QR Prezıdenti N. Á. Nazarbaevtyń,
QR Bas Prokýrory J. Q. Asanovtyń,
QR Joǵarǵy Sot Tóraǵasy Q. A. Mámıdiń nazaryna
«Atyraýda reıderliktiń jańa túri paıda bolypty, belgili kásipkerdiń dúnıe-múlkin túk qaldyrmaı tartyp alypty» degen áńgimeni estigenbiz. Bastabynda uıymdasqan qylmystyq toptyń áreketi bolar degen topshylaýymyz sáıkes kelmedi. Bul oqıǵa múldem basqa baǵytta órbigen bolyp shyqty...
«AsiaCreditBank» bergen nesıemizdi keshiktirdi dep, quny mıllıard teńgege baǵalanǵan «Tuz» kompanıasyn sot arqyly tartyp alyp, basqa bir kásipkerge arzan baǵaǵa satyp jiberipti. Bul týraly «Tuz» JSHS-nyń dırektory, belgili kásipker Ábirbek Toqtybaevtyń ózi aıtty.
«Bank meni aldap soqty. Túgimdi qaldyrmaı tartyp alǵanymen qoımaı, qylaıaǵy zeınetaqymdy da bergizbeı otyr», – dep shaǵyndy kásipker. Onyń sózine qaraǵanda, bankten aldymen 290 mıllıon teńge, keıin taǵy 150 mıllıon teńge kredıt alǵan. Osy kezde onyń kompanıasynyń barlyq jyljymaıtyn múlkin, eki zaýytyn, kompanıaǵa tıesili temir jol jáne avto jolyn, memleketten 20 jylǵa jalǵa alǵan 164 gektar ken óndiretin jerimen qosa, Almatydaǵy úıin jáne kompanıanyń 100 paıyz negizgi jarǵylyq aksıasyn kepilge qoıdyrǵan. Aqyr aıaǵynda kredıtti ýaqtyly qaıtarmady degen syltaýmen sot arqyly kompanıany túgeldeı tartyp alyp, kompanıa qojaıyndaryn dalada qaldyrǵan. «Buryn-sońdy mundaı zańsyzdyqty estimeppin. Men elimizde ádildik bar, zań bar dep júrdim. Mıllıardtaǵan teńgege baǵalanǵan kompanıamdy bir kúnde nebary 61 mıllıon teńgege satyp jiberdi» dep kúıinedi kásipker. Onyń sózinshe, osy oqıǵa kezinde birneshe ret ınsýlt alyp, emhanaǵa túsken. Biz kásipkerdiń gazet tilshisine bergen suhbatyn qaz-qalpynda, oqıǵany hronologıalyq tártippen barynsha yqshamdap usynyp otyrmyz.
"Atyraýdy" taza sýmen qamtyǵym keldi
– «Tuz» JSHS kompanıasyn qashan qurdyńyz? Bıznestiń bul salasyna qalaı keldińiz?
– 2001 jyly «Tuz» JSHS kompanıasyn quryp, Atyraýdaǵy Inder aýdanynan jańa jumys ornyn bastadyq. Birden jumysqa qyzý kirisip, bir jyldyń ishinde júıeli jumys isteıtin jaǵdaıǵa jettik. 2003 jyly "Tuz" JSHS kompanıasyn qaıta tirkeýden ótkizip, kompanıany tolyqtaı óz menshigime aldym. Meniń 55 paıyz, áıelimniń 45 paıyz úlesi boldy.
– Kompanıa jumysyn jandandyrý úshin qandaı sharalardy qolǵa aldyńyz?
