Adam atadan, aláıhı ýá sállám, Qıamet Kúnge deıingi barlyq musylmandar qajylyq paryzdaryn óteıtin álemdegi eń kıeli jerler – Mekke qalasy, Qaǵba, ás –Safa, ál –Márýa, Arafat, Muzdalıfa, Mına, adamzat tarıhyndaǵy eń uly, eń asyl jan, eń uly Paıǵambar Muhammedtiń, salla Allahý aláıhı ýá sállám, múbárak denesin qoınyna alǵan Mádına qalasy ornalasqan, shıpasy kúshti zámzám sýy syldyraı aqqan, ıslam ilimi men mádenıetiniń qaınar kózi, qasıetti qos meshittiń qorǵaýshysy sanalatyn Saýd Arabıasy Koróldigi keń-baıtaq Arabıa túbeginde buryn-sońdy oryn tepken úshinshi memleket.
[caption id="attachment_9229" align="alignleft" width="368"]
Qasıetti Mekke[/caption]
Neshe túrli saıası ózgeristerdi bastan keshirgen qoǵamda iri saıası qaıratker retinde halyq senimine ıe bolǵan Abdýlazız ıbn Abdýrrahman ál-Faısal ás-Saýd 1902 jyly 15 qańtarda eldiń qazirgi astanasy ár-Rıad qalasyn azat etip, 250 jyl boıyna jalǵasyp kelgen Saýd áýletiniń bıligin qaıta ornatty. Taqqa otyrǵannan keıingi alǵashqy 31 jylda bólek-bólek bytyrap toz-tozy shyqqan halqyn birtutas memleketke biriktirip, kelesi 21jylda Koróldiktiń beıbit damýyna kúsh salǵan Abdýlazız patshanyń eńbegi orasan zor. Jyl saıyn 23 qyrkúıek ol kisiniń Saýd Arabıasy Koróldigin qurǵan kúni – ulttyq mereke retinde atalyp ótedi. Abdýlazız dúnıeden ótken 1953 jyly bılik onyń uldaryna tıdi. 13 ákimshilik aýdanǵa bólingen bul eldiń Ata Zańy Quran men Súnnet, ıaǵnı, ıslam sharıǵatyna sáıkes qabyldanyp, memleket basqarý isi osy zańdylyqqa berik negizdelgen. Álemdegi munaı qorynyń tórtten biri, 204 trıllıon kýb fýt gaz qory bar saýdtyqtar osy baılyqty óte tıimdi paıdalanyp, alpys jylǵa jeter-jetpes ýaqyt ishinde aýylsharýashylyǵy men óndirisi artta qalǵan elden turaqty da qýatty ekonomıkasy qalyptasqan aldyńǵy qatarly, gúldengen memleketke aınaldy. Buryn ózine kerek taýarlardyń bárin shet elden tasıtyn Saýd Arabıasy qazirgi tańda óndiristik taýar eksporttaýshy elder arasynda 20-oryn alsa, óndiristiń, energetıkalyq keshenniń, saýdanyń, aýyl shaýashylyǵynyń, qurylys pen bank salasynyń damýy jaǵynan álemdegi eń jedel damýshy elder sanatyna qosyldy. Eldegi zaýyttar men fabrıkalarda ishki saýda aınalymyndaǵy taýarlardyń basym bóligi óndirilip, olardyń shetelge shyǵarylatyn kólemi jyldan-jylǵa arta túsýde. Koróldik ınfraqurylymdaryna orasan zor qarjy bólinip, jylyna eki myń shaqyrymdaı joldar salynady, jańa úıler, aýrýhanalar turǵyzylýda, óndiristik mekemeler ashylýda. Eldegi tas joldardyń uzyndyǵy 1952 jyly 237 shaqyrym ǵana bolsa, 1995 jyly 43200 shaqyrym, avtomagıstraldardy qosa alǵanda 139000 shaqyrymǵa jetti. Sońǵy 60 jylda óte joǵary qarqynmen damyǵan, júzden asa ushaqtan turatyn ulttyq avıakompanıa Taıaý Shyǵystaǵy eń iri avıakompanıa floty sanalady. Densaýlyq saqtaý júıesi jergilikti halyqqa da, sheteldik qonaqtarǵa da tegin qyzmet kórsetedi. Túrli aýrýlardyń aldyn alý jáne emdeýge arnalǵan iri baǵdarlamalar júzege asyrylyp, mundaǵy medısınalyq qyzmet kórsetý halyqaralyq deńgeıdegi eń bıik kórsetkishke jettti.
