– Jan Amanı hanym, sizdiń balalar ádebıetinde qalam terbep, kitaptar shyǵaryp, elimizdegi búldirshinder qýanysh syılap júrgen jan ekenińizdi bilemiz. Balalar ádebıetine arnalǵan shyǵarmalar jazýyńyzǵa qandaı jaǵdaı túrtki boldy?
– Iá, o basta balalar ádebıetinde qalam terbegen jazýshy retinde kópke tanylmaǵan edim. Balalarǵa arnap shyǵarma jazý meniń balalaryma degen mahabbatym túrtki boldy dep esepteımin. Men úsh balanyń anasymyn. Jastaıymnan kitap oqýǵa qumar boldym. Osy jaıttar meniń qalam terbeýime sebepker boldy dep oılaımyn.
Jalpy alǵanda meniń balalarǵa arnap áńgime, ertegiler jazyp júrgenime 10-15 jyldyń júzi boldy. Alǵashqyda jazǵan dúnıelerimdi jarıalap, úlken kitapqa aınaldyram degen oı bolmady. Keıin kele bul is meni jandúnıemdi baýarap alǵan soń, kitap shyǵarýdyń mańyzy zor ekenin túsindim. Osylaısha "Danıaldyń ǵajaıyp álemi" degen alǵashqy kitap dúnıege keldi. Keıbir kisiler "Bul – kenje ulyńyz Danıalǵa arnaǵan, otbasylyq dúnıe me?" dep saýal qoıatyn sátteri kóp boldy. Iá, alǵashqy kitabymdy ulym Danıalǵa arnadym. Biraq bul otbasylyq dúnıe emes. Bul – elimizdegi barsha búldirshinderge arnalǵan kitap. Óıtkeni, men bul kitapta tek qana Danıaldyń is-áreketin ǵana beınelegen joqpyn. Ertegini jazý barysynda barlyq balalardyń qıal, armandarymen ushtastyrýǵa tyrystym. Ózińiz oılańyzshy "Danıaldyń ǵajaıyp álemi" degen ertegi de balaqaı úıindegi tońazytqysh arqyly ertegiler álemeni sapar shegedi. Dál osyndaı arman, qıal kez kelgen balanyń oıynda bolýy múmkin ǵoı.
Týyndym kitap bolyp shyqqannan keıin mektepter men balalar úılerinde tusaý keser rásimderin ótkizip, búldirshinderge syıǵa tarttym. Óz kezeginde muǵalimder men tárbıeshiler "Danıaldyń ǵajaıyp álemi" kitabyn qyzyǵa oqyǵanyn, shyǵarma balany jandúnıesine jaqyn ekenin aıtyp, jyly pikirlerin bildirdi. Osydan keıin kópshiliktiń oı-pikiri de meniń shabytymdy oıatyp, balalarǵa arnalǵan taǵa birneshe shyǵarmaý jazýyma qýat berdi.
– Qazirgi ýaqytta balalarǵa arnap qansha ertegi jazdyńyz?
– Kúni búginge deıin tórt ertegi kitabym kitamqumar búldirshinderge jol tartty. Oıymda júrgen taǵy da biraz dúnıelerim bar. Sonyń bárin qaǵazǵa túsirip, kitap qylyp shyǵarýǵa bar kúsh-jigirimdi jumsap júrmin.
– Baıqap otyrmyn, ertegilerińizdi tek qazaq, orys tilderinde ǵana emes, sonymen qatar aǵylshyn, ıtalán, fransýz, arab, qytaı tilderinde shyǵarady ekensiz. Dúnıejúzi balalaryna arnap qalap terbeýdi maqsat tutasyz ba?