– Eń aldymen kompanıanyń óndiristik bazasyn qaıta quryp, zamanaýı tehnıkalyq jabdyqtardy shetelden aldyryp, jyl saıyn kem-ketigin toltyrdyq. Buǵan qyrýar qarjy ketti. 2005 jyly as tuzyn shyǵaryp, respýblıkalyq forýmdarǵa, túrli sharalarǵa belsene qatystyq. Kompanıamyzdyń aty áıgilenip, shyǵarǵan ónimderimiz suranysqa ıe bola bastady. Ártúrli baıqaýlardan alǵan alǵys hattarymyz, gramotalar, júldeli oryndardyń bárin tizbelemeı-aq qoıaıyn, osy jyldar ishinde oblysta salyǵyn ýaqtyly tólep, oblys jáne aýdan ákimdiginiń áleýmettik salalarǵa arnalǵan baǵdarlamalary men sharalaryna da belsene qatystyq. Jergilikti ákimdikpen kelise otyryp, «Inder» ózenindegi alańy 164 gektardy quraıtyn ken ornyndaǵy tuz qoryn óndirýge quqyq alyp, memlekettik kelisimshart jasadyq. Adamda arman túgegen be? Kompanıany budan da keńeıtip, ónimdi jumys isteýdiń túrli jolyn da qarastyra bastadyq. 2010 jyly tuz óndirgen aýmaqtyń ornynda qalatyn tuzdy sýdy qaınatyp, qaıta óńdeý arqyly taza sý óndirý ıdeıasy týdy. Bul kompanıaǵa emes, eń aldymen halyqqa paıdaly bolar edi. Atyraýda taza aýyz sý tapshylyǵyn joıatyn iri joba jasap, jan-jaqty ázirlendik.
BANK BİZDİ ALDAP SOQTY
– Osy joba úshin «AsiaCreditBank»-ten nesıe aldyńyz ba?
– Iá, dál osy jobany júzege asyrý úshin 2011 jyly«Bıznestiń jol kartasy 2020» baǵdarlamasy aıasynda «AsiaCreditBank» arqyly kredıt alýdy josparlap, sol jyly 8 aıda (tamyz) 290 300 000 (230 mıllıon 300 myń) teńgeni 5 jylǵa nesıege aldym. Sol qarjynyń jáne kompanıanyń negizgi kapıtalynyń kómegimen 2013 jyly jyldyq qýaty 30 000 tonnalyq natrıı gıpohlorıtin óndiretin zaýytty iske qostyq. Bul joba tolyq júzege assa, joǵaryda aıtqanymdaı, oblys aýyz sý jetispeýshiliginen tolyq qutylar edi.
2013 jyly 9 aıda «AsiaCreditBank»-ten taǵy da 150 000 000 (150 mıllıon) teńge qosymsha nesıe alýǵa bardym. Oǵan deıin nesıemizdi grafık boıynsha keshiktirmeı tólegenimizge qaramastan, uzaq oılandy. Aqyry kompanıanyń barlyq dúnıe-múlkin qaıta baǵalatyńyz, sodan keıin beremiz dedi. Eki jyl buryn baǵalatyp, bankten nesıe alǵanymdy aıtsam da, olar kónbedi. Aqyry aıtqandaryn oryndap, qaıta baǵalattym.
– Bankke kepilge kompanıańyzdy ǵana qoıdyńyz ba?
– Joq, sońǵy nesıeni alar kezde banktiń arany ashyldy. Kepilge qoıatyn kompanıanyń birneshe mıllıon dollarlyq zaýyttary, kóptegen jyljymaıtyn múlikteri, 15 km temir jol tuıyqtary, memleketten jalǵa alǵan 164 gektar ken ornyn paıdalaný quqyn, óndiristik baza ǵımarattary joǵarydaǵy somany alýǵa jetkiliksiz dep uıǵardy. Olar menen Almatydaǵy jeke úıim men quryltaıshylardyń (men jáne áıelim) «Tuz» JSHS-daǵy jarǵylyq kapıtalymyzdy kepilge qoıýymyzdy talap etti. Men úshin jańa iske qosylǵan zaýytymdy ónimdi júrgizý kerek boldy. Olardyń talaptaryn oryndap, nesıeni aldym. Bylaısha aıtqanda, bank bizdi aldap soqty.
Bank maǵan 6 bólikke berip, 119 mıllıon teńge berdi de, sońǵy 31 mıllıon teńgeni keshiktirip, ártúrli syltaý aıtyp, bermeı qoıdy. 2014 jyly sáýirdiń 1-i kúni keste boıynsha nesıemdi tólep, bankke qaıta kirdim. Olarǵa 31 mıllıon teńgeni bermeseńder, maǵan nesıemdi jańa jyldyń basynan bastap tóleýge múmkindik berińder dep ótinish aıtyp edim, aýyzsha kelisti. «Sizge jańa grafık usynamyz» degen ýádelerine senip, túsirgen ótinishime mór bastyryp aldym da, jańa jyldy kúttim.
