Aýdandyq aýrýhanaǵa baryp em-domyn alǵanymmen ýaqytsha áser berip, degendeı saýyǵyp kete almadym. Oń jaǵyma qısaıǵan qalypta, aıaqty syltı basatyn boldym, kıim kıýdiń mashaqaty bir bólek, sóıtip, kúnnen-kúnge aýrýdyń azaby janyma qatty batty.
Sodan, «Suraı-suraı Mekkege de barasyń...» degen úlkenderdiń támsilindeı inim Qalıbek arqyly Astanada halyq medesınasymen emdeıtin Fatıma ápkeı basqaratyn emdeý ortalyǵynyń meken jaıyn taptyq. Kópten beri aýrýy janyna batyp júrgen kelinim Aızada ekeýmiz kóp oılanbastan poezǵa bılet alyp tartyp kettik. Astananyń «Nursultan-1» temirjol beketinen quda bala Talǵat, súıkimdi qyzy Nuraı ekeýi qushaq jaıyp qarsy aldy.
On kún buryn jazylǵan kezegimizge bir saǵat ýaqyt qalǵanda atalmysh, Seıitbekova Fatıma Saǵynbekqyzy basqaratyn «Aı» densaýlyq saqtaý ortalyǵyna (Astana, B.Momyshuly-23) kelip, kishkentaı ǵana súıkimdi, taldyrmash qyz Madınanyń qabyldaýynda otyrdyq.
Kópten kútken kezegimiz de keldi. Ózin «Aıjan» - dep tanystyrǵan dóńgelek júzdi, ádemishe kelgen, kózi botanyń kózindeı tolyqtaý kelinshektiń sońynan erip aıaqty syltı basyp júre berdim. Ózimmen birge alyp barǵan rentgen dıagnozy jazylǵan jáne nevropatolgtyń emdeý taǵaıyndaǵan qaǵazdaryn usyndym. Ol qaǵazdarymdy shetke ysyryp qoıdy da:
--- «Bizder dıagnozdy ózimiz qoıamyz...» dep, aýrýlarǵa laıyqtalǵan arnaıy ústelge etpetimnen jatqyzyp, jumysyna kiristi. Kúbirlep aıtqan duǵa sózderi emis-emis qulaǵymda, quımyshaq súıekten bastap, segizkóz, shúıdege deıingi arqa omyrtqalarymdy, sodan keıin eki jaýrynnyń asty men eki búrektiń aınalasyn qoldarynyń ushymen asyqpaı júrgizip shyqty. Qolynyń bıotogy bar ekeni birden sezildi. Qaǵaz ben dápterin ashyp belgilep otyrdy da, bolǵan soń, sypaıy ǵana jymıyp:
--- Kıinińiz - dedi.
Odan soń qasyndaǵy ústelge shaqyryp, otyrǵan soń eki jerden jańa óspeniń (gryja) bastalǵandyǵyn, al, bel omyrtqadaǵy óspege keminde 5-6 jyl bolǵandyǵyn jáne qosymsha asqazannyń durys jumys jasamaıtyndyǵyn, júrekke barar qan tamyrdyń, júıke talshyqtarynyń qysylýy áserinen alqyný bar ekendigin, taǵy basqa da aýrý belgilerin baıqaǵandyǵyn muqıat túrde qolmen qoıǵandaı etip aıtyp berdi. Taza qazaqy, qarapaıym tilde, psıhologıalyq turǵydan da óte saýatty túrde qyzmet kórsetkeni tań qaldyrdy.
Álgi kúndelikti bizder emhana, aýrýhanada kórip júrgen – aýrý kórse jıyrylyp, shekeden qarap sýyq qarsy alatyn, aldyna kelgen naýqastan góri krahmalǵa qatyrylǵan aq halatyn kóp qaqqayshtaı beretin «zamanaýı dárigerlerge» (árıne, bári dep otyrǵan joqpyn) múlde uqsamaıdy. Odan qalsa, ózinen basqa eshkim túsinbeıtin «shımaı shatpaqty» bar yntasyn salyp «bilgish dáriger keıipte» toltyratyn, pálen myń teńgege kerek, kerek emesine qaramaı dári jazyp beretin, amal bolsa erteń nemese «Úsh kúnnen keıin kel!» - dep, tyjyrynyp shyǵaryp salatyn bazbireý «dárigerler» sıaqty emes... Bul jaǵdaıatty táni aýyryp, dárigerdiń kezegin saǵattap saryla kútken, janyna shıpa izdep baryp taýy shaǵylyp qaıtqan, jumyr basty pendelerdiń bári birden túsinedi ǵoı - dep oılaımyn.
Sodan ne kerek:
--- Qarsy bolmasańyz, emdeý sharalaryn búginnen bastaıyq- dedi, sabyrly qalpynda.
