Memlekettik qyzmette eńbek etip kele jatqanyma 20 jyldan asty. Ártúrli qyzmetterde jumys istep, kóp nárseni kórdim, úırendim, jaqsy tájirıbe jınadym. Búgingi kúnniń aýyl ákimderi – jan-jaqty bilimdi, memleketke, halyqqa qyzmet etý tıis. Olar ózderiniń júris-turysymen, sóıleý mánerimen, kıim úlgisimen, atqarǵan isterimen, jasaǵan jaqsylyqtarymen, ádildigimenen, qarapaıymdylyǵymen, tártibimen, mádenıettiligimenen, sózge sheshen, shynshyl, jomart, aýylynyń patrıoty bolyp qana eline, halyqtyń kóńilinen shyǵajy. Naǵyz eljandy aýyl ákiminiń bolymysy osyndaı bolýy shart.
Birinshiden, aýyldyń ákimi salıqaly, óte baısaldy adam bolýy kerek. Meniń oıymsha kadrlyq rezervte moraldi-psıhologıalyq turǵydan qaraǵanda óte salmaqty, ustamdy, tárbıeli mamandar bolýy tıis. Óıtkeni, aýyldy basqaryp otyrǵan adam ondaı bolmasa halyqpen jumys isteı almaıdy.
Adam balasy qandaı formasıada, qaı jerde bolsa da, jumys isteýi úshin eń aldymen salaýatty bolýy kerek. Óz basym Jańa Qazaqstanda salaýatty ult bul – trendke aınalǵanyn qalaımyn. Osy deńgeıge kóterilsek, biz demografıamyzdy da, ekonomıkamyzdy da damytyp, joǵary nátıjege qol jetkizemiz.
Ekinshiden, aýyl ákimi qarapaıym bolýy shart. Halyqta: «Ákim bolsań halqyńa jaqyn bol!» degen sózdiń astary óte tereńde jatyr. Aýyl basshysy neǵurlym qarapaıym bolsa, soǵurlym halyqtyń arasynda syıly bolady. Halyq ondaı ákimderdi syılap, qurmetteıdi. Alǵash aýylǵa ákim bolyp taǵaıyndalǵanda aýyldyń turǵyndarymen qalaı tanyssam eken degen oı keldi. Birden oıyma aýyldy aralaý tústi. Aýyl ákimdiginiń bir mamanyn alyp, aýyldyń ár úıine kirip, sálem berip, tanystym. Osylaısha ár kósheniń, ár úıdiń turǵyndarymen tanysyp shyqtym. Qysqa ǵana ýaqytta aýyl turǵyndarynyń muń-muqtajdarymen habardar boldym. Osynyń arqasynda bizdiń aýyldyq okrýgte kez kelgen máseleni aýyldyń qoǵamdastyq múshelerimen aqyldasyp, sheshim qabyldaıtyn dástúr qalyptasty.
Úshinshiden, aýyl ákimderi jomart júrekti bolý kerek. Aýyldaǵy eldiń áleýmettik máselelerine nazar aýdarmaǵan ákim – ol ákim emes! Máselen, kópbalaly ananyń otbasynda sháı-tuzy (azyq-túlik) bitip, alýǵa jaǵdaıy bolmasa, árqashan óz basym kómek berip turamyn. Kúni keshe ǵana kópbalaly otbasy jaldap otyrǵan úıiniń bir bólmesinde 5-6 balasymen «dirdektep», tońyp otyrǵanyn estidim. Álgi úıge barsaq, kóktemde buzyp tastaǵan peshi qalanbaǵan eken. Aýyl azamattarymen birge bir kúnniń ishinde peshin tazalap, ornatyp, qaıtadan quryp berdik. Sol kúni keshke jylynǵan úıdegi balalardyń ezýindegi kúlkilerin kórip, bárimiz marqaıyp qaldyq. Balalardyń anasynyń alǵysyn jaýdyryp, rızashylǵyn bildirdi. Aýylda ákim bolyp, eldiń alǵysyn alyp júrýdiń ózi bir baqyt. Halyqqa udaıy jaqsylyq jasap júrgen ákimder aýyl ishinde bedeldi bolady. Sonymen qatar jasaǵan jaqsylyu aldaǵy talaı ıgi isterge motvasıa bolatynyn baıqadym. Ata-balalarymyz «Qarǵys alma – alǵys al!» dep beker aıtpaǵan ǵoı.
