Baıqaǵanym, ákimdikterge kóp salmaq salynýda. Onysy durys ta. Halyqpen tikeleı jumys isteıtin ákim ǵoı óıtkeni. Ana Baqyt Sultanov sál bolmaǵanda qurban bola jazdady ózi. Halyq arasyna shyǵamyn dep. Nursultandaǵy avtobýstaǵy oqıǵany aıtamyn. "Kókteginiń jerge túskeni" degen senarıge keledi syrttan qarap tursańyz. Iá, Toqaevtyń bılikke kelgeli atqaryp jatqan eń táýir isi osy.
Satyp alǵan kreslosynyń aqshasyn shyǵarý ǵana basty fýnksıam dep biletin ákimderdiń sanasyn modernızasıalaý, árıne bir kúnde sheshiletin másele emes.
Biraq ózderin táýir silkilep jatyr Toqaev. Akkaýnt ashtyrdy, blok júrgizdirtti, óńirdegi adamdaryn bas-basyna tanıtyndaı deńgeıge jetkizdi. Qaısysy qurmetti azamat, qurmette dedi. Qaısysy «levyı, pravyı» anyqta dedi, anyqtap jatyr «bálesinen aýlaq» dep.
Ómiri jóndelmegen jerdi jóndep, ómiri shóp shyqpaǵan jerge aǵash egip degendeı. Áıteýir ákimderde qazir damyl da, uıqy da joq. Shapqylap, at ústinen túspeı, ne bop ketkenin ózderi de túsine almaı jatqan sekildi. Áıteýir bir uqqandary, Nazarbaev dese Toqaev deýdi umytpaý kerektigin, al Toqaev dese Nazarbaev degendi aıtýdy umytpaýdy jadylaryna jaqsylap túıip alǵanǵa uqsaıdy.
Biraq ýaqyt kútip turmaıdy ǵoı. Qysastap barady. A, b degende saılaý kúni de jetip keldi, mine. İstelgen jumystar bir jerde kórinse, bir jerde kórinbeı qalýda. Al mundaıda tek shalt qımyl ǵana tıimdi. Shalt qımyldy jasaý da óner, negizi. Biraq Toqaev ondaıdyń adamy emes.
Ol kisi keshendi túrde bútkil máseleni qamtyp, strategıalyq qadam jasaýdy jaqsy kóredi. Negizi, durysy sol. Biraq ýaqyt oǵan múmkindik bermeı tur ǵoı qazir. Endi birdeńe jasaý kerek. Selk etkizetin, ózine degen halyqtyń senimin nyqtap beretin.
Bir sózben aıtqanda, bútkil eldi qamtıtyn «realnyı» áńgime kerek qazir olarǵa.
Mysaly úshin, qazir qoǵam úshin tunshyqtyrylyp turǵan taqyryptyń biri - bank komısıasy. Muny bireý biler, bireý bilmes. Aıtsa bul uzyn-sonar áńgime. Qysqa qaıyrsaq, qazir óz atyna nesıe tirketpegen qazaq kem de kem shyǵar. Sondyqtan bul bar qazaqty qamtıtyn másele. Eń mańyzdysy osy arasy.
Bankter osyǵan deıin nesıe tirketýde belgili bir komısıany zańsyz alyp kelgen. Sony birer jyl buryn komersıalyq bankter óz ıesine qaıtara bastaǵan. Onda da tek sot sheshimimen ǵana. Kózi qaraqy qaýym sotqa júginip, 2-3 jyl boıyna osy komısıany qaıtaryp alyp júrgen. Biraq shamaly, onda da bankte tanysy bar sanaýly adam. Al nesıesiz ómirin elesetete almaıtyn qazaqtyń kóbisi munan habarsyz bop shyqty.
Ekonomıkany jazatyn meniń ózim muny kesh bildim. Men de el sekildi bul komısıany 2015-2016 jyldary tirkelgen nesıege qatysty beretin shyǵar dep oılap júrgem. Óıtkeni banktegiler solaı dep aqparat bergen. Sóıtsem olar ótirikti kóp aıtatyn bop shyqty.
Kerisinshe, olardyń maqsaty - halyqqa tıesili sol aqshany qaıtarmaýdyń bar amalyn qoldaný. Al rasynda bul arada nesıeniń jylyna qatysty eshqandaı shekteý joq eken.
Qazaqstan táýelsizdik alǵaly nesıe tirkettińiz be, onda komısıa boıynsha sotqa aryzdanýǵa barlyq adamnyń quqyǵy bar. Muny zańgerler aıtty (Bul týraly málimetpen myna silteme arqyly keńinen tanys bola alasyz).