Men, birden kelistim. Jáne bir tań qalǵanym, myń-myńlap aqshaǵa satyp alatyn – ókil, dári, sıstema izdep dárihana aralap tentiregen joqpyn. Tek qana qolmen ýqalap (massaj) emdeý tásilderin qoldanady eken. Baǵalary da qoljetimdi. Jaǵdaıyńdy aıtsań baǵasyn da túsirip beredi. Bizdegideı sazaryp, qatyp-semip qalǵan eshteńe joq. Kádimgi aldyna kelgen aýrýdyń jaı-kúıin adamı tilde túsinip, qas-qabaǵyna, jaǵdaıyna qarap, qyzmet jasaýshy naǵyz «Aq halatty, abzal jandar!» eken. Basqa bir álemge tap bolǵandaı bolyp, ishteı tańdanǵanym sonsha, 3-4 kúnge deıin óz kózime ózim senbeı júrdim.
Joq, ýaqyt óte kele senbeske lajym qalmady. Jáne osy mekemeniń basshysy Fatma ápkeıdiń óziniń qan qysymy qatty kóterilip tursa da, kezek kútip otyrǵan bizderge kelip:
«... Densaýlyǵynyń bolmaı turǵanyn, sonda da 3-4 adamdy, aýrýlary aýyr degen, qabyldaıtynyn jáne basqa kisilerdiń túsinistikpen qaraýlaryn ótinip suraǵany da», adagershilikti pir tutqan tárbıeli, tekti jan ekendigin aıtpaı-aq túsindirip ótkendeı boldy.
Alǵashqy tanystyqtyń ózinde-aq, jarqyldaı sóılegen ashyqtyǵy men qarapaıymdylyǵy birden unady. Árbir naqty dáıekter keltire sóılegen sózinen adam aǵzasynyń bilgiri, óz isiniń sheberi ekendigin aıtpaı-aq túsinesiz. Sebebi, saýsaq ushtary arqyly aýrýyńyzdyń qaı jerde ekenin, deneńizdegi qaı aǵzamen baılanysy baryn jáne qandaı keri áseri bar ekendigin de kózben kórip, qolyna ustap turǵandaı dál aıtyp, dıagnozdy qoıady. Sóz yńǵaıynan baıqaǵanymdaı Fatıma ápkeıge bundaı erekshe emshilik qasıet qan men atatek arqyly berilgen eken.
Qaı kezde barsańyz da náziktigi men erkeligi ón boıyna jarasqan, kishkentaı ǵana júzi jyly Mádına qyz kúlimdep qarsy alady. Kúni boıy - Shymkent, Taraz, Tashkent, taǵy basqa Qazaq eliniń ár túkpirinen kelgen kishkentaı búldirshinnen bastap, egde tartyp taıaqqa súıengen barsha naýqastarǵa quraq ushyp qyzmet jasap júrgeni.
Al, Aıjan emshiniń bıotogy bar qoldary jasaǵan emdeý sharasynan keıin deneń sergip, aýrýdy umytasyń. Keýdeń daladaı bolyp, tynysyń keńeıip janyń shirkin bir jadyrap qalady. Birde, kezekti emdeý sharasynan keıin jazý ústeliniń ústindegi túrli-tústi qaǵazdarǵa kózim tústi. Jáılap alyp oqyp kórsem «Alǵys hattar» men «Sertıfıkattar» Ahmetova Aıjan Muqashqyzynyń adal eńbeginiń nátıjesinde ár jyldary alǵan marapattary men jetistikteri eken. Demek, óz isiniń mamany degen sóz. Ármen qaraı eski tanystardaı sózimiz jarasyp, tipti birge ósken qurdastaı bolyp kettik.
Jaqyn tanystyqtyń arqasynda kúnnen-kúnge Aıjan emshiniń men bilmeıtin qyrlary da ashyla bastady. Endi, qysqasha ǵana jýrnalısik zertteýmen bul kisiniń emshilik qyzmetine qysqasha sholý jasap óter bolsaq, birshama qyzyqty tyń málimetterge qanyq bolasyzdar. Máselen, Ahmetova Aıjan Muqashqyzy jáıden jáı adam emes eken, ol kisi kásibı «Halyq emshisi». Bul kásip salasyna 2009 jyly túsinde aıan berýi arqyly kelgendigi týraly ózi bylaı dep baıandaıdy:
«...Birde tús kórippin. Túsimde aspannan kóp altyn jaýǵan eken. Sol altyndardy kóp qylyp etegime jınap alyppyn. Bir aq saqaldy ata kelip:
---«Balam, altynyńdy tók! Qolyńdy jaı bata bereıin»- dedi.
Men jınaǵan altynymdy tógip, qolymdy jaıdym.
--- «Qol jaıǵanyń em bolady, búginnen bastap adam emdeısiń!» dep, jańaǵy ata bata berdi de ǵaıyp boldy» deıdi, sol bir ómirinde óshpesteı iz qaldyrǵan ǵajaıyp tylsym kezeńdi esine alyp, baıaý kúrsingen emshi.