Tórtinshiden, ákimder mádenıetti jáne parasatty bolýy kerek. Aýyl ákimderiniń kabınetine jeke qabyldaýyna kóptegen azamattar keledi. Olardyń ártúrli adamdar bolady. Óz qabyldaýǵa kelgen azamattardy ornymnan turyp, aldyna shyǵyp, amandasyp, sálem berip qarsy alamyn. Osy árekettiń ózi kelgen kisilerge keremet áser berip, ardaǵy kisilik baılanysty arttyratyna talaı ret kózim jetti. Keıde turmysty taýqymetine shydamaı, ashýlanyp kelgen áıelder kabınettiń esigin syndyra jazdap, aıqaılap kelgende aldynan shyǵyp, jylyshyraı tanytyp, sálem berip qarsy alsań, mundaı kisiler sabasyna túsip, ashýyn birden tejeıdi. Búginde minez kimde joq deısiz. Bárimiz aıqaıǵa bassaq ne bolady? Aýyl ákimi jyly amandasyp, «hosh keldińiz» izet tanytyp, hal-ahýalyn surap jatsa, ondaı adamdardyń ashýy birden tarqap, biraz áńgimeden keıin tyǵyryqtan shyǵar jol paıda bola ketetine talaı ret kózim jetti.
Besinshiden, aýyl ákimi salmaqty jáne tartymdy minezge ıe bolýy kerek dep oılaımyn. Aýyl basshysy jaqsy minezdi bolsa, bedeli kóterilip, aýyldastary aldynda syıy artady. Keıbir áriptesterimiz aldaryna kelgen qarapaıym adamdy tyńdamaı, durys sóılemeı, zirkildep sóıleıtinin de bilemiz. Bul durys pozısıa emes. «Iá, ne boldy? Maǵan ne deısiń? Endi men ne isteımin?» dep dúrse qoıa berseń, ákimniń aldyna kelgen azamattyń taýy shaǵylyp, renjıtini anyq qoı. Qysylǵanda arqa súıeıtin memlekettik mekemege muńyn shaǵýǵa kelgen adam ákimnen sóz estip shyqsa ne bolady? Óz basym mundaı oqıǵalar aýyl ákiminiń, jalpy memlekettik qyzmetkerlerdiń abyroıyn túsirip, halyq aldyndaǵy bedelin joǵaltatyny anyq. Ózimiń memlekettik qyzmette júrgen tabany kúrekteı 20 jyldyń is-tájirıbem súıenip oıymdy ortaǵa salsam, ústeldi soǵyp, aıqaılaıtyn zaman ótti. Búginde halyqtyń kózi ashyq, olarǵa qatty sóılep, máseleniń tigisin jatqyza almaısyń. Kerisinshe, salmaqty, ádepti bolsaq, másele tez shesheledi.
Altynshydan, aýyl ákimi bilimdi ári tártipti bolýy tıis. Elimizdiń ár memlekettik qyzmetshisi, olardyń ishinde ákimderi – óte bilimdi, isker bolmasa bolmasa jumys alǵa baspaıdy. Óıtkeni HHİ ǵasyr – sıfrlandyrý ǵasyry. Bizder sıfrlanǵan álemmen qatar júrimiz kerek. Dál osy rette konkýrstyń komısıa múshelerine bir usynys aıtqym keledi. Aýyl ákimderin kem degende jylyna bir ret oqýǵa jiberip turý kerek.
