"Ol týraly pikirim joǵary. Dese de, onyń táýelsiz Qazaqstan tarıhyndaǵy róli týraly shynaıy, saýatty pikir áli kúnge aıtylǵan joq. Bári shetinen maqtaý. Jalpy bizde bári maqtaý. Bári tulǵa. Bizde Belgerden basqasynyń bári tulǵa.
Al Nazarbaev maqtaýǵa kende emes.
Bolashaq urpaq Nazarbaev týraly ádil baǵany meniń shyǵarmalarymnan ǵana tabýy múmkin. Kemshiligi bolýy múmkin, biraq jaǵympazdaný, ótirigi bolmaıdy. Onyń birazy kúndelikterimde aıtylǵan", – degen edi jazýshy "Aıqyn" basylymyna bergen suhbatynda.
Sol suhbattaǵy Ger-aǵanyń kesek - kesek oılaryn oqyrmanymyzǵa yqshamdap usynǵandy jón kórdik.
Bul zıaly – qaı zıaly?
Qaıshylyqtarǵa bastaıtyn kez kelgen is-árekettiń aldyn alý, eskertý de zıalynyń mindeti edi. Bizde qazir ol joq. Men muny nege aıtyp otyrmyn? Cebebi, mende ótken ǵasyrdyń alpysynshy jyldarynda ómir súrgen qazaqtyń zıalylary men búgingi zıalylardyń kelbetin salystyrý múmkindigi bar.
Al olardyń arasy – jer men kókteı. Men bul jerde Sábıt pen Ǵabıt, Syrbaılardyń kózi tiri kezin aıtyp turmyn. Uly Muhańmen aralaspasam da, kózin kórip, dárisin tyńdadym.
Men tanyǵan, men bilgen zıaly qaýymda jibekteı esilip turǵan bekzattyq boldy.
Anyǵy, bılik ótkinshi dúnıe de, al ádebıet, mádenıet, fılosofıa máńgilik eskirmeıtin qundylyqtar. Osy uǵym bizde joq. Bizdiń aqyn-jazýshylardyń kóbisi ýaqytsha ákimderdiń aldynda ózderin tómen ustaıdy, baǵasyn tym arzandatyp alady. Meniń yzamdy keltiretini sol.
Oljas jaıly
Ger-aǵa budan bólek Oljas Súleımenov te sóz etken sol suhbatynda.
"Oljas ulttyq tamyrdan qol úzip ketkendeı kórinedi. Bul – HH- HHI ǵasyrdyń qasireti. Bul qazaqtyń ǵana qasireti emes, mundaı nemiste de, evreıde de bar. Bul, ásirese, TMD elderi nemisterine tán qasiret.
Men ana tilinde sóıleýden bas tartqandardy, ana tilin úırenýge yqylas tanytpaǵandardyń bárin ulttyq tamyrdan qol úzip ketkender dep baǵalaımyn.
Bul – adam úshin tragedıa. Olardy men synamaımyn, tabalamaımyn, tek aıaımyn...
Áýezovty alyńyz. Til qandaı, oı qandaı, tereńdik qandaı... Ulttyq tamyrdan qol úzip alǵandardyń kemshiligi ár jerden kórinip turady. Olar Abaı sıpattap ketken tolyq emes adamdar tobyna jatady, – deıdi Belger.
Qazaq haqynda
Biz týraly, qazaq týraly Belger bylaı degen:
"Qazaqty aıtqanda, ózimniń nemisim eske túsedi. Germanıadaǵy emes, TMD elderindegi nemister.
Qazaqtyń basyndaǵy tragedıa TMD nemisterinde de bar.
Til máselesi, orystanyp ketkendigi, teginen, tili men dilinen ajyrap, alystap bara jatqandyǵy eki ultqa da ortaq qasiret.
Qazaqtyń búgingi kemshiligin siz de bilip otyrsyz. Qazaq barlyq salada toıshyl bolyp barady. Basy artyq mal shashý – naǵyz daraqylyqtyń kókesi. Muny Abaı aıtyp ketken.
Halyqqa bardy aıtý kerek. Halyqqa «Syrtqy qaryzyń 134 mlrd AQSH dollaryna jetti, belińdi bekem býyp júr» deý kerek. Halyq sol kezde shıryǵady. Shıryǵý bar jerde ósý bar. Bizge toqmeıilsýge, bosańsýǵa bolmaıdy. Óz-ózine kóńili tolǵan kúni adam balasy ósýge emes, óshýge bet alady.
Biz qazir halyqty ótirik sóıleýge beıimdep jatyrmyz.
Halyq óz qıalyna ózi senip, bosańsı bastady. Kimdi aldaımyz? Qazaqtyń oıanatyn kezi keldi.
Qazaqtyń qýlyǵy...
Aınalamdaǵy jigitter, men sıaqty shaldar maǵan qońyraý shalyp, taqyryp beredi. Ózderi solaı oılaı tura, meni aldyna salady da, ózderi tasada qalady. Qazaqtyń qýlyǵy sonda.
«Senen basqa eshkim shyndyqty aıta almaıdy» dep maqtap-maqtap, astyma qyryq qabat kópshik salyp ketedi.
Olar meniń basqa ulttyń adamy ekenimdi, nemistiń ordenin alǵanymdy, jasymnyń kelip qalǵanyn, jalǵyz qyzymnyń Máskeýde júrgenin esime salyp: «Sen qorqatyn eshteńe joq. Saǵan ne isteı alady? Bizdiń balalarymyz bar, olardyń mansaby bar, biz olardyń bolashaǵyn oılaýymyz kerek» dep meni aldyna salyp, aıtaqtaıtyndar da bar.
Daıyndaǵan, Dýman BYQAI
