Aýdıt týraly shyqqan basylymdarda «aýdıt» - degen túinikke ár túrli anyqtamarlar berilgen. árbir avtor óziniń anyqtamasyn óz tarabynan ańyqtaǵan. K. Sh. Dúsembaev «Teorıa aýdıta» degen kitabynda ár avtordyń 13 túrli anyqtamasyn keltirgen. Biz sonyń tórt túrlisin keltireıik te mazmunyn qarastyryp taldaıyq.

Osy keltirilgen anyqtamalardyń mazmunyn taldap qarastyratyn bolsaq ár túrli mazmunda quralǵanyn kóremiz. Bir beredi. Soǵan qaramastan osy anyqtamalarǵa bir ǵana maqsat qoıylady, ol aýdıttiń maǵynasyn, negizin anyqtaý. Solaı bola tursa da eshbir anyqtamada aýdıttiń negizgi maqsaty ashylmaı qalyp otyr. Ol Aýdıtorlyq qortyndy týraly. Sededi, qandaı bir aýdıtorlyq qortyndy jasaý. Ekinshiden, aýdıtorlyq tekserýdiń obektisi týraly eshqandaı avtor eske de almaıdy. Bizdińshe ol úlken kemshilik. Olaı deıtinimiz, aýdıtorlyq tekserý tapsyrýshynyń kelisim-shartta kóretken obektisine ǵana júrgiziledi, ol birden-bir aýdıt jumysynyń negizgi prınsıpi. Olaı deıtinimiz, tapsyrýshy óz sýbektisiniń sharýashylyq kórsetkishin tolyq nemese bir bólimin aýdıttik teksertýge qýqyly.

Kásiporyn sharýashylyǵynyń jeke bir bóligin nemese túgeldeı sharýashylyǵyn qamtıtyn aýdıt bolsa da «alǵashqy qujattardy» teksereý nemese «alǵashqy esepti» tekserý mindetti túrde júrgiziledi. Aýdıt prosesi odan ári qaraı býhgalterlik eseptiń júrgizilýimenonyń qurylymyn-uıymdastyrylýyn tekserýmen jalǵasatyny obektıvti jumys. Ondaı bolmaǵan jaǵdaıda aýdıttik tekserýdi tıanaqty, durys júrgizildi deýge bolmaıdy. Keıbir avtorlardyń anyqtamalarynda osy oılar oryndy aıtylǵan deýge bolady.

1.Aýdıttiń túsinigi

Kóptegen avtorlar «sharýashylyq-tabystylyq kórsetkishteri» degen sóz quramyn kóo keltirgen. Bizdiń oıymyzsha bultúsinikteme oryndy aıtylǵan deýge bolady. Sebebi, obektisi kelisim-shart negizinde mazmun-talabyna sáıkes anyqtalady. Kásiporyn sharýashylyǵyna tolyq nemese bir bólimine júrgizilse de oǵan jasaǵan aýdıtorlyq qorytyndyda, kásiporynnyń «sharýashylyq-tabystylyq kórsetkishimen» baılanystylyǵy kórsetilmese, ondaı jaǵdaıda aýdıttiń negizgi maqsaty oryndalmaǵany. Naqty, ár elderdegi aýdıt týraly anyqtama bergen avtoraldy qarastyratyn bolsaq, Anglıa ǵalymy Roı Dodj óziniń “Kratkoe rýkovodstvo po po standartam ı normamı aýdıta” kitabynda “aýdıt – táýelsiz, derbes tekserý jáne tabystylyq aqparat týraly óz pikirin aıtý”, - dep anyqtama bergen. Basqa bir anglıadaǵy belgili býhgalterlik esep, aýdıt mamany Rodjer Adams “Aýdıt negizinde kásipkerlik retinde qyzmet kórsetý, qoǵam úshin óte qajet málimettýrdiń dúrystyǵyn anyqtaýmen, kásiporynnyń tabystylyq aqparatyn tekserip, basylymǵa shyqqan milimetterdiń shyndyǵyn anyqtaý” – dep anyqtama bergen.

