ózindik qarajat esebinen aýyl sharýashylyǵyn qalyptastyrýǵa 823 bas iri qara jáne 254 bas jylqy, 834 bas usaq mal satyp alyndy.
«100 naqty qadam» ult Josparynyń 60-shy qadamy sút pen sút taǵamdaryn óndirýge baǵyttalǵan. Osyǵan baılanysty bizdiń aýdanda aǵymda «Saǵynqumarov» sút-taýarly fermasyn salyp, «DeLaval» fırmasynyń jabdyqtary satyp alyndy. 55 gektar sýarmaly jer pishendemege kópjyldyq shóp tuqymyn sebý úshin berildi. Sút saýyny bir sıyrǵa 12,5 lıtrdi quraıdy.
Budan basqa «Aıtqazın» qojalyǵy sút fermasyn salyp, búginde kúni 100 sıyr saýyp otyr. Kúndelikti saýylǵan sút 2000 lıtrdi quraıdy.
Eń iri 600 basqa sút fermasy qurylysyn salý, «Bagratıon-2» qojalyǵyna júktelgen bolatyn. Jobanyń quny 497,0 mln. teńgege baǵalanǵan. Tehnıka men sút saýý jabdyqtaryn jalǵa alyp paıdalaný týraly kelisimsharty qoldaý tapty. Kásiporyndy iske qosý 2016 jyldyń naýryz aıyna josparlanǵan.
Aldaǵy jyly «Borsaq» qojalyǵy – 200 bas, «Toǵanas» qojalyǵy – 100 bas, «Qaırat» qojalyǵy 400 basqa arnalǵan sút fermasyn iske qosatyn bolady.
Dándi jáne dándi burshaqty daqyldardyń egistik alqaby ótken jylǵydan 1,9%-ǵa ósimmen 42,1 gektardy qurady. Záıtún – 26,6 ga, ótken jylǵydan 16,1%-ǵa tómendeýimen, kartop – 1,2 ga, 15,6%-ǵa ósimmen, kókónis –17,4%-ǵa ósimmen 0,31 ga qurasa, jemdeý daqyldary ótken jylǵy deńgeıde sebildi.
Aǵymdaǵy jylda kartop, kókónis jáne jemdeý daqyldaryn egetin alqaptardy aýyldyq okrýgterdegi paıdalanylmaǵan jerler esebinen ulǵaıtý boıynsha birqatar jumystar atqarylǵanyn aıta ketýimiz kerek. Sonymen qatar aýyl sharýashylyǵy daqyldaryn salatyn alqaptardy ártaraptandyrýǵa erekshe kóńil bólip otyrmyz. Egis qurylymynda dándi daqyldardyń úles salmaǵy 34,5%-ǵa jetkizildi, jemdeý daqyldary 41,8 %-ǵa deıin, kúnbaǵys egis qurylymynda 21,8%-ǵa deıin jetti.
Ulan aýdanynyń aýyl sharýashylyǵyn qalyptastyrýǵa kúzgi jınaý jumystaryn júrgizýge 2015 tonna dızeldik janar maı bólindi. Aýdanda sýǵarýdyń sý únemdegish júıesi engizildi – bul jańbyrlatý, onyń ishinde «KH Bagratıon VVG» JSHS 20 «Fregat» jańbyrlatý qondyrǵysy qoldanylady jáne «Ekımbaeva» SHQ Kanadada jasalǵan 3 «Valleı» jańbyrlatý júıeleri jáne «Ýkraınka» JSHS 2 «Valleı» qoldanylýda. Aǵymdaǵy jylda «Ýkraınskoe» JSHS sýarmaly alqaby 300 ga ulǵaıtpaqshy.