SOT ORYNDAÝSHYDAN SOT ORYNDAÝSHYǴA DEIİN...
– Jańa grafık berý týraly ótinishińiz ózińizde bar ma?
– Bar.
– Bankpen aradaǵy sotyńyz qashan bastaldy?
– 2014 jyldyń 26 jeltoqsanynda maǵan sottan shaqyrtý keldi. Bank 9 aı boıy nesıesin tólemeı júr dep kórsetipti. Bankpen aramyzdaǵy ıý-qıý sot osy kezden bastaldy. Mine, eki jarym jylǵa jýyqtady.
– Sot otyrysy qashan bastaldy?
– 2015 jyldyń 9 qańtarynda bank ekonomıkalyq sotqa júgindi, olar muny qalalyq sot qaraıdy dep sheshim shyǵardy. 2015 jyly aqpan aıynda sot meniń kompanıama buǵaý (arest) saldy. Onymen qoımaı, olar meniń zeınetaqymdy da bergizbeı tastady.
2015 jyldyń 6 mamyrynda qalalyq sot 370 000 500 (370 mıllıon bes júz teńge) bankke jáne memlekettik kiris úshin 11 700 000 (11 mıllıon 700 myń) teńge tóleısiń degen sheshim shyǵardy. Jalpy, 381 700 000 teńge tóleýim kerek boldy. Men sottan mundaı somany birden tóleı almaıtynymdy aıtyp, nesıeni qaıta qurylymdaý úshin aryz berdim. Olarǵa 3 jyl ýaqyt ishinde tólep bolamyn dedim. Biraq buǵan bank kónbeı, bir jolda tóleýimdi talap etti. 2015 jyly maýsym aıynda bank jeke sot oryndaýshysy Bekmuhametovke júginip, ózderiniń aqshasyn óndirtip berýdi josparlady. Jeke sot oryndaýshysy shaqyrǵan soń, baryp, mán-jaıdy túsindirdim. 2017 jyldyń maýsymyna deıin barlyq qaryzymdy tólep bolamyn dedim. Bank onyń usynysyna kelispeı, sot qujatyn odan qaıtaryp aldy.
Sodan kelesi sot oryndaýshysy Saltanat Shaıyhovaǵa berdi. Ol meniń kompanıamnyń jeke esepshotynan 2015 jyldyń qazanynan deıin 2 600 000 teńge bankke nesıe tóleý úshin óndirip berdi. Ol da belgisiz sebeptermen qujattardy bankke qaıtaryp berdi de, keri qaıtty.
Bank endi úshinshi Shoqanbaev degen jeke sot oryndaýshysyn shaqyrdy. Ol 2016 jyldyń maýsymyna deıin 6 600 000 teńge bankke óndirip berdi. Men onyń ústinen sot oryndaýshynyń is-áreketi durys emes dep sotqa aryz berdim. Ol da ketti.
Osy jyldyń maýsym aıynda bank tórtinshi jeke sot oryndaýshysy Ajmýhanbetov Meırambekti shaqyrdy. Ol birden meniń barlyq dúnıe-múlkim men kompanıamdy baǵalatyp, aýksıonmen satamyz degen sheshim qabyldady. 8 tamyzda meniń kompanıama múldem qulyp salyp, jumys istetýin birjola toqtatty. Men taǵy da onyń ústinen shaǵym túsirdim. 29 tamyzda meniń shaǵymym negizinde Ajmýhanbetovtyń isti oryndaýy qate degen sheshim shyqty. Olar apelásıalyq kollegıaǵa aryz berip edi, olar da Ajmýhanbetovtyń sotty oryndaýynda zań buzýshylyqtar bar dep, aldyńǵy sheshimdi kúshinde qaldyrdy.