Amerıkalyq profesor Djek Robertson óziniń monografıasyndy “Aýdıt – ol kásiporyn aqparatyndaǵy málimetterdiń, paıdalanýshylar úshin tabystylyq aqparat kórsetkishterindegi málimettik kúdikti barynsha azaıtý” – dep anyqtama beredi. Osy aty atalǵan úsh avtordyn oıyn korytyndylaıtyn bolsaq, anglıalyq aýdıt jáne esep mamany Rodjer Adams óz anyqtamasynda aýdıttiń maǵynasyna qoǵamdyq turǵydan qaraıtynyn kóosetedi. Bul oıdyń memleketter úshin, ár eldiń ekonomıkasynyń damýyna aýdıt jumysynyń atqaratyn rólin óte joǵarydep baǵalaý. Sebebi, aýdıt kásiporyn sharýashylyǵynyń tıanaqty damýyna kepildik beretini anyq. Iaǵnı, kásiporyndardyń tıanaqty damýy qamtamasyz etilgen jaǵdaıda ol eldiń ekonomıkasy damý jolynda bolady degen sóz.

Belgili, AQSH-tyń aýdıt teorıaasyn jáne aýdıt jumysynyń damý jolyna kóp eńbek sińirgen profesor Djek Robertson eki anyqtama beredi. Onyń bireýinde joǵaryda aıtylǵan “málimettik kúdik” – degen túsiniktiń mazmunyn býhgalterlik esep, aýdıt túrǵysynan qarastyratyn bolsaq, ol býhgalterlik esep jasaýda jiberilgen qatelerdiń saldarynan málimetpaıdalanýshylardyń kásipkeligine zıan keltirý áserin aıtady. Iaǵnı, aýdıtordyń mindeti sol “Málimettik kúdikti” bar múmkinshiliginshe azaıtyp, kásipkerlerdiń senimdiligin arttyrý. Barlyq saladaǵy kásipkerler ózderiniń ekonomıkalyq máselelerin sheshý barysynda basylymǵa shyqqan málimetterdi kúdiksiz padalanýyna aýdıt kepildik berýi qajet. Osy óziniń oıyn qorytyndylaı kele profesor Djek Robertson aýdıttiń eń negizgi mindetiniń biri osy dep atap kórsetken.

Osyndaı oıyn odan ári jalǵastyra otyryp profesor “kásipkerlik kúdik” – degen túsinik qosady. Bul túsinikti kásipkershilik sharýashylyǵandaǵy kúdiktenýshilik, senimsizdik nemese kásipkerlerdiń ekonomıkalyq damý jolyndaǵy kaýipptiligi dep túsenýgi bolady. Oǵan sebep: ınflásıanyń kúsheıýi, salyq tóleminiń tolqymalyǵy nemese kóbeıýi, satý prosesindegi básekelestiktiń kúsheıýi, jumysshylardyń ereýil jasaýy men taǵy basqa kóptegen sebepterden bolady. Osy atalǵan sebepterden týyndaıtyn “ kásipkerlik kúdiktiń” mólsherin nemese zıandylyǵyn kásipker eseptep shyǵaryp, óz sharýashylyǵyn júrgezý úshin tıimdi sheshim qabyldaı alady. “Kásipkerlik kúdik” aýdıt jumysyna eshqandaı áserin tıgizbeıdi.

