- Tuńǵyshbaı aǵa, ózińizdiń áriptesterińiz birigip, Elbasyna hat jazdy. Oqydyńyz ba?
- Kórdim, oqydym. Endi men ne aıtam?!. Birinshiden, meniń atymdaǵy festıvál týraly aıtaıyn. «Tuńǵyshbaı Tarazǵa shaqyrady» degen festıváldi Qazaqstan teatr qaıratkerleri odaǵy ótkizgen joq. Onyń barlyǵyna qarajatyn bólip, jón-joralǵysyn jasap ótkizgen Jambyl oblystyq ákimshiligi jáne sol ákimshiliktiń Mádenıet jáne muraǵat departamenti. Oǵan odaqtyń eshqandaı qatysy joq. Men ózim tarazdyq bolǵan soń, jerlesterim usynys aıtyp, "osyndaı festıvál jasaıyq" dedi. Meniń atymdy surady. Men "jaqsy" dep, kelisimimdi berdim. Ol festıválderi keıde halyqaralyq deńgeıde ótip, oǵan Polsha, Chehıadan ártister keldi. Keıde respýblıka deńgeıinde ótkizilip júr.
- Hatta aıtylǵandaı, siz jetekshilik etetin odaq eshqandaı shara ótkizbeıdi eken ǵoı. Jalǵyz osy festıválden basqa... Ol da odaqtyń jobasy bolmaı shyqty.
- Bul endi ekinshi másele. Mundaı festıvál ótkizýge odaqtyń qarajaty joq. Bilesiz be? Bizdiń odaqta ondaı búdjet joq. Mınıstrlik bizge bir tıyn da aqsha bólmeıdi. Biz jyl saıyn óz jobalarymyzdy mınıstrlikke joldaımyz. Ókinishke oraı Mádenıet jáne sport mınıstrligi bizdiń hattarymyzǵa jaýap bermeıdi.
- Nege?
- Bilmeımin ǵoı. Áıteýir eshbir usynysymyzdy quptaǵan kezi bolǵan joq.
- Al «Eńlik gúl» syılyǵyn eshkim tanymaıtyn akterlerge berdi deıdi hatqa qol qoıǵan jeti adam. Buǵan ne deısiz?
- Ras, «Eńlik gúl» saltanatyn bizdiń odaq jasap jatyr. Men tóraǵa bolǵaly beri ótkizilip keledi. Munyń jeke demeýshisi boldy. Alǵashqy 5-6 jylda "Qazmunaıgaz" kompanıasy demeýshilik kórsetti. Odan keıin bir jyl demeýshi bolmaı qaldy. Bıyl taǵy bir jeke kásipker demeýshi boldy. Anaý esikti bir, mynaý esikti bir qaǵyp júrip tapqan qarajatymyzǵa ótkizdik. Endi ol júldelerdi kimder alady degenge kelsek: Qazaqstannyń barlyq oblystaryndaǵy teatrlardan úmitkerler qabyldanady. Búkil óńirlerdegi oblystyq teatrlardyń akterleri bir jyl boıy ózi somdaǵan úzdik rólderdiń beıne nusqasyn jiberedi. Márege 2 aı qalǵanda bizdegi táýelsiz sarapshylar akterlerdiń ishinen suryptap, eń úzdikterin anyqtaıdy.
- Olar kimder? Qandaı Táýelsiz sarapshylar?
- Olar mynaý Ǵylym akademıasynda qyzmet etetin, ónertaný ǵylymynyń doktorlary, ǵylym kandıdattary. Onda jalǵyz akterge ǵana emes, rejıseri, sýretshisi bar, barlyǵy 7 nomınasıa boıynsha syılyq beremiz. Sońǵy sátte jańaǵy jeti orynǵa 14 adam úmitker bolady. Bir orynǵa eki adamnan talasady. Ol sheshimdi táýelsiz sarapshylar 1 aı boıy úmitkerlerdiń jumystaryn baqylap, ekshep baryp shyǵarady. Prezıdıým músheleri "erteń júlde beriledi" degen kúni jabyq daýyspen jeńimpazdy anyqtaıdy. Eń basty nomınasıasy 1 mıllıon teńge. Aqtyq synǵa shyqqan úmitkerler de 200-300 myń teńgeden syılyq alady.
