Osy bir qundy dúnıeniń tutastaı bolmasa da, birshama bóligin jarıalap otyrmyz.
Qazirgi kózboıaýshy strategıalar men joldaýlar «Qazaq mısıasynyń» eteginen ustaýǵa da jaramaıdy eken.
Biraq... «Qazaq mısıasy» oryndalǵan joq.
Al Berik Ábdiǵalıev búgin Ulytaý aýdanynyń ákimi bop taǵaıyndaldy. Ol endi «Qazaq mısıasyna» qaıtyp orala ma, joq pa belgisiz...
...
Qazaqstandaǵy saıası jáne áleýmettik turaqtylyq, onyń búgini men erteńi memleket qurýshy ult qazaqtardyń damý deńgeıine táýeldi.
Tek qazaq mısıasy – qazaqtardyń jańa ulttyq ıdenttiligi («erekshelenýi»), bul qaýipten qutqara alady.
...
Bizdiń armandaǵanymyz múlde basqa Qazaqstan bolatyn. Biz úrkerdeı ǵana baılar men isher as, kıer kıimge jarymaǵan mıllıondaǵan adamnyń arasyndaǵy aıyrma jer men kókteı elde emes, kedeı-kepshigi joq, jemqorlyqtan ada, eń basty qajettilikteri – jumyspen, turǵyn úımen qamtamasyz etilip, qaýipsizdikte ómir súrip, bala-shaǵasynyń bolashaǵyna alańdamaıtyn eldi kóksedik.
Biz armandaǵan Qazaqstanda demokratıa men ádildik ıdeıalary saltanat quryp, ádil de jaýapkershiligi mol memlekettik qyzmetkerler el múddesine qyzmet etip júrýi tıis edi.
...
Alaıda búginde bılik pen halyq arasyndaǵy ara-jik ulǵaıyp barady.
Bul kúnde bılik turaqtylyqtyń kepili emes.
...
Eresen tabıǵat baılyǵynyń qomaqty bóligi bıliktiń qomaǵaı pendáýı materıaldyq qajettiligin qanaǵattandyrýǵa ysyrap bolyp jatyr.
Kópshiligi qalyń kópshiliktiń ortasynan shyqqan bul «elıta» aıaq astynan kókten túsken shetsiz-sheksiz baılyqqa basy aınalyp, qolǵa túsken jyltyraq ataýlyny maqtan úshin qarpyp qalýǵa tyrysýda. Olardiki – kórseqyzarlyq pen haıýanı kórsoqyrlyq.
...
Qazaq halqynyń túrli áleýmettik toptary ózgergen áleýmettik-ekonomıkalyq keńistikte ózderiniń áleýmettik róli qandaı ekenin bajaılaı almaı, ańyraıyp qaldy.
Qazaqtar qundylyqsyz bos keńistikte otyr.
...
Mádenı elıtanyń úlken bóligi bir jaǵynan bıznes qurylymdarymen bite qaınasqan korrýpsıaǵa batqan memlekettik búrokratıanyń esigindegi qyzmetshisine aınalsa, ekinshi jaǵynan sol búrokratıaǵa japsyrylǵan onyń óz bólshegine aınaldy.
...
Qazaqtyń zıaly qaýymy ulttyń rýhanı taǵdyryna, temirqazyq bolar qundylyqtaryn anyqtaýǵa baılanysty basty mindetterin oryndap otyrǵan joq. Demek, olar ulttyń Ar-namysy degen atqa da laıyq emes dep aıtýǵa májbúrmiz.
...
Qazaqtardyń kópshiligi tek ana tiline degen súıispenshiligin sheksiz jyrlap, oǵan qarsy turǵan jaýlardy izdeıtin kózboıaýshylyqty qajet etpeıdi. Tek qazir ǵana qazaqtar «qazaq ulttyq ıdeıasy» dep usynǵan ıdeıalardyń shyn mánisinde bılik elıtasynyń qarnyn toıdyratyn quralǵa aınalyp ketkenin túsine bastady, ondaı elıtanyń múddesi halyqtyń shyn múddesimen qabyspaıtynyn endi ańǵardy.