Jylyna 752000 ýnsıı altyn, 4 mln tonna temir, 17 mln tonna magnıı óndiretin, bul el t.b. mıneraldyq zattar men qundy metaldarǵa óte baı. Taý-ken salasyndaǵy óndiris jyldan jylǵa 9 paıyzǵa artyp keledi, al onyń ishki jalpy ónimdegi úlesi 4 paıyzdy quraıdy. Basqa saýda jáne óndiris salalarynyń damyǵanynyń arqasynda munaı óndirisiniń ishki jalpy ónim boıynsha úlesi nebári 36 paıyzdy qamtıdy. Egin egip, qurma, baqsha ónimderin jáne mal azyǵyn ósirip, qoı-eshki, túıe baǵýmen qatar, ártúrli azyq-túlik ónimderin shyǵaryp, Koróldiktiń eń ónimdi salasyna aınalǵan aýylsharýashylyǵynyń qarqyndaı damýynyń nátıjesinde búginde Koróldik ózin-ózi azyq-túlikpen, aýylsharýashylyq ónimderimen tolyq qamtamasyz ete alady.
Aýyl sharýashylyǵy ýázirliginiń basty nazaryndaǵy máselelerdiń biri – sý resýrstaryn damytý. Shól dalada ornalasqan koróldikte sý úsh túrli jolmen: jer asty burǵylaý qorlary men qudyqtardan, jańbyr sýyn jınap saqtaýshy rezervýarlardan, sondaı-aq, teńiz sýyn tushshylandyrý arqyly alynady. Bul maqsatta aýyz sýyn óndiretin 5200 burǵylaý qondyrǵylaryn ornatyp, jańbyr sýyn tıimdi paıdalanýdy kózdep 185 bógetter qurdy. Saýd Arabıasynyń batys jáne shyǵys jaǵalaýynda ornatylǵan 25 tushshylandyrý qondyrǵysy elge qajet aýyz sýdyń 70 paıyzyn óndiredi. Shóleıtti eldiń sýǵa suranysyn ýaqtyly qamtamasyz etip otyrǵan tehnologıalyq jetistigine súıinbeı tura almaısyz.
Eńbektegen sábıden eńkeıgen kárige deıin, múgedek pen jumyssyzdarǵa seksenge jýyq áleýmetttik qamsyzdandyrý bólimderi qyzmet kórsetedi. Budan tysqary 160 qaıyrymdylyq qorlary kómekke muqtaj jandardyń bárine qamqorlyq jasaıdy
[caption id="attachment_9231" align="alignright" width="387"]
Saýd Arabıanyń týrızmi erekshe damyǵan, qalalary da ásem[/caption]
Quran men Súnnetti berik ustanatyn bul memlekette birinshi kezekte ımandylyq, adamgershilik qaǵıdalary saqtalady. Eńbektegen sábıden eńkeıgen kárige deıin, múgedek pen jumyssyzdarǵa seksenge jýyq áleýmetttik qamsyzdandyrý bólimderi qyzmet kórsetedi. Budan tysqary 160 qaıyrymdylyq qorlary kómekke muqtaj jandardyń bárine qamqorlyq jasaıdy. Allah Taǵala syıǵa tartqan tabıǵat baılyǵy osy eldiń kúlli azamattaryna ortaq dep ıslamnyń ádilettilik týyn jelbiretken úkimet jaryq dúnıege kelgen ár náresteniń esepshotyna qomaqty qarjy aýdarady ári ol jyl saıynǵy taza paıdadan aýdarylatyn qarajatpen tolyǵyp, kámelettik jasqa jetkende bilim alýyna, úılenýine molynan jetetin aqshany aqy ıesinen basqa eshkim ala almaıdy.
Jer sharyndaǵy jetpisten asa memleketke ondaǵan mıllıard dollar kóleminde kómek kórsetetin Saýd Arabıasy damýshy elderge járdem beretin álemdegi iri elderdiń biri. Bul onyń halyqaralyq yntymaq-birlikti, ózara tatý-tátti tirlikti qoldaıtyn beıbitshilik súıgish qaıyrymdy sıpatyn tanytardaı. Salystyrmaly túrde aıtsaq, Birikken Ulttar Uıymy joǵaryda aıtylǵan maqsatqa bólinetin qarjynyń ortasha mólsherin ulttyq kiristiń 0,7%-y kóleminde belgilese, óndirisi damyǵan memleketterdegi eń iri donor 0,2%-dan ǵana asyrǵan edi. Al Saýd Arabıasy damýshy elderge kómek retinde óziniń ortasha kirisinen nemese jalpy ishki óniminen 5,54% paıyz mólsherinde qarajat bóledi. Osyǵan oraı bir ǵana mysal keltireıik: 1995 jyldyń aıaǵynda bul memleket 66.25 saýd rıalyn (17 mlrd. dollar) sýbsıdıa jáne jeńil nesıe túrinde álemniń 70 eline taratty. Al, Saýdıalyq damý qory (SDF) halyqaralyq kómek berýmen aınalysatyn basty uıym. 1975-1976 jyldar aralyǵynda atalmysh qor 21,4 mlrd-tan astam saýd rıalyn (5,71mlrd.dol.) ǵalamsharymyzdaǵy 63 eldegi 312 jobany qarjylandyrýǵa jaratty.