- Baıqap otyrsaq, hat jazǵan qaıratkerlerdiń de sizge ókpesi qara qazandaı kórinedi.
- Ras aıtasyń, mynaý hatty jazǵandar Almatynyń akterleri ǵoı. Oblystyq teatrlarda qandaı akterler bar ekenin bilmeıdi de olar. Ashyǵyn aıtatyn bolsaq, ózderin "eń myqtymyn" degen sezim bılep alǵan myrzalar men hanymdar. Bul jerde bular "biz syılyqsyz qaldyq" dep jatyr. Al oblystarda ónerdiń júgin ógizdeı arqalap, mańdaı terlerin tógip, qyzmet etip júrgen jandar bar. Álgi "syılyqsyz qalǵandar" sol akterlerdiń namysyna tıip otyr dep esepteımin. Oblystyq teatrdyń akterleri bul akterlerden asyp túspese, kem túspeıdi.
- Tuńǵyshbaı aǵa, qolamtany qozdatyp, shalany úrlegenimiz emes, sonda da surasaq. Osy ýaqytqa deıin «lám-mım» demegen qaıratkerlerdiń kenetten sizdi "teatr qaıratkerleri odaǵynyń jumysyn tekserý kerek" dep talap kóterýiniń astarynda ne syr jatyr?
- Myna «Eńlik gúldiń» bolyp jatqanyna bıyl jetinshi jyl. Osyǵan deıin álgi kisiler, rasynda, qaıda júrgen? Nege byltyr osy másele kóterilgen joq? Al, Asekeńdi (Asanáli Áshimovti aıtady.-red) biz jyl saıyn shaqyramyz, ol kisi kelmeıdi. Sonan soń bul kisi odaqtyń jumysynan esh habary joq. Aralaspaıdy, atsalyspaıdy. Menińshe álgi hattyń artynda mınıstrdiń ózi turǵan sıaqty.
- Mınıstrmen arańyzdaǵy máseleniń mán-jaıy ózderińizge málim. Dese de, siz bildeı bir odaqty basqaryp otyrsyz. Sizdiń artyńyzda Qazaqstannyń barlyń óńirlerindegi teatr qyzmetkerleriniń amanaty, senimi tur. Osy daýlar Odaq jumysyna zararyn tıgizedi dep oılamaısyz ba?
- Salqyny tıse, tek osyndaı ósek-aıań taratýǵa ǵana salqyny tıer. Bizdiń mınıstrmen teketiresimiz ol rektor bolyp turǵan kezde bastalǵan. Men Júrgenovte sabaq beremin. Ol - rektor. Bar bolǵany Úkimetten 12 grant bólinedi, sol kezde. Arystanbek myrza barlyq 12 grantty óziniń tizimimen jasaýǵa tyrysty. Bul osydan 4 jyl buryn bolǵan áńgime. Men bul tizimdi oryndaı almaıtynymdy ashyq aıttym. Sol jerden bizdiń aıqas bastalǵan. Ol kisi maǵan doq kórsetti. «Sen meniń kim ekenimdi bilmeıdi ekensiń, men seni jumystan shyǵaryp jiberemin» degen sózder aıtylǵan soń, ekeýimiz shekisip qaldyq. Sol teketires mınıstrdiń kóńilinde saqtalyp qalǵan eken. Sodan ol kisi mınıstr bola sala, myna bizdiń odaqtyń sezdin ótkizińder dep buıryq soqty.