Bank olardyń bul sheshimine qaramastan, isti kelesi jeke sot oryndaýshysy Erkin Sultanǵalıevke berdi. Bul 5-shi sot oryndaýshysy edi. Men aldyńǵy sot oryndaýshysynyń is-áreketi qate degen sot sheshimine qaramastan, kelesi bir sot oryndaýshysynyń isti júrgize bastaǵanyna tańyrqadym. Onyń ústinen de sotqa shaǵym túsirdim. Ol da bankke kompanıa esepshotynan 40 mıllıon teńge óndirip berdi. Burynǵy óndirip alǵan teńgelerdi qosqanda nesıe úshin 49 mıllıon 500 myń teńgeni sot oryndaýshylary arqyly tóledim. Bul sot qujattarynyń eshqaısysynda kórsetilmegen. Olar eshteńe tólegen joq dep otyr. Kompanıa men bank arasyndaǵy ártúrli qujattardy sen kompanıa ıesi emessiń dep kórsetpeıdi.
Sultanǵalıev 2016 jyldyń jeltoqsannyń 8-inde meniń kompanıamnyń negizgi jarǵylyq kapıtalyn nebary 61500 000 teńgege satyp jiberdi. Senesiz be? Bar-joǵy osy somaǵa. Men onyń ústinen aryz túsirip em, qalalyq sot menikin durys dep, al apelásıalyq ınstansıa Sultanǵalıevtiń is-áreketin durys dep sheshim shyǵardy. Menińshe, apelásıalyq sot kompanıanyń satylymǵa zańsyz shyǵarǵandyǵyn «zańdastyrý» úshin osyndaı sheshimge keldi.
Zań boıynsha, sot oryndaýshysynyń qatelik jibergenin dáleldep, sot meniń shaǵymymdy qýattap sheshim shyǵarǵan soń, kelesi sot prosesterine deıin jeke sot oryndaýshylary jumysqa kirispeýi kerek edi. Olar apelásıalyq sottyń sheshimin kútpesten, óz isterin ary qaraı jalǵastyra berdi. Bir sot oryndaýshysyn jeńsek, ekinshisine, ony jeńsek kelesisine berip jiberedi. Biz birinen soń biriniń ústinen aryz túsirip, ýaqyt óltiremiz. Olar osyny paıdalanyp, ózderiniń zańsyz áreketterin «zańdastyryp» alady.
KOMPANIAMDY TIYN-TEBENGE SATYP JİBERDİ
– Sonda qazir «Tuz» kompanıasyn basqa bir zańdy tulǵa satyp aldy ma?
– «Kaspıan servıs» degen kompanıa satyp aldy. Ol 2013-16 jyldar aralyǵynda eshqandaı salyq tólemegen, bylaısha aıtqanda paıda da,tappaǵan, zıan da tartpaǵan «qaǵaz júzindegi» kompanıa eken.
– Bank nege negizgi kapıtaldy arzanǵa baǵalady?
– 2016 jyly men óz kompanıam men onyń múlkin qaıta baǵalatqanmyn. Olar 1 059 869 000 (1 mıllıard 59 mıllıon 869 myń) teńgege baǵalaǵan. Al bank bolsa ony satar kezde 51 894 000 (51 mıllıon 894 myń) teńgege satylymǵa shyǵarady da, 61 mıllıon 500 myń teńgege satyp jiberdi. Myna bir derekti aıta keteıin, 2013 jyly qosymsha 150 mıllıon teńge nesıe alar kezimde kompanıanyń múlkin qaıta baǵalatqanmyn. Ol kezde dollar baǵamy 180 teńge edi. Kompanıa qunyn anyqtaýshylar 80 mıllıon teńgege baǵalaǵan. Arada tórt jyl ótken soń bank 51 mıllıon teńgege satylymǵa shyǵaryp otyr.
– Bank nege birden negizgi jarǵylyq kapıtaldy satylymǵa shyǵaryp otyr?