Azyq-túlik baǵasyn ustap turý maqsatynda aýdannyń jergilikti atqarýshy organdary men kásipkerler negizgi áleýmettik mańyzdy azyq-túlik taýarlaryna 10% ústemelep satýdy ornatý týraly 151 memorandýmǵa qol qoıdy. Sondaı-aq, aýdanda 1642,5 tonna jemis-kókónis jáne dámdi taǵamdy ónimderge ýaqytsha turaqtandyrý qory qurylǵan. Aýyl sharýashylyq qurylymdarymen 22 memorandým jasaldy.
Aýyl sharýashylyǵy ónimderin ótkizý boıynsha «Demalys kún» jármeńkesi jańasha damý ústinde. Jyl basynan beri aýdan ortalyǵynda 21,3 mln. teńgege 37 «Demalys kún» jármeńkesi ótkizildi. Ulan aýdany Óskemen, Astana qalalaryndaǵy jármeńkelerge belsene qatysady.
Qurylys jumystarynyń kólemi aǵymdaǵy jyldyń qańtar-qazan aılaryna 3286,8 mln. teńgeni qurady. 2015 jyldyń qazan aıyna 3651 sharshy metr turǵyn úı qoldanysqa berildi.
2014 jyly Ulan aýdanynda jalpy sommasy – 238,0 mln. teńgege eki otbasylyq-dárigerlik ambýlatorıanyń qurylysy qoldanysqa berildi.
«Qoljetimdi baspana – 2020» baǵdarlamasy boıynsha «Turǵyn úı jınaq banki»» AQ tarapynan Qasym Qaısenov kentinde 95 páterlik turǵyn úı qurylysy aıaqtaldy. Sondaı-aq, osy baǵdarlama boıynsha Qazaqstan ıpotekalyq kompanıa jelisi boıynsha 40 jáne 100 páterlik turǵyn úı qurylysy bastaldy. Bas merdiger – «Malık» JSHS. Eki turǵyn úı qurylysynyń jalpy smetalyq quny 982 mln. teńgeni quraıdy. Qurylysty aıaqtaý merzimin 2016 jyldyń naýryz aıyna belgilep otyrmyz.
Aýdanda sýmen qamtý júıeleriniń jalpy uzyndyǵy 161,7 shaqyrymdy quraıdy, onyń ishinde magıstraldi sý taratqysh – 64,6 shaqyrym. Aýdandaǵy 47 eldi mekenniń ishinde 3 eldi mekende (Qasym Qaısenov kenti, Tavrıa aýyly jáne ishinara Bozanbaı aýylynda) ortalyqtandyrylǵan sý tartý júıesi bar. Halyqty sý tartý qyzmetimen qamtamasyz etý deńgeıi 2015 jylǵa 17,8%-dy quraıdy. Káriz júıeleriniń jalpy uzyndyǵy 17,6 shaqyrym.
2015 jyly oblystyq búdjet esebinen jalpy sommasy 90,5 mln. teńgege Qasym Qaısenov kentindegi ortalyqtandyrylǵan qazandyqty qalpyna keltirý jumystary jalǵasty. Sondaı-aq, «Bıznestiń jol kartasy – 2020» baǵdarlamasy boıynsha damý qorynan 45,8 mln. teńge 5-shi qazandyqty aýystyrýǵa bólindi.
Aýmaqtardy damytý baǵdarlamasynyń aıasynda 37,4 mln. teńge bólindi. Aǵymdaǵy jyly Aıyrtaý, Saratovka, Ulan, Asýbulaq aýyldarynda jáne Qasym Qaısenov kentinde 5 balalar alańyn ornatý jumystary júrgizildi. «Týǵan jerge taǵzym» aksıasy aıasynda Jeńistiń 70-jyldyǵy qurmetine Uly Otan soǵysy men Aýǵan soǵysy jyldarynda qaza bolǵandarǵa arnalǵan Batyrlar aleıasy ashyldy. Aleıada Keńes Odaǵy batyrlarynyń jáne Halyq Qaharmany Q. Qaısenovtiń bústteri ornatylǵan jáne Q. Qaısenovtiń týǵan jeri Asýbulaq aýylynda da onyń bústin ornattyq. Óskemen qus fabrıkasy saıabaǵynyń qurylysy aıaqtalýda. «Jylylap jańartý» baǵdarlamasy boıynsha Qasym Qaısenov kentindegi №18 jáne 22 úıge jóndeý jumystary júrgizildi. Kúrdeli jóndeýdiń jalpy smetalyq quny 47 mln. teńgeni quraıdy.
