"...Jalǵa sabaq beretinder bar. Repetıtorlardyń dáýreni júrip tur qazir. Bul - bizdiń mınıstrlik jasaǵan reformalardyń "jemisi".
Bul - biz júrgizgen reformanyń júıesizdigi. Anaǵan eliktep, mynaǵan eliktep, bosqa dalaqtaǵanymyzdan solaı boldy. Qazir mektepte oqýshy oqyp otyrǵan sabaǵyn uqpaıdy. Sondaı deńgeıge jettik. Eriksiz qosymsha sabaq alady bala sodan", - deıdi ol.
Ǵalym bilim salasynda odyraıyp kózge oǵash kórinip turǵan bul bir nárse emes ekenin aıtady.
"Mysaly, qazaqtar japonnyń kóligin mingisi keledi, minip te júr, biraq japon ólshemderimen ómir súrýdi oılamaıdy.
Sol sekildi amerıkalyqtar qusap jalaqy alǵysy keledi, alyp ta júr top-menedjerler, biraq amerıkalyq ólshemmen eldi damytýǵa bastaryn da qatyrǵysy kelmeıdi.
Bul durys emes nárse. Eger bir úrdisti alǵyńyz kelse, ony tolyqtaı, 100 prosent engizý kerek. Bizdiń reformalardyń aqsap jatqandyǵynyń bir sebebi osynda. Ana aradan bir julyp, myna aradan bir julǵan shalaǵaılyq bári.
Odan túk shyqpaıdy. Qazir Qazaqstanda eń korrýpsıaly kásipti atańyz dese, muǵalim men dárigerdi ataıdy. Nege? Óıtkeni búkil júrgizilgen reforma osy eki qasterli mamandyqty aıaq astyna tastap jiberdi.
Áıtpese kez kelgen memleketke baryńyz, muǵalimdi ustaz dep alaqandaryna salady, dárigerdi qalaı qurmetteıdi. Al bizde eshqandaı qurmet joq.
Qarap tursańyz, adamdardyń kózqarasy muǵalimge de, dárigerge de, polısıaǵa da qarsy. Bul durys emes qoı. Nege mundaı kózqaras qalyptasty, bul úshin osy mamandyq ıesi kináli dep oılaısyz ba, joq árıne", - deıdi ol.
Asqar Jumadildaev Keńes zamany muǵalimderi túgelsilgen keıingi kezeńdi kóz aldyna elestete almaıtynyn aıtty.
"Mysaly, qazir Kembrıdj bilim júıesine kirip jatyr, qansha aqsha shyǵaryp ony satyp aldyq. Eger sol júıemen oqyǵandarmen bizdiń balalardy salystyrsa, bizdikiler ozyp ketedi. Ásirese, matematıka boıynsha. Sebebi olar Keńes zamanynan qalǵan bilim júıesiniń ınersıasymen qazir alda keledi. Keńes zamany muǵalimderi quryǵan soń qulaıdy munyń bári. Qazir de quldyraý bar bizde", - deıdi ol.
Ǵalym Qazaqstanǵa aǵylshyn tili bas bálege aınalyp kele jatqanyn aıtady.
- Biz balalardy aǵylshynsha oqytamyz dedik. Odan ne paıda taptyq, bári shetelge qashyp ketip jatyr. Bul - qazirgi meniń basty problemam.
Oqytqan balalarymdy qalaı ustap qalsam dep basymdy qatyramyn. Onyń bárin shetel ekonomıkasyn damytsyn dep oqyttyq pa sonda deısiń?
Basy isteıtin, myqtylardy ustaı almaısyń. Qıyn. Sondyqtan maǵan aýyldan shyqqan balalar unaıdy. Orys tilin de, aǵylshyn tilin de bilmeıtin. Solar qalady mende, al qalǵandary báribir ketip qalady.
Ǵalym úshtuǵyrly tilge qatysty kózqarasyn únemi aıtyp júrgenin, biraq ony joǵaryda estir qulaq joq ekenin de basa aıtty.
- Ushtuǵyrly til degen nemene? Bizge aıtady, tarıhtan basqa pánniń barlyǵy aǵylshyn tilinde júrsin deıdi. Demek, ne dep jatyr bizdiń Úkimet? Qazaq tili - aýyl-aımaqtyń tili. Qazaq tilinde tarıhty aıtyp, quıqyljytyp án sala ber deıdi, biraq irgeli ǵylym qazaq tilinde sóılemesin deıdi. Osy durys pa? Óz-ózimizdi kemsitip otyrmyz ǵoı sonda. Kompúter tili qazaqsha bolmasyn, taǵysyn taǵy degendeı.
Namys degen áńgime osy jerde shyǵýy kerek. Namys joq bizde. Meniń túsinigimde, mektepterdiń barlyǵynda barlyq sabaq tek óz ana tilinde ótýi tıis. Al mektepten soń qaı tilde oqıdy bala, ózi bilsin. İrgeli ǵylymdardy aǵylshynsha oqytamyn dep júrgenderdiki bos sóz. Shyndyǵynda kelgende, tarıhty aǵylshynsha oqytamyz desek, ol aqylǵa qonymdy. Bizdiń tarıhty basqa elder de bilsin, bul nasıhat túri ǵoı. Negizi, til problema emes, problema ǵylymnyń ózi.Qazaq tili baılanys quralyna aınalyp, ǵylym men tehnıkanyń tiline aınalǵanda ol ózindik ornyn tabady. Bul - memlekettiń sharýasy. Memleket "100 kitap" degen baǵdarlamany jalǵastyrýy tıis. Aldynda aýdarylǵan kitaptardyń 90 prosenti gýmantıarlyq salaǵa tıesili. Joq, tehnıkalyq saladaǵylardy aýdarý kerek bizge. Qur, qazaqsha sóıle dep urandaǵannan paıda joq. Osyndaı ispen tyndyrý kerek bul máseleni, - deıdi ǵalym.
Asqar Jumadildaev bul suqbatty Almaty telearnasyndaǵy "Ne isteımiz" baǵdarlamasyna bergen.
https://youtu.be/FcviOZwVklw
