Alaıda baǵdarlama túlegi Arnur Muhametjanov eldegi bilim sapasyn halyqaralyq deńgeımen ushtastyratyn baǵdarlamadan bas tartý negizsiz dep sanaıdy. Keıipkerimiz atalǵan baǵdarlamanyń tıimdiligi jaıly Dalanews-pen oı bólisken edi.
– Arnur, halyqaralyq baǵdarlamanyń múmkindigin qalt jibermeı, Ulybrıtanıada tájirıbe tolystyrdyńyz. Aldymen qalaı oqýǵa túskenińizdi aıtyp berseńiz...
– İzdenis damýǵa bastaıdy. Sondyqtan men aldymen L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ýnıversıtetin esep jáne aýdıt mamandyǵy boıynsha aıaqtadym, odan ári bilimimdi jetildirý maqsatynda S.Seıfýllın atyndaǵy Qazaq agrotehnıkalyq ýnıversıtetin qarjy magıstri mamandyǵy boıynsha támamdadym. Magıstr dárejesine qol jetkizgen tusta keleshekke josparymdy taǵy bir súzgiden ótkizdim.
Aldymen memlekettik qyzmetke ornalastym, odan keıin shetelde oqysam degen bala armanyma qol jetkizemin dep sheshtim. Buǵan memlekettik qyzmetshilerdiń básekege qabilettilikti arttyryp, tájirıbe arttyryp otyrý mindetin qosyńyz. Osylaısha, bolashaǵymdy «Bolashaqpen» baılanystyrdym. Táýekel etip, úlken qadamǵa barǵan soń moınymda zor jaýapkershilik turdy. Sondyqtan izdeniske kóp ýaqyt jumsadym.
Ózge tildi joǵary deńgeıde meńgerý – uzaq merzimdi, júıeli eńbekti qajet etetin proses. Óıtkeni ony durys meńgermeseńiz, bir qateni júıeli túrde qaıtalaýyńyz múmkin. Oqý prosesinde de kedergisi kóp. Sondyqtan aǵylshyn tilin meńgerý boıynsha 6 aı tildik kýrsqa zer sala daıyndaldym. Odan keıin memlekettik tilden emtıhan bar. Taǵy keshendi testileýden ótesiz.
Ol arqyly baǵdarlama sizdiń ıntellektýaldyq, kásibı, psıhologıalyq daıyndyǵyńyzdy tekseredi. Sońǵy týr – komısıamen áńgimelesý. Osy kezeńniń barlyǵynan sátti ótip, IELTS emtıhanynan 7 bal enshiledim. Sodan soń ǵana stıpendıa buıyryp, Ulybrıtanıanyń Ekseter ýnıversıtetine kópten kútken joldama aldym. Munda ekonomıka magıstri mamandyǵy boıynsha bilim alý múmkindigi buıyrdy.
– Shetelde magıstratýra nemese doktorantýrada jalpylama mamandyq daǵdysyn emes, tarbeıindi, ıaǵnı belgili bir ǵylym baǵyty boıynsha dáris beredi. Sizdiń negizgi zertteý obektińiz qandaı edi? Ulybrıtanıada qaı baǵytta izdenis jasadyńyz?
– Oqýǵa túser aldynda Ekonomıka jáne búdjetti josparlaý mınıstrliginde qyzmet atqarǵan edim. «Times Higher Education World University Rankings» reıtıńinde alǵashqy eki júz úzdik ýnıversıtettiń tiziminen tabylatyn Ekseter ýnıversıtetinde de salama qatysty jańa aqparattar alyp, makroekonomıkalyq, qarjylyq jáne áleýmettik turaqtylyqty saqtaý, ekonomıkalyq ósimniń qarqyny men sapasyn arttyrý baǵyttaryna tereń boıladym.
Tańdaýym da «Búdjettik shyǵyndar men ekonomıkalyq ósý» taqyrybyna tústi. Ýnıversıtette belgili bir salanyń ár baǵytyn jiti zertteýge mamandanǵan oqytýshylar kóp boldy. Oqýlyqtar, ǵylymı materıaldar bazasyn paıdalanýda qıyndyq týyndamady.