– Bul áreketteri de zańǵa saı emes. Men olardyń ústinen kompanıaǵa tıesili jyljymaıtyn múlikti, 15 km temir jol tuıyǵyn, 15 km avtojoldy satpaı turyp, birden «Tuz» JSHS-nyń negizgi quqyn satqandarynyń zańsyz ekendikterin aıtyp, shaǵym túsirdim. Shyn máninde, bank aldyndaǵy qaryzdy tolyqtaı jabýǵa jyljymaıtyn múliktiń jartysy da jeter edi. Qalalyq sot meniń shaǵymymdy qanaǵattandyrǵanymen, apelásıalyq sot olardikin zańdy dep tapty. Túsiniksiz jaıttar óte kóp.
BİR KOMPANIANYŃ EKİ IESİ BARMYZ
– Satyp alǵan kompanıa ıesin tanýshy ma edińiz?
– Talaı jyldan beri tanıtynmyn. Aralasyp, aǵa-baýyr bolyp júrgen Saıathan Ámir degen jigit edi. 2016 jyldyń orta sheninde ol maǵan kelip, kompanıańyzdy 2,5 mıllıon dollarǵa satyńyz. 1,3 mıllıonmen nesıeńizdi tóleısiz, qalǵan aqsha ózińizde qalady dep usynys jasaǵan. Men kelispegenmin. Aqyry sol jigit satyp aldy.
– Qazir kompanıa tolyqtaı sol azamattyń qolyna ótti me?
– Solaı deýge bolady. Biraq zańsyzdyq óte kóp. Sebebi, «Tuzdyń» barlyq qujattary, býhgalterlik esep, ondaǵan jyldyq kiris-shyǵys qujattary, mór meniń qolymda. Oǵan barlyq qujatty bersin degen sottyń sheshimi joq. Soǵan qaramastan, ózin «Tuzdyń» ıesi retinde tirketip alypty. Ol qandaı zań tarmaǵyna súıenip tirketip alǵanyn túsine alar emespin. Qazir bir kompanıanyń eki ıesi barmyz. Onyń da, meniń de qolymda mór bar...
Sottyń sońyn kútpesten Saıathan Ámir bir mashına bandıtsymaq jigitterdi bastap kelip, bizdiń qaraýyldar men jumysshylardy mashınaǵa kúshtep tıep, Inderge aparyp tastapty. «Eger qaıta kelseńder, aıaq-qoldaryńdy shaǵamyn» dep doq kórsetken. Sodan beri biz óz mekememizdiń aýlasyna kire almaıtyn boldyq. Estýimizshe, olar kompanıaǵa tıesili múlikterdi, tehnıkalyq qurylǵylardy shetinen satyp jatqan kórinedi.
Men sońǵy ret sotqa banktiń kompanıanyń jarǵylyq kapıtalyn satylymǵa shyǵarǵandary jáne ony satqandary zańsyz dep shaǵym túsirsem, Saıathan Ámir «Tuzdyń» ıesi menmin, Ábirbek Toqtybaevtyń sotqa berýge quqy joq, ol bankpen óziniń nesıesi boıynsha sottassyn dep aryz beripti. Bizdiń sot onyń shaǵymyn oryndy dep taýypty. Birese olardiki, birese bizdiki durys dep, eki ortada bizdi sandaltyp qoıdy.
– Buǵan deıin sot barysy kezinde kompanıańdy bizge bermeseń, bankten jeńilesiń degendeı kelissóz ıakı qorqytyp-úrkitý boldy ma?
– Joq, bárin «zań aıasynda» tartyp aldy.
ALMATYDAǴY ÚIİMDİ DE SATPAQSHY
– Sot áli jalǵasyp jatyr ma?
– Bank Sultanǵalıevtiń atqaratyn jumysy bitti dep, taǵy bir jeke sot oryndaýshysyn jaldapty. Bank meniń ondaǵan mıllıon dollarlyq quny bar kompanıamdy tartyp alǵanymen tynbaı, kepilge qoıǵan Almatydaǵy úıimdi de satylymǵa shyǵardy. Meniń sońǵy múlkim osy edi. Banktiń esebi boıynsha, men olarǵa áli 78 mıllıon teńge qaryz ekenmin.