AQSH-tyń aýdıt mamandary E:A. Arens jáne Dj. K. Lobsk ózderiniń jazǵan oqýlyqtarynda mynadaı anyqtama beredi: “Aýdıt ol proses, arnaıy mamandar arqyly derbes táýelsizdiq jolymen kásiporyn sharýashylyq operasıalarynyń durystyǵyna tekserý júrgizip, sol málimetter belgilengen normatıvtik úlgige saı ekenin anyqtap, óziniń aýdıtorlyq qorytyndysyn berý”. Shetel mamandarynyń aýdıt mazmunyna bergen anyqtamalaryn qorytyndylaıtyn bolsaq, osy sonǵy anyqtama basqalaryna karaǵanda bizdiń oıymyzsha aýdıtti tolyq qarastyrǵan sıaqty

K.Sh. Dúısembaev aýdıt mazmuny týraly mynadaı anyqtama beredi: “aýdıt – derbes saraptaý jáne qarjy esebimen qosa sharýashylyq sýbektileriniń barlyq jaǵyn qamtıtyn málimetterge ekonomıkalyq taldaý jasaıdy, ishki baqylaý jumysyn tekserip, býhgalterlik eseptiń zańdylyǵyn jáne normatıvtik qujattar talabyna sáıkestigin anyqtap, tapsyrýshylar talabyna jaýap retinde túsinikteme qyzmetin atqarý ” – degen. Avtordyń oıynsha osy anyqtamada aýdıt evolúsıasy eskerilgen, ekinshiden – táýelsiz derbestigi kórsetilgen, úshinshiden – aýdıt prosesindegi taldaýdyń alatyn orny erekshe delingen. Sebebi, taldaý arqyly kásiporynnyń qatshylyq jaǵdaıy anyqtalyp, damý jolyna sáıkes usynystar berledi, tórtinshiden – aýdıttiń konsaltıńtik qyzmet kórsetý jaǵy aıtylǵan.

Bizdiń oıyıyzsha, «aýdıt degenimiz – derbes, táýelsiz aýdıt mamandarynyń kásipker retinde kelisim-shart boıynsha tapsyrýshylardyń sharýashylyq-tabystylyq esebin, býhgalterlik esep kórsetkishterintekserý arqyly anyqtap, ekonomıkalyq taldaý jasap, qajet bolǵan jaǵdaıda saraptaý júrgizip, aýdıtorlyq qorytyndy jasaý jáne ártúrli túsinikteme qyzmetin kórsetý» - dep oılaımyz. Sebebi, aýdıt jumysynyń kólemi – obektisi, sharýashylyq sýbektiniń qalaýynda tolyq nemese bir bólimin aýdıttik tekserýdi tapsyrý tapsyrýshynyń erkinde. Ekinshiden, qandaı esebi bolmasyn onyń málemetteriniń durystyǵy, qatesizdigi tek qana býhgalterlik esep kórsetkishteri arqyly anyqtalady. Úshinshiden, aýdıttiń negizgi maqsaty – aýdıtorlyq qorytyndy jasaý. Tapsyrýshynyń óz tarapynan tólem jasap, aýdıt jasatýdaǵy dirden-bir maqsaty – aýdıt qorytyndysyn alý. Sebibi, tek aýdıt qorytyndysyn alǵan sharýashylyq sýbektileriniń esebi basylymǵa shyǵady. Iaǵnı, ol sharýashylyq júrgizýine kepildik alady degen sóz. Barlyq sybaılastarymen kedergisiz qarym-qatynasta bolady.

Aýdıttiń mazmunyn anyqtamalar arqyly qarastyrǵannan keıin onyń negizgi túsinikti bolǵan sıaqty. Sonymen qatar, aýdıttiń mazmunyn odan ári terendeý qarastyrý maqsatymen bizmyna úsh burysh úlgissimen berýdi oılastyrdyq .

 

1. aýdıtor-kásipker, tabys tabý úshin kásiporyndarǵa qyzmet kórsetý.

2. Sharýashylyq sýbektisi-kásiporyn, oǵan aýdıtor qorytyndysy kerek

Ol kezinde basylymǵa shyǵýyna kepildik beredi.