– Ózge el ózgeshe emosıa qaldyratyny anyq. Ulybrıtanıada sizdi ne nárse tańǵaldyrdy, ózge orta jatyrqamady ma?
– Aǵylshyndar baısaldy keledi. Qarapaıym kezekke turýdyń ózin tutas mádenıetke aınaldyrǵan. Taǵy bir ereksheligi – olardyń zańǵa qatań baǵynatyny. Kóshede júrý mádenıetin qozǵasaq ta, eshkim erejeni buzbaıdy. Jeńil kólikter dabylyn tek tótenshe jaǵdaıda ǵana basady. Bizdiń eldegi psıhologıalyq ahýal boıynsha dabylqaqqyshtaryn ár júrgizýshi kez kelgen jaǵdaıda, tipten jaı amandasý úshin de basatyny bar.
Til máselesine kelgende de erekshelik bar. Ony akademıalyq aǵylshyn tili kýrsyna qatysý úshin Núkasl qalasyna barǵanda baıqadym. Dáris barysynda muǵalimder taza biz meńgergen aksentpen til tabyssa, sabaqtan tys «djordjı» aksentine den qoıyp, sol tilde sóılesetin.
Al, ony basqa qalalarda turatyndar, tipti londondyqtardyń ózi túsinýi ekitalaı edi. Sondaı-aq sheteldik stýdent kóp bolǵandyqtan mundaǵy adamdar úshin ol qalypty jaǵdaı sekildi. Árdaıym kómektesýge ázir, tipti ýnıversıtettegi sheteldik stýdentterge arnalǵan uıym el mádenıeti men ómirine úırenisý úshin arnaıy kezdesý uıymdastyrdy. Budan bólek, salaǵa qatysty sharalarǵa qatysyp, úlken kompanıalardyń basshylarymen basqosýlarǵa, jetekshi kompanıalardyń uıymdastyrýymen ótken jumys jármeńkelerine, ıdeıalar festıvaline qatystyq.
– «Jaqsy bilim kózi shetelde» degen túsinik bar qoǵamda. Eki eldiń oqý baǵdarlamasyn salystyrmaly túrde aıtsańyz. Sizge qaısysy, nesimen unady?
– Oqý baǵdarlamasynda nusqaýlanǵan sabaqty jáne muǵalimdi ózimiz tańdaýǵa múmkindik jasalǵan. Qazaqstanda muǵalimder kóbine stýdentterdi mindetteıdi. Sabaqqa kelmeı qalsa, «joq» dep belgileıdi, balyn tómendetedi. Al shetelde eshkim qınamaıdy, profesorlar bundaı máselege bas aýyrtpaıdy. Bastysy – emtıhanda baryp, búkil tapsyrmany tapsyrýǵa mindettisiz. Eger sabaqqa barmasańyz, ony tapsyra almaısyz. Sondyqtan árkim ózi úshin barady.
Taǵy bir aıyrmashylyǵy – profesorlar men stýdentterdiń qarym-qatynasynda. Munda stýdent kez kelgen ýaqytta profesorlarǵa baryp, ózin mazalap júrgen suraǵyn qoıa alady, barlyǵyn muǵalimniń poshtasyna jazyp, habar alyp otyrýǵa múmkindigi bar.
– «Bolashaq» baǵdarlamasynyń keıbir túlekteri elge kelip qyzmet etkisi kelmeıdi», «Baǵdarlamany toqtatý kerek» degen pikir joq emes. Munyń sebebi nede dep oılaısyz?
– Qoǵamda «Bolashaqty» baı-manaptar men sheneýnikterdiń balalary jeńip alady degen túsinik bar. Alaıda, atalǵan stıpendıany jeńip, muhıt asyp bilimin jetildirip kelgen qarapaıym qazaq jastary kóp. Sondyqtan muny negizsiz pikir dep esepteımin.
Al shetelde oqyǵan stýdentterdiń elge oralmaı qalýyna ártúrli faktor áser etedi.