Jetinshiden, aýyl ákiminiń «qoly taza» bolýy kerek. Iaǵnı, paraqor bolmaýy shart. Ákim paraqor bolsa, aýylydyń tirligi alǵa baspaıdy. Mundaı ákimderdiń halyq aldynda kók tıyndyq quny bolmaıdy. Aýyl basshysy kúndelikti ómirde kezdesetin túrli oqıǵalar kezinde dereý ádil sheshim qabyldaýǵa daǵdylanýy kerek.
Segizinshiden, aýyl ákimi ótirik aıtpaı, ýádesinde berik bolýy kerek dep esepteımin. Áriptesteri men halyq aldynda bolsyn, ótirik aıtý, eki sóılep jaqsy qasıet emes. Ótirik aıtqan adamǵa eshkim senbeıdi. Halyq arasynda «Qoıshy, sol ótirikshige barmaımyn, kóńilim qaldy» degen sózge qalmaýy kerek. Ákim ýáde berse – oryndaý tıis. Qazaqta «Aıtylǵan sóz – atylǵan oqpen teń!» dep beker aıtpaǵan.
Toǵyzynshydan – ákim sózge sheshen, keremet orator bolýy shart. Ákimniń sóziniń basynda da, aıaǵynda da tyńdarmandardyń oılaryn sóz bastaǵan kezde myqty dálelmen argýmentpen jetkizýi kerek dep esepteımin. Sonymen qatar aýyl ákimderi zaman talabyna saı eki tilde de (qazaq, orys) erkin sóılese quba-qup. Al, aǵylshynsha bilim jatsańyńyz tipti tamasha.
Sóz sońynda aıtarym, el erteńin oılaıtyn ákimderdiń kózderi ashyq, bilimdi, tereń oılaıtyn, adal, patrıot, bilikti maman, mádenıetti, tártipti, baısaldy, orator, jomart júrekti, qarapaıym azamat bolýy shart. Bir sózben aıtqanda búgingi kúnniń ákimderi «ámbebap» menejer bolyp, halyqtyń qyzmetshisine aınalýy kerek.
Halyq aýyl basshysyna ne aıtsa da, ony durys qabyldap, aıtqan áńgimeni oı sarabynan ótkizip, durys jaýap berip, ádil sheshim qabyldaýdyń mańyzy zor. Minezi jibekteı, mádenıetti aýyl basshylary qashan halyqtyń kóńilinen shyǵyp, jurttyń qoldaýyna ıe bolady. Áriptesteri arasynda bedeli ústem boly, ádiletti aýyl ákimderi bolashaqta tek bıikten kórinetini anyq. Osyndaı ákimderge qarap, aınalasyndaǵy áriptesteri men halyq boı túzeıtin bolady. Osyndaı ákimder elimiz úshin úlgi, etalon bolary anyq. Mundaı ákimderdiń isin ózge memlekettik qyzmetkerlerge úlgi retinde usynyp, maqtap, madaqtaý kerek. Baspasóz ben áleýmettik jelilerde mundaı ákimderin únemi jarıalap turǵan jón. Mundaı qoldaýlar ózgelerge motıvasıa bolatyny sózsiz.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń «Halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasyn iske asyrý maqsatynda, biz aýyl ákimderi halyq arasynda keri baılanys ornatyp, qyzmet sapasyn arttyryp, jaǵymdy minezimizben óz úlesimizdi qosýymyz kerek! Elge qyzmet etý – bizdiń birinshi paryzymyzǵa aınalýy tıis! Elimizdiń patrıoty retinde kók baıraǵymyzdy bıik jelbiretip, el úshin, jer úshin janymyzdy berýge daıyn bolýymyz kerek!
Ermek NURAHMETOV,
Jetisý oblysy, Panfılov aýdany, Úlkenaǵash aýyldyq okrýginiń ákimi.