...
Halyq jan-jaqty damýǵa múmkindik alǵan joq, onyń ornyna bıliktegi úrkerdeı top bılik, tabıǵat jáne ekonomıka resýrstaryn ońdy-soldy paıdalanýǵa sheksiz múmkindik aldy.
Sonyń saldarynan biz tipti bireýler oılap júrgendeı, etnokratıalyq memleketke emes, búkil qoǵamnyń, sonyń ishinde qazaq halqynyń da múddelerimen qabyspaıtyn, óziniń toptyq múddelerimen ǵana shektelip qalǵan «etnıkalyq korporasıaǵa» aınaldyq.
Elıta memleketti op-ońaı jekeshelendirip aldy da, ony óziniń as iship, aıaq bosatar ornyna aınaldyrdy.
...
Memlekettiń ulttyq saıasatynda naqtylyq joq, óıtkeni ulttyq prosesterdiń basty sýbektisi – qazaq halqy kórsetilmegen.
...
Qazaqstannyń árbir qalasyn qaıyrshylyq beldeýi qorshap jatyr. Almaty mańynda 300 úıdiń qıratylýy kóp nárseniń betin ashty.
...
Qazaqstandaǵy etnıkalyq toptardyń sanasynda da ózgeris jasalýy kerek.
Eń negizgisi – qazaq halqynyń ishki daǵdarysyna mán bermeý aqyr aıaǵy eldegi turaqtylyqtyń buzylýyna ushyratyp tynatynyn túsiný.
Elıta usynǵan «Qazaqstan – 2030» jáne basqa da ıdeologıalyq urandar halyqqa beretin esh nársesi joqtyǵyn, bul ekeýiniń joly qıyspaıtyn eki bóten álem ekenin moıyndaıtyn kez jetti.
...
Daǵdarystyń paıda bolyp, ýshyǵa túsýiniń barlyq alǵysharttaryn ózi jasap bergenin bılik moıyndaýy tıis.
Bılik qoǵamdaǵy turaqtylyq sıaqty ıllúzıamen ózin de, ózgeni de jubatýdy doǵarýy kerek, óıtkeni ústine shyǵyp bıleseń de qyńq demeıtin qoǵam jasaǵan bıliktiń – ózi. Mundaı halyq neshe jyldan beri jınalǵan problemalardy mádenıetti túrde sheshedi dep úmit etý qıyn.
...
Qazaq ishindegi jáne ultaralyq qarym-qatynastaǵy psıhologıalyk ahýal qıyndap barady. Jaǵdaı shıelenise berse, jaqyn bolashaqta qoǵamnyń eń kedeı bóliginiń shydamy uzaqqa barmaıdy, onyń shart úzilýi múmkin.
...
Júzdegen myń adam óz Otanynda ógeı balanyń kúnin keship otyr. Munyń áleýmettik zardaby tym taıaý arada kórinýi yqtımal.
Eń basty qaýip, mundaı jaǵdaıda etnıkalyq yntymaq paıda bolatyndyqtan, qazaqtardyń laq etip tógilgen ashý-yzasy essiz tobyr túrinde eń aldymen, basqa ulttardyń ókilderine soqqy berýi múmkin.
...
Igilikten maqurym qalǵan qazaq buqarasynyń problemalaryn sheshý tez arada ári batyl túrde qolǵa alynbasa, san túrli ultaralyq janjaldardan kóz asha almaı qalatynymyz anyq.
...
Túptiń túbinde qazaqtyń problemasy syrtqa tebedi, sóıtip jalpyhalyqtyq sıpat alady. Óıtkeni búginde qazaqtar demografıalyq kópshilikke aınaldy. Bálendeı qaýip joq, bári ózdiginen sheshilip, ornyna keledi dep oılaıtyn adam qatty qatelesedi. Erteń bári kesh bolady.
...