Stıpendıat tap bolatyn ári mańyzdy faktor – sheteldik ýnıversıtette alǵan mamandyq boıynsha Qazaqstanda joǵary jalaqy beretin jumys tabýdyń qıyndyǵynda bolar. Biraq, qazir ahýal baǵdarlamadan «bakalavrıat» programmasyn alyp tastaǵannan keıin jaqsardy degen oıdamyn.
Al ózime kelsem, oqýdy támamdaǵan soń óz elimde jumys isteýim qajet degen oıda boldym jáne sol oıdan aınymadym.
Baǵdarlamanyń mısıasy – ózge eldegi tájirıbeni ózimizde qajetke jaratyp, el damýyna úles qosý. «Men elimniń patroıotymyn» degen árbir jas osyny túısikten shyǵarmasa deımin. Sebebi el erteńi tereń bilimdi hám qabiletti jastardyń qolynda.
– «Bolashaq» ómirińizdi ózgertti me? Jıǵan tájirıbeńizdi elge qalaı sińirip jatyrsyz?
– «Bolashaq» stıpendıasy bolmasa, Ulybrıtanıada bilim alýym ekitalaı edi. Jańa orta jańa transformasıaǵa bastady. Elge kelgennen keıin jıǵan tájirıbe qyzmette qolǵabys etti.
Oǵan meniń eńbek jolym dálel bola alady. «Bolashaqpen» oqyp kelgen soń bas sarapshy qyzmetinen aýysyp, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginde departament dırektory bolyp taǵaıyndaldym. Odan keıin Jambyl oblysynda kásipkerlik jáne ındýstrıaldy-ınnovasıalyq damý basqarmasynyń basshysy retinde qyzmetimdi jalǵastyrdym.
5 jyldan soń Qazatomónerkásip» UK» AQ-nyń enshiles kásipornynda sarapshy maman bolyp, keıin Soltústik Qazaqstandaǵy aýyl sharýashylyq stansasynda basqarma tóraǵasynyń orynbasary qyzmetin atqardym. Munda biz eki jyldyń ishinde tozyǵy jetken kásiporyndy qalpyna keltirip, qaıta aıaqqa turýyna sebepker boldyq. Qazir memlekettik qyzmetke qaıta oralyp jatyrmyn. Alǵa josparym júıeli.
– Memlekettik qyzmettegi eńbek ótilińiz 10 jylǵa jýyq. Tájirıbeli, óz isiniń mamany retinde memlekettik qyzmettiń artyqshylyǵy nede dep aıta alasyz?
– «Tireýi barlar ǵana memlekettik qyzmetke keledi» degen pikir bar. Munymen kelispeımin. Sebebi, ózim mansaptyq ósýdiń barlyq satysyn ótkerip kelemin. Memlekettik qyzmetshi – qoǵam aınasy. Ol barlyq talaptan shyǵa bilý kerek. Artyqshylyǵy – eline, qoǵamǵa qyzmet etýinde, ortaq ıgilik úshin baryn salýynda.
Júsip Balasaǵun «Óz paıdańdy oılama, el paıdasyn oıla, óz paıdań sonyń ishinde» degen. Qoǵam memlekettik qyzmetshi óziniń bar kúsh-jigerin, bilimi men tájirıbesin ózi júzege asyratyn kásibı qyzmetine jumsaıdy, Otanyna qaltqysyz ári adal qyzmet etedi dep senedi. Sondyqtan árbir memlekettik qyzmetshi bas paıdasyn oılamaı, el senimin alǵashqy orynǵa qoıýy tıis.
– Elimiz jańa kezeńge qadam basty. Jańa Qazaqstannan ne kútesiz?
– Jańa Qazaqstannan ádiletti, adam qundylyǵy men teńdigi saqtalǵan qoǵamda ómir súrýdi kútemin. Biraq, meniń oıymsha, «bizge bireý jarqyn bolashaq jasap beredi» dep kútkennen góri ataqty nemis fılosofy Immanýıl Kanttyń kategorıalyq ımperatıvine súıengen durysyraq. Iaǵnı, bizdiń jeke qundylyqtarymyz qoǵam qundylyǵynan asyp ketpeýi tıis. Osy maksımýmdarǵa júginsek, Jańa Qazaqstanǵa jyldam jete alamyz.
Áńgimelesken, Móldir Qalymbet
