Eger ekonomıka týraly túsindirgimiz kelse, eń aldymen aqsha-nesıe saıasaty taqyrybynan bastar edik. Onsyz qalǵan prosesterdi túsiný qıyn bolady. Al bizdiń mindet – eldegi ekonomıkany barynsha qarapaıym tilmen, besinshi synyp oqýshysy túsinetindeı qylý. Ekonomıkany bilsek bolashaqta artyq suraqtar bolmaıdy jáne tez damımyz.
Kózi qaraqty oqyrman bir-eki jerden «aqsha-nesıe saıasaty» degen sóz tirkesin estip te, oqyp ta qoıǵan bolar. Ol ne? Jáne bizdiń ómirimizge qalaı áser etedi? «Sóz atasy – Maıqy bı» demekshi, bizdegi qarjylyq sektordyń atasy da Aqsha-nesıe saıasaty (ANS).
ANS-tan shansqa deıin
Jalpy, kez-kelgen elde aqshaǵa, qarjy aǵyndaryna qatysty sheshim qabyldaıtyn tarapty monetarly bılik deıdi. Oǵan kóbine memleketterdiń ortalyq bankteri jaýap beredi. AQSH-ta Federaldy rezerv júıesi, Qytaıda Halyq Banki, Reseıde Ortalyq bank, Qazaqstanda Ulttyq Bank degen ataýǵa ıe. Ataýlary túrli bolsa da, mindetteri bir – ortalyq bankter ekonomıkadaǵy aqsha aǵynyn qadaǵalaıdy, ınflásıany baqylaýda ustaıdy, sonymen birge qajet jaǵdaıda banknottar basyp shyǵaryp otyrady. Osy sharalardyń jıyntyǵy, olardy júrgizý prosesi Aqsha-nesıe saıasaty dep atalady.
Qazaqstan jaǵdaıynda ınflásıany aýyzdyqtaý men ekonomıkalyq ósim bir-birine qarama-qaıshy júredi.
Mysaly, ekonomıkany, ıaǵnı ishki jalpy ónimdi ósirý qajet deıik. İshki jalpy ónim belgili bir ýaqyt aralyǵynda óndirilgen barlyq taýarlar men jasalǵan qyzmetterdiń aqysynan quralady. Iaǵnı solardyń jıyntyǵy. Naryqta basy bos aqsha, arzan kredıtter bolyp, kásipter ashylyp, belsendilik artqan kezde ekonomıka óse bastaıdy.
Alaıda aqshanyń naryqta erkin jáne kóp bolýynan ınflásıa, ıaǵnı barlyq zattar men qyzmetterdiń qymbattaýy órshıdi. Sonda ekonomıka ósse de, osy paıdanyń barlyǵyn ınflásıa jep qoıady. Al ınflásıamen kúresý úshin naryqtan barlyq aqshany alyp qoısaq, ekonomıka óspeıdi.
Osy rette, ınflásıamen kúresý úshin Ulttyq Bank bazalyq stavka quralyn paıdalanady. Bazalyq stavka týraly keńirek asyqpaı jazarmyz. Bazalyq stavkany teńgeniń Qazaqstan ekonomıkasyndaǵy quny dep aıtsaq bolady. Bizdegi bankterdegi kredıt pen depozıt syıaqy mólsheriniń qansha bolatyny bazalyq stavkaǵa tikeleı baılanysty. Bizde bazalyq stavkany Ulttyq Banktiń Aqsha-nesıe saıasaty jónindegi Komıteti óz otyrystarynda bekitip otyrady. Bir jylda osyndaı segiz otyrys ótedi.
Biraq, prosenttik kanalǵa qatysty elimizdiń óz spesıfıkasy bar. Kóp jaǵdaıda bazalyq stavkanyń joǵary bolýy eldegi kredıtteý kóleminiń tómendeýine áser ete bermeıdi. Oǵan túrli jeńil paıyzben beriletin memlekettik baǵdarlamalardyń bolýy, sıfrlandyrý kómegimen nesıe alýdyń onlaın formatqa ótýi sebep boldy.
Inflásıa álde ekonomıka?
Múddeler qaqtyǵysy oryn almas úshin, ınflásıaǵa Ulttyq Bank, al ekonomıkalyq ósimge Úkimet jaýap beredi. Qazaqstan, kez-kelgen memleket sıaqty ınflásıanyń bekitilgen shekten shyǵyp ketpeı, ekonomıkalyq ósimniń joǵary bolýyna múddeli. Sondyqtan naryqtaǵy aqsha aǵynynyń ıdealdy balansyn izdeıdi.
Naryqtaǵy aqsha ekonomıkalyq ósimdi qamtamasyz ete otyra, ınflásıany órshitpeýi kerek. Osy balans aqsha-nesıe saıasatyn durys júrgizý arqyly ornaıdy.
Biz memleket týraly sóz qozǵaǵanda, ishki saıasat, syrtqy saıasat deımiz. Odan bólek, aqsha-nesıe saıasaty da bar. Jáne ol árqaısymyzǵa qatysty. Bizdiń qaltadaǵy qaǵaz aqsha, mobıldi qosymshadaǵy ár teńgeniń, jalaqynyń, dúken men bazardaǵy baǵanyń osy ANS tur.