Silteme: https://informburo.kz/kaz/azastanda-nesie-alandar-bankt-zasyz-staan-komissiyasyn-aytaryp-alua-asypay-otyr-nege.html
Ony estip alyp, sodan jelide: "Al qazaqtar, bankke aǵyl!" dep myna jaqtan men maqalany burq etkizdim. El de tań qalyp, jaǵasyn ustady.
Sengeni bar, senbegeni bar, bári bankke aǵyldy. Ókinishtisi, sol maqala shyqqanyna bir aı boldy ma, bolmady ma, sot bank komısıasyna qatysty aryzdy qabyldaýdy toqtatatynyn jarıa etti. Naqty aıtsaq, 19 naýryzdyń ortasynda. Iá, osy kezden bastap nesıe boıynsha zańsyz alynǵan komısıanyń ıesine qaıtarylýy doǵaryldy. Onda da ýaqytsha dedi. Sodan jurttyń bári abdyrap qaldy. Ne boldy dese, eshkim oǵan tushshymdy túsinik bere almady.
Týra sol kezde Ulttyq banktiń basshysy da aýysyp ketti. Jańa basshyǵa jýrnalıser lap qoıdy. Al ol bolsa, bul suraqqa jaýap berýden bas tartyp, basyn ala qashty.
Arada kóp ýaqyt ótken joq, nesıe tólep júrgen adamdardyń qol telefonyna bankterden habarlama kelip túse bastady.
«Eger siz osyǵan deıin aıyna pálenshe tólep júrseńiz, endi túgenshe tóleısiz» degen sıpatta. Iaǵnı, zańsyz alynǵan komısıa endi tólenetin nesıelerden shegerildi. Sóıtip eldiń aı saıyn tólenetin nesıe kólemi qazir birshama azaıǵan.
Al oǵan deıin, mysaly 2015 jyly 5 jylǵa nesıe tirketti delik adam. Sol adamnyń endi 2019 jyldyń sáýir aıynan bastap nesıesinen bank belgilegen zańsyz komısıa shegerilgen.
Al ol adam 2015-ten bastap 2019 jyldyń sáýir aıyna deıin ol zańsyz komısıany tólep júrdi emes pe? Mine, sony bankterdiń endi qaıtarǵysy joq. Ol bank balansynda tur. Ony sot arqyly buǵan deıin alý múmkin bolǵan. Al olar bolsa, sony endi múmkin emes qyp qoıdy. Ádiletsizdik pe, árıne ádiletsizdik qoı.
Ol zańsyz tólegen aqshasyn bankten qaıtaryp alǵan adamdar bar, al basqalary endi nege ala almaıdy ony?
Bul sol adamnyń ózine tıesili zańdy aqshasy ǵoı. Bankke tek artyq tólep qoıǵan. Onda da bankırlerdiń zańdy attap-puttap, zańsyz artyq aqshany belgilegeniniń kesirinen.
Mine, osy komısıany sotsyz-aq, halyqtyń bank kartasyna ózdigine kelip túsetindeı qylsa, tamasha emes pe?.. Halyq úshin ádildik degen osy!
Mine, prezıdenttikten úmitker osy qarapaıym, zańdy nársege qaýqary jetetin dáleldeı alsa, onda halyq ol adamnyń ózgeris jasaýǵa daıyn ári laıyqty ekenine kózi ábden jeter edi. Barsha qazaq, onda oılanbaı-aq, Toqaevqa daýys berer edi, negizi.
Ózgeris degen tómennen, osyndaı «bytovoı máselelerden» bastalýy kerek emes pe, ózi?!. Odan keıin úlken startegıalyq máselelerdi sóz qyp, ýáde etip aıtýǵa bolady.
Al oǵan deıin ondaı sózder aspandaǵy aıǵa qol sozǵanmen birdeı el úshin. Ondaıǵa ońaıshylyqpen senbeıdi halyq...
Kámshat SÁTIEVA
Birer derek:
- 2012 jyldan bastap bankterdiń ssýdalyq shotty júrgizý úshin alynǵan komısıasyn QR Joǵary sotynyń sheshimimen zańsyz dep tanyldy!
- Biraq bankter ony halyqtan báribir zańsyz ala bergen!
- Al zańsyz alǵan bul komısıany bankter tek nesıe alýshy sotqa júginse ǵana qaıtaryp otyrǵan!
- Biraq bıyl naýryz aıynda sottar osy negizdegi aryzdy qanaǵattandyrýdy kilt toqtatty, zańsyz bolsa da...
