– Bul qurylym 2011 jyly «Jambyltaný jáne halyq aqyndary» ortalyǵy bolyp ashyldy. Alǵashqy jyly uıymdastyrý, jumystarymen aınalysyp, 2012 jyldan bastap halyq aqyndarynyń muralaryn jınaýǵa, zertteýge kiristik. Alǵash Jambyl Jabaevtyń tórt tomdyq jınaǵyn ázirledik. Oǵan burynǵy kitaptaryna enbegen óleńderin, tolǵaýlaryn, aıtystaryn qostyq. Áset Naımanbaevtyń eki tomdyǵyn shyǵaryp, ýnıversıtette bul kitaptardyń tusaýkeserin ótkizdik.
Ýaqyt óte kele ǵylymdaǵy ádebı klassıfıkasıaǵa baılanysty «Jambyltaný jáne halyq aqyndary» degen ataýdy «Avtorlyq aýyzsha ádebıet» dep ózgertýge týra keldi.
– «Avtorlyq aýyzsha ádebıet» degen uǵymdy qalaı túsinýge bolady?
– Mysaly, «Halyq aýyz ádebıeti» degen ataý ǵylymda ejelden bar. Avtory belgisiz jalpy halyqtyń murasyna aınalǵan shyǵarmalar jıyntyǵy fólklor dep atalatyny ózińizge de belgili. «Tókpe aqyn», «Sýyryp salma aqyn», «Improvızator» degen uǵymdar burynnan bar jáne onyń bári «aqyn» degen bir aýyz sózge sıyp tur.
Al «Avtorlyq jazbasha ádebıet» degenimiz jazba ádebıetke deıin týǵan, avtorlary belgili, qaǵazǵa túspeı aýyzdan-aýyzǵa taralǵan, el ishinde saqtalǵan shyǵarmalar jıyny. Mundaı ádebıet bizben qatar, qyrǵyz, qaraqalpaq elderinde bar.
Birneshe júz jyldar oırat-jońǵar basqynshylarymen arpalysyp, úsh ǵasyr Reseı ımperıasynyń otarynda bolǵan bizdiń jazba ádebıetimizdiń kesh damýy zańdy da. Sondyqtan bizdiń tókpe aqyndarymyz, jyrshy-jyraýlarymyz el aralap, óz shyǵarmalaryn, ózine deıingi jáne sol kezeńdegi aqyndardyń jyr-tolǵaýlaryn, dastandaryn jyrlap, halyq arasyna taratqan. Osynyń arqasynda Altaıdan-Atyraýǵa, Altaýdan-Arqaǵa deıin kósilip jatqan ulan-baıtaq Uly Dalanyń ıeleri-bizdiń qazaqtyń tili bir-birine óte túsinikti, eshqandaı aıyrmashylyǵy, dıalektisi joq, sózdik qory baı, qunarly, kórkemdik qýaty kúshti birtutas ulttyq til bolyp qalyptasyp, aýyzsha avtorlyq ádebıetimiz el ishine keń taralǵany beker emes. Bizdiń ortalyq 10 jylda Uly Dalanyń ana sheti men myna shetine deıin ár aımaqtan shyqqan aty belgili aqyndarymyzdyń baspa betin kórmegen óleń-jyrlaryn, tolǵaýlary men dastandaryn jınastyryp, bir serıamen 52 jınaq shyǵarady, 53-shi kitap baspada jatyr.
Qazir akademıalyq ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń ólshemimen alsaq bul 120 jylǵa tatıtyn eńbek. Shyǵarǵan dúnıelerimizdiń ishinde Aqan seri Qoramsaulynyń 3 tomdyǵy, Áset Naımanbaıulynyń 3 tomdyǵy, Balýan Sholaqtyń, Túbek Baıqoshqarulynyń 2 tomdyq shyǵarmalary bar. Ózińiz oılap qarańyzshy, Balýan Sholaqtyń «Ǵalıa», «Kókshetaý» sıaqty ásem ánderi bárimizge burynnan tanys bolǵanymen, onyń eki tomnyń júgin arqalaıtyn óleń-jyrlary el arasynda áli kúnge ómir súrip kelgenin kim bilipti?! Aqan seri týraly da osylaı deýge bolady. Áıel aqyndarymyzdyń shyǵarmalaryn da toptastyryp, ózinshe jınaq etip shyǵardyq.
Jazba ádebıetimiz qalyptasqansha avtorlyq aýyzsha prozamyz da keńinen damyǵanyn biz osy jankeshti izdenisterimizdiń ústinde anyqtadyq. Mysaly, Jambyl Jabaevtyń poves, romanǵa arqaý bolatyn nebir tańǵajaıyp áńgimeleri tabyldy. Jákeńniń dáýlesker kúıshi Dına Nurpeıisqyzy ózine sálemdesýge kelgende kún demeı, tún demeı aǵyl-tegil aıtqan áńgimeleri prozanyń jaýhar muralary bolyp tabylady. Bul týraly Sábıt Muqanov pen Saparǵalı Begalın de aıtyp ketken. Jambyl babamyzdyń sol áńgimeleriniń birazyn jınaqtaryna engizdik.
– Báke, mine, osynaý az ǵana ýaqytta munshama qyrýar jumysty atqarýǵa sizge kómekshi bolǵan kimder ekenin aıtyp ótseńiz.
– Ortalyq alǵash ashylǵanda maǵan ózimnen basqa bar bolǵany eki-aq shtattyq birlik berildi. Bir birlikke Merýert Sáttimbekova degen talantty qyz balany, ekinshi shtattyq birlikti ekige bólip, belgili ǵalym Rafat Ábdiqulov pen Nurjuma Elesbaıdy jaıǵastyrdym. Mine, osy kisilerdiń kómegi kóp boldy. Al sońǵy úsh jylda shtattarym qysqartylyp, ózim jalǵyz eńbek ettim. Ýaqytpen sanaspaı tańǵy saǵat 9-dan túngi saǵat 1-2-ge deıin jumys isteımin dep densaýlyǵymdy nasharlatyp alǵan jaıym bar. Kóz-janarymnyń kórý qabileti nasharlap qaldy. Degenmen qazaq ádebıeti úshin jan aıamaı eńbek etip, ólsheýsiz kóp muralardy jaryqqa shyǵarǵanym úshin ózimdi baqytty sezinemin.
– Áńgimeńige rahmet! Sizge taýsylmas shyǵarmashylyq tabys tileımin.
Suqbattasqan Myrzahan AHMETOV, Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıteti Baspasóz ortalyǵynyń qyzmetkeri