 

3. memleke, kásiporyndardyń jaqsy jumys júrgizip tabysty bolǵanyn qalaıdy, sebebi olar salyq tóleıdi, aýdıt jumysyna qushtar bolý sebebi aýdıtor tekserý barysynda tabystylyq esebin tekserip kásiporynyń qansha tabys taqanyn, qansha salyq tóleıtinin anyqtaıdy anyqtaıdy. Al qajet bolǵan jaǵdaıda aýdıtor tikeleı memleket salyq ınspeksıasyna málimet bere alady. Iaǵnı, aýdıt júrgizilgen kásiporyndarda tabys somasyn jasyryp qalý, salyq tólemeý úshin qylmysqa nemese basqalaı ár túrli jaltarýshylyqqa jol berilmeıdi.

 

Osy úshburyshtyń ózara baılanysyn qarastyratyn bolsaq, aýdıt “osy úshburyshtyń tóbesin” qosyp qana qoımaı erekshe qyzmet atqaratynyn aıtý qajet. Birinshiden, «aýdıt qorytyndysy» arqyly sharýashylyq sýbektileri bir qalypty sharýashylyǵyn júrgizýge qandaı dengeıde bolsa da damý prosesin qamtamasyz etýge kepildik alady. Iaǵnı, bir regıondy nemese bir el kóleminde sharýashylyq sýbektileri damý jolynda bolǵan jaǵdaıda ol elde óziniń ekonomıkalyq ınfrastrýktýrasy qalyptasady da, onyń áserinen sol elde naryqty qatynas ekonomıkalyq zandylyqtary kúsheıip, naǵyz naryqty qatynasqa kóshý arqyly ol elde taýar baǵalary turaqty deńgeıge kóship naryqty qatynas zańdylyǵyn is júzinde qalyptastyrady.

Ekinshiden, «aýdıt jumysy» úlken memlekettik qyzmet atqarady. Olaı deıtin sebebimiz, aýdıt tekserýi barysynda kásiporynnyń tabys-paıda somasy salyq naqty anyqtamadan qansha soma salyq tóleý kerek ekenin, “salyq esebiniń” durys júrgizilgenin aýdıtorlyq teksereý arqyly anyqtaıdy. Qandaı bir elde bolmasyn úlken ekonomıkalyk másele ol – salyqtyń tıisi kólemde jınaý jáne de normatıvtik ereje-nusqaý talabyna sáıkestigin qamtamasyz etý. Qazirgi kezde sharýashylyqsýbektileri óz tarapynan “salyq esebin” júrgizýge májbúr, oǵan qosa tek qana “salyq esebine” aýdıttik tekserý júrgizip, aýdıtorlyq qorytyndy alýǵa májbúr. Ondaı jasamaǵan jaǵdaıda salyq ınspeksıasy qatal jaza qoldanyp, sýbektiler aıyp tóleıdi.

Aýdıttiń mazmunyn qarastyrý barysynda taǵy da osy túsinikti áıdeıi qarastyrǵan durys dep oılaımyz. Ol aýdıt anyqtamasynyń kóbisinde aýdıtti tekserý dep anyqtaǵan. Mysaly, avtorlar keltirgen on úsh anyqtamanyń on birinde tekserý dep, al ekeýinde baqylaý jasaýǵa quqysy joq. Tek ishki aýdıtti uıymdastyrý barysynda ǵana arnaıy baqylaý júrgizilýi múmkin.

 

 

2.Aýdıttiń negizgi quramdary.

 

Aýdıttiń mazmunyna qarastyrý qarastyrý barysynda onyń naqty quramy aıtý qajet . Olar mynalar :

1. sharýashylyqtaǵy sýbekkt;


2. málimet;


3. aýdıtordyń mamandyǵy ;


4. faktilerdi jınaý jáne baqylaý;


5. aýdıt standarty;


6. aýdıtor aqparaty,esebi;

Osy kórsetilgen aýdıt elementterin jeke-jeke qarastyrý qajet .