Jer sharyndaǵy jetpisten asa memleketke ondaǵan mıllıard dollar kóleminde kómek kórsetetin Saýd Arabıasy damýshy elderge járdem beretin álemdegi iri elderdiń biri. Bul onyń halyqaralyq yntymaq-birlikti, ózara tatý-tátti tirlikti qoldaıtyn beıbitshilik súıgish qaıyrymdy sıpatyn tanytardaı. Salystyrmaly túrde aıtsaq, Birikken Ulttar Uıymy joǵaryda aıtylǵan maqsatqa bólinetin qarjynyń ortasha mólsherin ulttyq kiristiń 0,7%-y kóleminde belgilese, óndirisi damyǵan memleketterdegi eń iri donor 0,2%-dan ǵana asyrǵan edi
[caption id="attachment_9230" align="alignleft" width="355"]
Mundaı shahardy kórgisi keletin týrıser jyl boıy osy elge aǵylady[/caption]
Sondaı-aq 74,25 mlrd. saýd rıalyn halyqaralyq qaıyrymdylyq jáne gýmanıtarlyq uıymdarǵa bóldi.
Súıikti Paıǵambarymyz, oǵan Allahtyń sálemi, ıgilikteri bolsyn, densaýlyqty kútýge, sportqa aıryqsha den qoıǵany belgili. Osynaý uly súnnetke saı Saýd Arabıasyndaǵy Jastar isi jónindegi Basqarýshy Keńes jastar tárbıesi, onyń mádenı jáne sporttyq deńgeıin kóterý sharalarymen aınalysady, jas sportshylarǵa barynsha qoldaý, kómek kórsetip, syı- marapat jasaýdy ádettke aınaldyrǵan. Búrkit salý, túıe jáne at jarystary dástúrli sport túrleri retinde joǵary baǵalanady. Týrızm de sharıǵat talaptaryna saı damýda, baý-baqshaǵa bólengen, kórgen jandy shól dalanyń kóz tartar kórikti arýyndaı tamsandyratyn Taıf qalasy – Batys jaǵalaýda, Mekke, Jıdda qalalaryna taıaý taý bókterinde ornalasqandyqtan jazda árdaıym qońyrsalqyn aýa raıymen erekshelenip, kýrortty qala, al, mı qaınatar ystyqta úkimet rezıdensıasy qyzmetin atqarady. Sondaı-aq, Qyzyl teńiz jáne Parsy shyǵanaǵy jaǵalaýlaryna qyzyǵatyn týrıser legi bir tolastamaıdy.
Jer sharynda ıslam dinin sanaly túrde qabyldaýshylar sany qatty kóbeıýde, osyǵan oraı qajylyqqa kelýshiler sany artqan ústine arta túspek. Musylman memleketterinde 15-20 jyl boıy qasıetti mekenniń topyraǵyn bir basýdy, qajylyq paryzdaryn óteýdi armandap, óz kezegin kútken myńdaǵan múmınderdi eske alsaq, Mekkedegi Qaǵba jáne Mádına qalasyndaǵy Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) meshitin qansha keńeıtse de tarlyq qylatynyn túısinetindeımiz. Marqum Fahd patshanyń kezinde júzege asqan eń iri sharanyń biri – qyrýar qarjy jumsalyp osy eki meshittiń keńeıtilýi, kórkeıtilýi edi. Ekinshi izgi isi – 1985 jyly Mádına qalasynda kıeli Qurandy bastyrý kesheniniń qurylýy. Jyl saıyn bul jerde Qurannyń basqa tilderdegi maǵynalyq aýdarmasy, dinı kitaptar men basylymdar mıllıondaǵan danamen jaryq kóredi.
Adamzat tarıhyndaǵy eń mańyzdy, eń ǵajap, eń uly oqıǵalar ótken osynaý ǵajaıyp eldiń álemge syr ǵyp sherter qupıasy az emes.
Gúlbahram Jebesin,
Dintanýshy,
Almaty qalasy.
y.