2015 jylǵa qarjylandyrýdyń barlyq kózderi esebinen aýdannyń az qamtylǵan azamattaryna qoldaý kórsetýge 19,6 mln. teńge bólinip, 1 qarashaǵa 17,4 mln. teńge ıgerildi.
Oblys ákiminiń granty boıynsha qazirgi ýaqytta jetim balalar men az qamtylǵan otbasylarynan shyqqan 16 stýdent bilim alýda.
2015 jyly 11 stýdent oqýlaryn bitirip, barlyǵy da bizdiń Ulan aýdanyna jumysqa ornalastyryldy.
Jumyspen qamtý bóliminde jumyssyzdar esebinde turǵandar sany 2015 jyldyń 1 qarashasyna 183 adamdy qurap, jumyssyzdardyń úlesi 0,8%-dy quraǵan.
Halyqty jumyspen qamtý salasyn jetildirýge baǵyttalǵan is-sharalar josparynda qarastyrylǵan. Der kezinde qolǵa alynǵan is-sharalardyń arqasynda 521 adamdy jumysqa ornalastyryp, 952 jańa jumys orynyn qurýǵa múmkindik aldyq. Budan basqa aqyly qoǵamdyq jumystarǵa 505 jumyssyz adam tartylsa, kásibı daıarlaý jáne qaıta daıarlaýǵa 50 adam jiberildi. «Jastar tájirıbesine» 14 joǵary oqý oryndary men kolej bitirýshiler joldandy. «Áleýmettik jumys oryndaryna» «Parasat», «Yrys», «Aıdyn», «Talap», «Ernaz», «Dıirmen», «Mereı», «Azamat» sharýa qojalyqtaryna 17 adam jiberildi.
2015 jyly aýdanda barlyǵy 11 bos oryn jármeńkesi ótkizildi. Jármeńke nátıjesinde 15 adam jumysqa ornalasty, 7 adam oqýǵa jiberildi, jastar tájirıbesine – 4 adam jáne qoǵamdyq-aqyly jumystarǵa 10 adam jiberildi. 103 adamǵa keńes berildi.
1992 jyldan bastap Ulan aýdanyna 9712 oralman qonystandy. Búgingi kúni 796 otbasy, 3951 adam turady. Oralmandar tarapynan 157 sharýa qojalyǵy uıymdastyrylyp, aýyl sharýashylyǵyn júrgizýge oǵan 18 myń gektar jer bólindi. 2015 jyly jumysqa ornalasý máselesi boıynsha 29 múgedek júgindi. Onyń ishinde 5 adam jumysqa ornalasty, 14 adam qoǵamdyq-aqyly jumystarǵa joldandy, áleýmettik jumys oryndaryna – 1 adam, kásibı oqýǵa 1 adam jiberildi.
«Jumyspen qamtý jol kartasy – 2020» baǵdarlamasyn júzege asyrý úshin respýblıkalyq búdjetten 2015 jylǵa 242 mln. teńge qarjy bólindi.
Birinshi baǵyt – «Infraqurylymdy jáne turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyqty damytý esebinen jumyspen qamtýdy qamtamasyz etý». 32,6 mln. teńge sommasyna 2 joba iske asyrylyp, 13 jumys orny ashyldy. Tavrıa aýylyndaǵy mádenıet úıi men Asýbulaq aýylyndaǵy mektep jóndeldi.