– Menińshe, jaqsy shyǵarmalardy oqýda tildik barer búldirshinderge kedergi keltirmeýi kerek dep esepteımin. Qazirgi tańda Astana, Almaty syndy iri qalalarda kóptegen ult ókilderi turatynyn ózińiz de bilesiz. Aıtalyq, elimizge ınvestısıa salyp jatqan iri kompanıalardyń qyzmetkerleri elimizge otbasymen kóship kelip, jumys istep jatqany kópshilikke málim. Olar balalary tárbıeleýde qyzyqty kitaptar izdeıtinin baıqadym. Osydan birshama ýaqyt buryn Almatydaǵy Heılıberı mektebine barǵanymda bir ıtalándyq tulymshaǵy jelbiregen shynashaqtaı qyz "Qyzyl bátińkeniń bastan keshenderi" degen ertegimdi ıtalán tilinde zýyldatyp oqyǵanda qaıran qaldym. Sodan keıin ertegilerimdi múmkindiginshe kóp tilge aýdarý kerek ekenin túsindim.
Sonymen qatar men óz shyǵarmalaryma qazaqy boıý men ulttyq reńk berýge tyrysamyn. Meniń kitabymdy oqyp shyqqan ózge eldiń búldirshinderi Qazaqstanmen tanysýǵa múmkindik alady. Búginde shyǵarmalarym arqyly keń baıtaq Qazaqstanymyzdy dúnıejúzine tanytý da mańyzdy orynǵa shyǵyp otyr desem bolady.
Taǵy da aıta tússem, men syrt elderge jıi saparǵa shyǵyp turamyn. Qaı elde júrsemde óz kitaptarymnyń tanystyrymdaryn uıymdastyryp, balalarǵa Qazaqstan jaıynda mol maǵulmat berýge tyrysyp júremin. Birneshe tilde jaryq kórgen kitaptar satýǵa da qolaıly.
– Satý demekshi, elimizdegi kitap saýdasyna kóńilińiz tola ma?
– Bul óte qıyn suraq. Kitap saýdasyna meniń kóńilimniń tolyp, tolmaýy mańyzdy emes shyǵar. Iá, Qazaqstanda kitap saýdasyna qatysty birqatar qıyndyqtar bar. Biraq qolyna qalam alyp, shyǵarma jazýǵa tas-túıin bekingen adamǵa kitap saýdasynyń damyp, damymaǵany kedergi bolmaıdy dep oılaımyn. Óz basym jazýmen aınalysqan adam bul qıynshylyqty eńserýdiń jolyn qarastyryp, tyǵyryqtan shyǵýdy oılaýy kerek. Eger biz árekettenbesek, ózge elden bireýler kelip, elimizdegi kitap saýdasyn jolǵa qoıyp bermeıdi ǵoı.
– Jan Amanı hanym, siz birneshe kitap shyǵardyńyz. Qupıa bolmasa, kitap saýdasyn júrgizýdegi óz is-tájrıbeńizben bólisseńiz.
– Munyń eshqandaı qupıasy joq. Óz basym balalar ádebıetinde qalam terbegendikten osy baǵyt boıynsha oıymdy aıtsam. Birinshiden, balalar arnap kitap shyǵarǵan soń, ony ılústrasıasyna basa kóńil bólgen jón. Keıbir áriptesterimiz balalarǵa arnalǵan kitaptaryna oqıǵa jelisine qatysy joq sýretterdi salyp shyǵara beredi. Menińshe, bul durys emes. Kez kelgen bala ózi oqyp otyrǵan shyǵarmasyndaǵy keıipkerdiń shynaıy beınesin kitap betinen kórgisi keledi. Eger shyǵarma jelisi men ılústrasıalyq sýretter bir-birmen úılesim tapsa, ol kez kelgen balanyń qyzyǵýshylyǵyn oıatady. Iá, jekelegen sýretshi jaldap, kitap shyǵarý úlken shyǵyndy qajet etetin dúnıe. Balar ádebıetinde qalam terbep júrgen jazýshylar osy jaǵyna basa kóńil bólýi kerek dep esepteımin.