1. Sharýashylyqtyǵy sýbekt .Aýdıt jumysyn oryndaý úshin mindetti túrde sol sýbektiniń sharýashylyq baǵytyn ,kólemin anyqtaý qajet .Ony sol sýbektiniń sharýashylyq parametirleri quraıdy .Oǵan aýdıt barysynda naqty boljam jasaý úshin aýdıt qamtıtyn obektilerdiń kólemi , maqsatty qarastyrylyýy qajet. Mysaly, zań sýbektileri nemese

ekanomıkalyq obektige qosylmaıtyn málimet júıesi .

2. Málimet. Aýdıt jumysy barysynda tapsyrýshylar bergen málimet qarastyrady . Aýdıtor olardyń durystyǵyn dáleldep , óziniń jańa málimetterin quraıdy . Sol jumys barysynda olardan kemshilik tabýy nemese durys emestigin anyqtaýy múmkin. Ol negizinde eki túrli sebepten bolýy múmkin;

1) aqparatta keıbir málimetterdiń jetispeýshiliginen ;

2) aqparat durys jasalǵanbaǵandyqtan .

 

3. Aýdıtordyń mamandyǵy . Aýdıt júrgshizýshi joǵary dárejedegi , óz mamandyǵyn jaqsy meńgergen, sarapshy ,bilgir adam bolýy qajet . Aýdıt barysynda ol ózine qajet faktilerdi jınap taldaý jasaıdy , bir tujyrymǵa keltirip,

qortyndy jasaýyna paıdalana alatyn bolýy qajet .

4. Faktilerdi jınaý jáne baqlaý .Aýdıtordyń negizgi maqsaty ol- faktini jınaý. Sebebi sol faktiler arqyly ol óziniń aýdıtorlyq aqparatyn jasaıdy .


5. Aýdıt standarty . Jınalǵan faktiler , málimetter óz kezeginde bir júıege keltirilýi qajet. Oǵan negiz aýdıt standarty. Standart degenimiz málimetti bir júıege keltirý ádisi nemese normatıvtik ereje-nusqaý talabyna sáıkes bir qalypqa keltirý .

 

6. Aýdıtor aqparaty. Aýdıtor óz jumysynyń qorytyndysyn tekserý barysynda anyqtalǵan kemshilikterdiń

mazmunyn ,óziniń aýdıtorlyq qortyndysyn aqparatynda kórsetedi.

Qoryta kelgende, joǵaryda keltirilgen aýdıttiń mindetti quramyn qarastyrmaı , naqty aýdıt júrgizý múmkin emes . Aýdıttiń mindeti men maqsaty tolyq oryndaý úshin onyń prınsipterin bilý qajet.

 

3. Aýdıttiń negizgi prınsıpteri

 

Aýdıt jumysy naqty prınsıpterdi saqtaý arqyly júrgizledi.

1. Ǵylymı negizdeligi . Aýdıttiń ǵylymı negizgi onyń metadalogıasynyń dıalektıalyq ádisimen damıdy . Ekanomıka teorıasyndaǵy obektıvtik shyndyqty negizge alý bolyp tabylady . Aýdıt jumysynyń barlyq málimeti , tujyrymy ǵylymı jolmen anyqtalǵan, dáldengen bolýy qajet . Aýdıt

qyzmetiniń ǵylymı damý barysy onyń kóptegen naqty faktorlaryn taldaý arqyly ol óziniń teorıasyn quraıdy.

Aýdıt jumysy barysynda ǵylymı zertteý ádisi qoldanylady.

Mysaly, aýdıtte ekanomıkalyq taldaý qoldanylady, ol ıaǵnı faktilerdi zerttep qortyndy jasaý. Sondyqtan da aýdıt fırmalardyń basshylyǵy zertteý jumysyn, tájırıbesin ıgergen ǵalymdar.