23 mamyr taǵy da sot bolady. Men bul istiń aqyryna jetpeı qoımaımyn. Óıtkeni, qulap jatqan kompanıany ornynan turǵyzyp, osy kúnge jetkizdim. Ony órkendetý, damytý úshin nesıe aldym. Al olar bir kúnde meniń barlyq múlkimdi tartyp alyp, dalaǵa tastamaqshy.
– Eger sotta jeńilseńiz, ádilet tappasańyz ne isteısiz?
– Men osyǵan deıin ádilettiń bar ekenine, zańnyń jumys isteıtinine, Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń kásipkerlikpen aınalysqan azamattardyń tirligine orynsyz qol suqpańdar dep únemi aıtatyn sózin tyńdar qulaq baryna senip keldim. Áli de senemin. Sońyna deıin kúresemin. Sot bastalǵaly beri birneshe ret júrek talmasyna ushyradym. Jarym da, bala-shaǵam da ýaıym-qaıǵyǵa batty. Eger alda-jalda jeńiler bolsam... aıta almaımyn. Mundaı ádiletsizdikke tóze almaımyn.
– Osy jyldar ishinde qatty eregesken, óshtesken adamdaryńyz bolyp pa edi?
– Eshkimmen renjisip, jaýlasqan emespin.
– Bank nege sonsha sońyńyzǵa túsip aldy? Olarǵa Sizdiń kompanıańyzdy arzanǵa satqannan ne paıda túsedi?
– Bul jaǵy maǵan da kúńgirt.
– Úshinshi bir tarap bar ma degenim ǵoı...
– Bolýy da múmkin. Naqtyly dálelim joq. Banktiń aldynda úsh azamattyq tulǵa qaryzbyz: «Tuz», men jáne áıelim S. Toqtybaeva. Meniń túsinbeıtinim, «Tuzdy» satsyn, biraq meniń jáne áıelimniń quqyn nege satady dep shyryldap júrgen joqpyn ba? Negizgi jarǵylyq kapıtaldy satýǵa olardyń qaqy joq edi...
Aıtpaqshy, osy shý bastalǵan shaqta Almatydan bir kásipker jigitter habarlasyp, nesıeńizdi tólep bereıik, kompanıanyń 70 paıyz aksıasyn bizge berińiz degen usynys aıtqan. Olarmen de kelispegen bolatynmyn.
NOǴAEV BİLEDİ. BİRAQ...
– Osy oqıǵa bastalǵaly beri oblys ákimine mán-jaıdy túsindirip, ótinish aıtyp kirdińiz be?
– Oblystyń burynǵy ákimi İzmuhanbetovke de, qazirgi ákim Noǵaevqa da birneshe ret kirgenmin. Noǵaev barlyq mán-jaıdy biledi. Biraq...Talaı márte hat ta jazdym. Olar sotqa bul istiń aqıqatyna jetińder degen syńaıda hat jazady. Bitti. Meniń hat jazbaǵan adamym, mekemem qalmady. Eshqaısysynan qaıran bolmaı tur. Atyraý jurtshylyǵynyń deni buldaýdan habardar. Jergilikti jerdegi atqaminerler kózjumbaılyqqa salynbaı, áli de oblysty tártipke shaqyrar degen senimim óshken joq.
Endigi úmitim Prezıdent Nursultan Nazarbaev pen Bas prokýror Jaqyp Asanov myrzada. Elbasy únemi elimiz órkendeýi úshin kásipkerlikti damytýǵa tıispiz dep aıtyp otyrady. Bul sekildi bassyzdyqqa jol bermes degen oıdamyn. Osy kompanıany quryp, kún-tún demeı jumys istedim. 60-qa jýyq adamdy turaqty jumyspen qamtydym. «As tuzy» óńirge emes, raspýblıkaǵa tanymal brendke aınaldy. Eshkimniń alajibin attap, qýlyq-sumdyqpen kún kórgen emespin.
Jaqyp Asanov myrza da elshil, halyqshyl azamat qoı, meniń janaıqaıymdy estir degen úmittemin. Birneshe márte hat ta jazdym. Bir kúni bolmasa bir kúni meniń basyma túsken jaǵdaımen tanysyp, arasha túser degen armanym bar.
Áńgimelesken, T. QAMALBEK