Qazaqtar memleketshil bolýy kerek, jaýapkershilikti basqarýshy bılikke, «elıtaǵa» aýdarmaýy tıis. Bul top qanshalyq «memleketshil» ekenin iste kórsetip boldy.
...
Búginde «qazaq máselesi» týraly sóz qozǵaý sánge aınaldy. Qazaqtyń damýynyń ótkir problemalaryn kóteretin ǵalymdar men jazýshylar kóbeıdi. Ókinishtisi, shyntýaıtynda, olar kóbine qazaqtyń jandy jerine shı júgirtip, ótken úshin qarymta qaıtarýǵa shaqyrýmen, sóıtip qazaqtyń boıynda áleýmettik-mádenı jáne psıhologıalyq daǵdyny qalyptastyrýmen aınalysyp júr.
Kópshilikti azshylyqtan qorǵaıtyn álde bir ınstıtýsıonaldy sharttar jasaý eldegi etnosaıası ahýaldy túzep, qazaqtyń psıhologıalyq sana-sezimin saýyqtyra almaıdy. Onyń emi – qoǵamnyń ulttyq jaqyndasýy isindegi qazaqtardyń shynaıy róli týraly túsinigin qalyptastyrý.
...
Qazaq tiliniń taralýyn keńeıtý strategıasyn jasap, onyń negizgi kezeńderi men ýaqytyn belgileý qajet.
Aǵa býyndy qazaq tilin meńgerýge májbúrleýdiń tıimsizdigin moıyndaǵan durys. Biraq olar jalpyulttyq ıntegrasıa úshin balalary men nemereleriniń memlekettik tildi meńgerýin qoldaýy kerek.
...
Qoǵamnyń qazaq emes bóligi tarıhty qaıta qaraý men kóshe, eldi meken attaryn ózgertýdi orysqa qarsy jasalyp otyrǵan áreket dep qabyldamaǵany jón. Bul proses – bir kezde ózin tanyp, ótkenin zerttemek bolǵany úshin qatań jazaǵa ushyraǵan qazaqtyń ózindik «menin» qaıta qalyptastyrý jolyndaǵy tabıǵı is-áreketi. Sondyqtan da bul arada orynsyz sógý emes, ózara túsinisý qajet.
...
Qazaqstan patrıotızminiń qalyptasýyndaǵy problema – bılik ony qazaqtan tys nárse sıaqty «joǵarydan» sińirgisi keledi. Qazaqstan patrıotızmi qazaq patrıotızmine negizdelýi tıis.
Ózge ulystardyń aldynda qazaqtyń bedeli bıiktese ǵana olar qazaqtyń tarıhyn, tilin bilýge nıet bildirip, Qazaqstanda ómir súrip jatqanyna maqtanatyn bolady.
...
Memlekettik organdar men qoǵamdyq-saıası kúshter Ulttyq ıntegrasıa strategıasyn jasaýy kerek, onyń ortalyq pýnkti jańa qazaqı ıdenttilik pen Qazaqstan patrıotızmin qalyptastyrý ıdeıasy bolýy tıis.
Jańa qazaqı ıdenttilikti qalyptastyrý úshin áleýmettik jaýapkershilikti kótere alatyn jańa elıta, zıaly qaýym kerek.
...
Qazaq ultynyń jany men táninde júrip jatqan saıası ishki prosester «qazaq mısıasynyń» negizgi determınanty bolady. Bul eskerilmegen jaǵdaıda ult, ulttyń Rýhy azyp-tozady, nátıjesinde Qazaqstan qoǵamynyń basym bóligi moraldyq kúızeliske ushyraıdy.
P.S. Berik Ábdiǵalıev qazir Ulttyq keńeske múshe. Ol endi «Qazaq mısıasyna» qaıtyp orala ma, joq pa belgisiz.
Oralsa Toqaevtyń aldynda óziniń osydan 12 jyl burynǵy usynystaryn qaıtalaýy qajet-aq!
Dýman Byqaıdyń feısbýk paraqshasynan