2.Obektıvtilik. Bul qaǵıda oılaný, tek qana faktige súıený arqyly ǵana tujyrym jasaý. Aýdıtor shynshyl, burmalaýshylyqqa barmaıtyn, tazalyq ustaıtyn maman bolý kerek. Ol óziniń aýdıtorlyq qortyndysyna kásiporynnnyń tabystylyq aqparatyn shynshyldyqpen tekserip , obektıvti kórsetkishterin anyqtaýǵa mindetti. Onyń qortyndysy eshqandaı kúndiktenbeýshilikke nemese senbeýshilik jol bermeıtin dáleldi bolý qajet.

3. Derbestilik . Qoǵam taný jolynda aýdıtordyń statýsy óz betinshe derbes dep tanylǵan . Oǵan sebep ol birinshi den , tapsyrýshyǵa táýeldi emes , óıtkeni ol tólem alýyna aldyn tapsyrýshyǵa táýeldi emes , óıtkeni ol onda tólem alýyna aldyn ala kelisip qoıady, ekinshiden, onyń jumysyn memlekettik aýdıt zańy moıyndaıdy, úshinshiden, tapsyrýshy men aýdıtordyń túpki maqsaty bir . Olardyń ózara kelisim -shart boıynsha anyqtaıtyny tek qana shyndyq.

Aýdıtordyń derbestigin qorǵaý úshin arnaıy sharalar qoldanylady: aýdıtorlardy rotasıalaý, aýdıtor soty, memlekettik aýdıtor taǵaıyndaý, memlekettik aýdıtor departamentin, aýdıtor komıtetin qurý.

Qoryta kelgende,aýdıt strategıayn keńeıtý turǵysyna arnaıy ınstettar ashý qajet, aýdıtti júrgizý jumysyn jetildirý qajet. Bizdiń oıymyzsha sondaı jumystardy iske asyrý úshin Memlekettik Qarjy Mınıstirligi , aýdıt platasy , býhgalterler asosıasıasy kómektesýi qajet .

4. Kásibı biliktilik .Aýdıt jumysyn óte joǵary deńgeıdegi mamandar júrgizýi qajet , ol teorıalyq jáne praktıkalyq jaǵynan óte bilimdi maman bolýy jáne arnaıy aýdıt ádisterin jaqsy biliýi qajet . Ol tekserý jumysyna mashyqtanǵan bolýy kerek . Aýdıtor óz jumysyna qajetti ereje nusqaýlaryn óte jaqsy bilip is júzinde qoldana bilýi qajet . Aýdıtor óz jumysyna analız jasaýda , saraptaý júrgizýde , kompútermen jumys isteýde . ábden mashyqtanǵan bolýy qajet Ol barlyq tekserýshige sene bermeýi kerek , tek ózi tekserip kózi jetpeıinshe eshqandaı qorytyndy jasamaýy kerek .


5. Senimdilik , sózge berik bolýy ( konfıdensalnost

Aýdıtor óz jumysynyń komıssályq qupıalyǵyn saqtaýǵa mindetti . Úshinshi jaqqa óz málimetin erekshe jaǵdaıda ǵana habarlandyrýǵa, tapsyrýshymen jazbasha kelisim jasaý arqyly berýge qúqyly .

 

6. Tez-jedeldik prınsıpi . Aýdıtordyń jedeldigi ol óz jumysynyń tez, tıanaqty oryndaýdan tapsyrýshyǵa aýdıt materıalyn ýaqytymen tapsyrý . Aýdıttiń tez, jedel júrgizilýine eki túrli sebep bar. Birinshi , aýdıt júrgizý ýaqyty naqty belgilenbegendikten , ekinshiden , aýdıt úshin tólem sol jumys ýaqytymen eseptelinedi .

Qorytyndy

 

Qoryta kelgende,aýdıt strategıayn keńeıtý turǵysyna arnaıy ınstettar ashý qajet, aýdıtti júrgizý jumysyn jetildirý qajet. Bizdiń oıymyzsha sondaı jumystardy iske asyrý úshin Memlekettik Qarjy Mınıstirligi , aýdıt platasy , býhgalterler asosıasıasy kómektesýi qajet .