Ekinshi baǵyt – «Jeke kásipkerler bastamasyn qoldaý jáne tirek aýyldaryn keshendi damytý jolymen kásipkerlik arqyly jumys oryndaryn qurý». Jalpy sommasy 201 mln. teńgege 28 joba iske asyryldy: 4 joba sút-taýarly fermasyn ashý boıynsha, 3 joba sút jınaý pýnktin ashý boıynsha, 2 joba servıstik qyzmetke baǵyttalǵan, 15 joba mal sharýashylyǵyn damytýǵa jáne 1 joba kókónis sharýashylyǵyn damytý boıynsha.
Úshinshi baǵyt – «Jumys berýshiniń shynaıy suranysyn eskere otyryp, oqytý jáne jumysqa ornalasýy men qonys aýystyrýyna yqpal jasaý».
2015 jyl bizdiń aýdannyń mádenıet salasy úshin óte sátti jyl boldy. Aǵymdaǵy jyldyń mereıtoı kúnderine arnalǵan sharalar josparǵa sáıkes ótkiziledi. Bizdiń shyǵarmashylyq ujymdardyń jetistikterin atap ótkim keledi:
Oblys ákiminiń júldesi úshin ótkizilgen HİH halyqtyq oıyndarda kıiz úı baıqaýynan Ulan aýdany bas júldege ıe boldy. 6 shildede Astana kúni qurmetine «Beskól» fólklorlyq ansambli Astana qalasynda ótken respýblıkalyq baıqaýda óz ónerin kórsetip, bas júldege ıe boldy. 20 shildede respýblıkalyq aqyndar aıtysy ótkizildi. 11 qyrkúıekte bizdiń aýdan «Týǵan el – altyn besigim» aksıasy aıasynda oblys ortalyǵyn qala kúnimen quttyqtaý qurmetine ıe boldy, 16 qyrkúıekte qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy qurmetine Qazaqstan estrada juldyzdarynyń qatysýymen konsert ótkizildi.
Ulan aýdanynda 224 sporttyq jabdyqtar bar, onyń ishinde: 32 fýtbol alańdary, 35 basketbol, voleıbol alańshalary, 11 hokeı korobkalary, 4 sporttyq keshender, 28 sport zaldary, 12 atys tıri, 99 jazyqtyq jabdyqtary, 4 jasandy tósemmen stadıon.
Aýdanda sporttyq 20 túri damyǵan. Onyń ishinde sporttyń 7 túrinen («qazaqsha kúres», toǵyzqumalaq, qol kúresi, shaıbaly hokeı, fýtbol, voleıbol, kókpar) bizdiń sportshylarymyz oblystyń qurama komandasynyń quramyna engizilgen.
Olar oblystyq, respýblıkalyq, Azıalyq jáne Dúnıejúzilik chempıonattarynyń jeńimpazdary men júldegerleri.
Turǵylyqty jerde dene shynyqtyrý jáne sportpen shuǵyldaný úshin jaǵdaı jasaý maqsatynda aýdanda 214 seksıa qurylyp jumys isteýde, onda 2524 balalar men jasóspirimder shynyǵýda.
Aýdanda 65 dene shynyqtyrý jáne sport ujymdary jumys isteıdi. Jappaı sportpen 11650 adam qamtylǵan. Bul aýdan halqy sanynyń –28,8%-y.
2015 jyldyń 16 mamyrynda Óskemen qalasynda ótken bilim qyzmetkerleriniń İİİ spartakıadasynda Ulan aýdany muǵalimderiniń qurama komandasy oblys ortalyǵynyń myqty komandasyn ǵana aldyna túsirip, İİ orynǵa ıe boldy.
2015 jyldyń 10 maýsymynan 16 maýsymyna deıingi aralyqta qurama komanda Qazaq handyǵynyń 550-jyldyǵyna arnalǵan Shyǵys Qazaqstan oblysy ákiminiń júldesi úshin ótken HİH halyqtyq sport oıyndaryna qatysyp, Ulan aýdany 14 aýdannyń ishinde İİ júldeli orynǵa ıe boldy.
Dáýlet BATYRBAEV, Ulan aýdanynyń ákimi. SHQO