Sál únsizdikten soń, arqama suıyq maıdy seýip aldy da áńgimesine qaıta kiristi:
Men ýqalap emdeý (massaj) ádisimen burynnan beri aınalysýshy edim. Mine, osy bir ýaqıǵadan keıin em alýǵa kelgen adamnyń qaı jeri aýyryp, ne mazalap júrgeni, qandaı máselemen kelip turǵanyn belgisiz bir túısik arqyly ishteı sezip turatyn boldym. Es bilgen kishkene kúnderimnen bastap qazirgi kúnderim de dál kınodaǵy kadrlar lentasyndaı tizbektelip kóz aldyma kele qalady. Keıbir joly baılanyp, túrli kesir-kesapatqa ushyraǵan, ólim aýzynan qalǵan adamdardy birden seze qoıamyn. Emdeý barysynda ondaı adamdardyń ón-boıyn alastap qosymsha em jasaıtyn boldym. Mysaly, túsiniksiz tyqyr, jaman tús kórip shoshyný, keı úılerde bereke ketip urys-keristiń beleń alýy nemese jas ólim bolǵan jaǵdaıda úıdi, adamdy qamshymen, táspimen alastaǵan durys. Óstip alǵashqyda ózimdi óń men tústiń arasynda júrgendeı kúı keshetin edim.
Al, dýlanǵan adam kelse óz-ózimnen tynyshsyzdanyp, arqa-basym qurysyp, dem jetpeı qysylyp qatty qınalamyn. Oılap qarasam buryndary bundaı nársege onsha mán de bermeı, kóp sene bermeıtin edim. Kóz kórip, kóńil sendi, qara dýanyń bar ekendigine. Birtindep naýqastyń aýrý jerlerin tap basyp, dıagnozyn da qoıatyn deńgeıge jettim-dep, sózin bir túıindep alyp, ármen qaraı jalǵastyrdy.
«Sodan ýaqyt óte kele osynaý emshilik jolǵa birjola bet burǵanymdy ózim de bilmeı qaldym. Aldyma dertine daýa izdep kelgen naýqastardyń kóńiline úmit otyn jaǵyp, ómirge degen qulshynysyn arttyý úshin ártúrli syrqattardy emdeýdiń bir emes, birneshe tásilin meńgerdim. Máselen, atap aıtsam:
--- Aýrý boıyndaǵy zıandy energıany duǵa oqyp qaıtarýmen qatar, alastap tazalaımyn, ýqalap emdeýmen (massaj) qatar alaqannyń bıotogymen, otpen emdep ǵana qoımaı, qazaqtyń dástúrli emi úzbeni (qıma) de meńgergenmin. Taǵy bir túnderde aq saqaldy ata aıan berip qandaı núktege bankini qalaı qoıyp, qalaı qan alý kerektigin úıretkendeı eles berdi, dál sol túsimdegi aıanda kórsetkendeı etip qazirgi kúnderi hıdjama jasap, ıne de salamyn.
Jáne de qan qysymy, gemoglobınniń tómendeýi, shyjyńdyq, til-kóz tıýge ushyraǵandardy men bassúıektegi qan qysym, aıaq-qoldyń qaqsaýy taǵy basqa da túrli dertterden de kóptegen naýqastardy emdep jazyp qatarǵa qosyp, saýabymen qatar alǵysyn da aldym-deıdi, aq halatty abzal jannyń biri emes biregeıi – atalmysh Aıjan emshi.
Minekeı, aǵaıyn oılamaǵan jerden aýrýyma shıpa izdep baryp, syrqatymnan qulan taza aıyqqan men de Aıjan emshiniń boıyndaǵy tylsym kúshi men óz isiniń biliktiligine, kishipeıildiligine tánti boldym.
Aýrýdyń azabyn tartyp, dertine shıpa izdeýshi júzdegen úlken-kishiniń shynaıy júrekjardy alǵysyna bólenip, qurmetine ıe bolǵan sizderdeı «Halyq emshileriniń» bolǵanyna Táńirge táýbe aıtamyz.
Myń alǵys, sizderge – Fatıma ápkeı, Aıjan emshi-dep, kóńil kókjıeginde zor rızashylyqtan týyndaǵan qysqasha áńgimemdi osymen aıaqtaımyn, qurmetti oqyrman!
PY: SY:
Sóz sońynda Móldir qudaǵıǵa, kishi quda bala Qýandyq pen jubaıy Áselge, sol Astanada turatyn jýrnalıs inim- Qanat Mámetqazyǵa da kórsetken qurmetteriń men syılaryńa, qoldaýlaryńa aq júregimmen zor rızashylyǵymdy bildiremin! Sizderge, ómirdegi bar jaqsylyqty tileımin!
Qalı Ibraıymjanov, Qazaqstan Jýrnalıser odaǵynyń múshesi