Bizdiń kózqarasymyz boıynsha bul túsinik “ qarjylyq baqylaý” túsiniginen birshama keń. Óıtkeni, ol kórsetkishterdiń durystyǵy teksertýdi ǵana emes,sondaı-aq shyǵyndardy rasıonalızasıalaý men paıdany zańdyq negizde optımızasıalaý maqsatymen sharýashylyq qyzymetin jaqsartý jónindegi usynystardy daıyndaýdy qamtıdy.Sonymen qatar aýdıtti tekserýmen,aýdıtorlardy tekserýshilermen teńestirýge bolmaıdy.”Revızıa”termıni latynnyń “revision”sózinen aýdarǵanda “qyzmetti zertteý”degendi,al”revızor”termıni”revızıany júrgizýshi adam”degen maǵynany bildiredi.Tekserý men aýdıt mazmuny jaǵynan jaqyn bolsa da bir túsinik emes.Aýdıt tekserý men baqylaýdyń túrli ádisteri men tásilderin qoldana otyryp,sonymen birge ózine tán erekshelikteri bar.Olar júıelengen túrde 2-shi kestede kórsetilgen.

Aýdıt ekshqashanda belgili bir syńar jaq maqsatymen júrgizilmeıdi jáne óziniń aldyna klıeıenke zıan keltirý maqsatymen negatıvti materıaldy jınaý jáne toltyrý mindetin qoımaıdy. Al revızıa kóp jaǵdaıda syńar jaq baǵytta bolyp óziniń aldyna unamsyz tulǵalarǵa qatysty, onyń bedelin túsiretin materıaldar jınaýy mindet etip qoıady. Tekserýge (orynan dabyl) dep atalǵan syltaý bolady, ıaǵnı qarapaıym tilmen aıtqanda kásiporyn basshylyǵynyń syrtynan sóz tasý nemese joǵary turǵan uıymdarǵa jetkiliksiz sılamshylyq syltaý bolady. Bolashaq qaralaýshy bola otyryp , ol ózine tán qylyqtarmen aıyptaýshy bolady . Keıbir asa aqyldy emes tekserýshiler óziniń túrimen jáne minez-qulqymen tekserýshilige kóbirek qorqynysh uıalatýǵa tyrysady; talap etpeı kerilip, mınýt saıyn esep jumystaryn olardyń aǵymdaǵy jumysynan alandattyrady. Mundaı tekserýdiń saldarymen aýdıtorlar áli de soqtyǵysýda, esep jumysshylarynyń kózderinde tekserýshiniń aldyndaǵy qorqynysh uıalap turady.

Aýdıtordyń tekserýshiden ereksheligi tekserýshiniń tekserilýmen seriktestik qalpyna tán. Munan ózge, onyń jumysynda kóp oryndy klıentke kommersıalyq qyzymettiń túrli qıyn suraqtaryna jaýap tabýǵa keńes berý qyzymeti alady. Ol klıentke keńes berip kómektesýi qajet. Aýdıtordyń tekserýshiden ózgesheligin túsindire otyryp aýdıtordy advakatpen, tekserýshini kináláýshimen salystyrýǵa bolady.

Qazirgi kezde elimizde aýdıtor mamandyǵynyń qalyptasýy júrip jatyr. Bylaısha aıtqanda, barlyǵyn nólden bastaýǵa týra keledi.

 

Paıdalanǵan ádebıetter:

 

 

1.Sátmyrzaev Asan Abdasbekuly, Ýqashev Baqyt Erkinbekuly.

Aýdıt teorıasy; oqý quraly – Almaty R.B.K 2000j

2.Sátmyrzaev Asan Abdasbekuly, Ýqashev Baqyt Erkinbekuly.

Aýdıt teorıasy; oqý quraly Ulaǵat ýnıversıteti Almaty 1998j