Meniń birneshe kitabymnyń sátti shyǵyp, búldirshinderdiń qyzyǵýshylyǵyn oıatýǵa belgili baspager maman Anastasıa Táýekelqyzy kóp eńbek sińirgenin atap aıtýym kerek. Menińshe, osy kisi sıaqty bilikti mamandardyń jumys isteýine múmkinshilik jasaýymyz qajet.
Taǵy bir aıta ketetin másele, balalarǵa arnalǵan kitapty ılústrasıalyq kórkemdeý kezinde kez kelgen sýrtshini emes, kásibı mamandy tartqan jón.
Kitap shyǵyp bolǵannan keıin ony tusaý keser rásimin ótkizip, kópshilik ortada keńinen nasıhattaýdyń da mańyzy zor dep esepteımin. Qazir "alma pis, aýzyma tús" dep jatatyn kez emes. Óz basym elimizdiń qaı jerine barsam da, mektepterge bas suǵyp, balalarǵa kitabymdy syılap, olardyń shyǵarmalarymdy qalaı qabyldaıtyna óz kózimen kórýge tyrysamyn. Qazirgi tańda elimizdegi búldirshinder "Danıaldyń ǵajaıyp álemi" ertegisiniń ekinshi, úshinshi jalǵasyn asyǵa kútip otyr. Osynyń bári qajyrly eńbekti nátıjesi dep bilemin
.
– Áńgime arasynda syrt elderge jıi shyǵyp, kitaptaryńyzdy tanystyratynyńyzdy aıttyńyz. Sol saparlaryńyzda ózge eldiń ozyq tájirıbelerin baıqaı aldyńyz ba?
– Suraǵyńyz óte oryndy. Damyǵan elderde balalarǵa arnalǵan shyǵarmalardy komersıaǵa aınaldyryp, mol paıda tabýdyń joldary óte kóp. Aıtalyq, ózge eldiń jazýshylary balalarǵa arnalǵan shyǵarmalaryn aldymen jaqsylap kitap qylyp shyǵarady. Sodan keıin shyǵarmadaǵy oqıǵa jelisi boıynsha múltfılm túsirýge kúsh salady. Eger múltfılm de sátti shyǵyp, balalardyń kóńilinen shyqsa, naryqta sol shyǵarmadaǵy keıipkerlerdiń belgisi qoıylǵan kıim úlgileri paıda bolady. Osylaısha bir ǵana shyǵarma ekonomıkanyń bir marketıńtik júıesine aınalady. Bolashaqta "Danıaldyń ǵajaıyp álemi" ertegisi jelisi boıynsha múltfılm túsirýdi armandap júrgen jaıym bar.
– Qazaq ertegileriniń keıipkerleri men oqıǵa jelisin paıdalanyp, zamanaýı shyǵarmalar jazý oıyńyzda bar ma?
– Meniń kókeıimde júrgen máseleniń ústinen tústińiz. Qazirgi tańda bizdiń balalarymyz syrt eldiń ertegilerin oqyp, múltfılmderin kórip, sol elderdiń ulttyq ertegilerimen jaqyn tanysýda. Al qazaq ertegilerindegi keıipkerleri tasada qalyp jatyr. Zaman synynan súrinbeı osy kúnge jetken ertegilerimizdiń oqıǵa jelisi boıynsha múltfılm, fentızı baǵytyndaǵy balalarǵa arnalǵan fılmder túsirip, jas urpaqty óz elin súıetin patrıot etip tárbıeleýdiń máni zor dep esepteımin. Bolashaqta qazaq ertegilerimen jumys istep, ata-babamyzdyń mol rýhanı murasyn álemge tanytqym keledi. Bul baǵytta tynymsyz eńbek ete beretin bolamyn.
– Rahmet! Oı-armandaryńyz tolyq oryndalsyn!
Suhbattasqan Nurlan JUMAHAN.