Ony jasaıtyn mınıstr emes, odaqtyń prezıdıýmy. Endi taǵy bir másele - bul kisi kıno salasynyń bilgiri ǵoı. Osy salamen qatty aınalysady. 2012 jyly meniń «Fenıks» degen jobam bastalǵan edi. Qarajatty jaratýǵa arnalǵan smeta bolady. Soǵan sáıkes, biz daıyndyq jumystaryna, tehnıkalyq quraldarǵa 60 mıllıon teńgedeı jumsadyq. Qaı aıda, qansha aqsha, qaıda jumsalatynyn «Qazaqfılm» basshylyǵy rettep otyrady. Qatań baqylaýda. Sodan bári retimen kele jatqanda, daıyndyq jumystary aıaqtalyp, endi mine kıno túsirilimin bastaımyz degende Arystanbek myrza jobany toqtatyp tastady. Qansha adam aılyqsyz qaldy. Ol taǵy bar. Sondyqtan biz sotqa da júgindik. Ókinishke oraı esh nátıje bolmady. Eń sońynda bizge bólingen 470 mıllıon teńgeni mınıstr «Qazaq eli» serıalyna aýdaryp jiberdi. Jaǵdaı osyndaı.
- Ózińiz aıtyp otyrsyz, QR teatr qaıratkerleri odaǵynyń barlyq qarjylyq máseleleri qıyndap tur dep. Sondaı-aq, siz Elbasynyń qabyldaýynda boldyńyz. Sonda bul máseleler aıtylǵan shyǵar?
- Men endi bizdiń odaq jaıynda mınıstrge qanshama ret hat jazdym. Elbasynyń ózi «qoǵamdyq uıymmen jumys isteńder» dep tapsyrǵan. Al ol kisi kınomen ǵana jumys isteıdi eken. Bizben sharýasy da joq. Eshqandaı jınalystaryna shaqyrmaıdy. Tipti deseńiz, biz odaqtyń atynan jyl saıyn qurmetti ataqtarǵa Qazaqstannyń barlyq óńirlerinen birsypara akterdi usynamyz. Mınıstr bizdiń hattarǵa bir de bir ret jaýap bergen emes. Estýimshe, Óskemen teatrynyń akteri Sahan Álekeev degen jigit sol mınıstrmen birge oqyǵan eken. Baryp, «meni osy odaq mynadaı marapatqa usynyp otyr edi. Sol jaǵy ne boldy, Areke?» dep jolyǵypty. Sóıtse, mınıstr «ol odaqtyń eshqandaı ataqqa usynýǵa qaqysy joq» depti. Bul degenińiz albaty sóz. Kez kelgen qoǵamdyq uıym ataqqa usyna alady. Al endi teatr akterlerin ataqqa bizdiń odaq usynbaǵanda kim usynýy tıis?
- Endi jańaǵy hatqa qaıta oralsaq, Asekeń men Merýert apaılar bastap sizge qarsy hat jazýy kútpegen jaǵdaı. Desek te, Asanáli aǵamen arańyzdaǵy arazdyqtyń da yqpaly bar bolýy múmkin ǵoı?
- Asanáli aǵamyz mınıstr Arystanbek myrzanyń arqa súıep júrgen aǵasy. Jyl saıyn ataq-qurmetin, stependıasyn berip jarylqap júrgen adamy. Qaıtalap aıtamyn. «Eńlik gúl» syılyǵyn alǵandardyń 70 paıyzy óńirlerdegi akterler. Oblystyq teatrlarda aıyna 20-30 myń teńge aılyq alyp júrgen, sóıte tura sahnaǵa adal qyzmet etip júrgen azamattar. Ras, qalǵan 30 paıyzy osy Almatynyń nardaı teatrlarynda júrgen dardaı akterler. Qazirgi tańda oblystarda 2000-nan astam akter bar. Olardyń eshqaısysy Asanáli nemese Merýertten kem emes. Kerek deseńiz, daryny asyp túsetin akterler bar. Tek olar kórinbeı júr. Al endi akterlerdiń basy qosylmaıdy degenge keletin bolsaq, bizdiń odaq memleketten bir tıyn aqsha almaıdy.
- QR Teatr qaıratkerleri odaǵy shyǵaratyn jýrnal bar ǵoı...
- Odaq shyǵaratyn «Teatr» degen jýrnalǵa jyl saıyn beretin 1 mıllıon teńgesi bar edi. Bıyl ol da joq. Qazir úsh aıdyń nomeri shyqpaı tur. Sebebi - aqsha joq. Múshelik jarnadan túsetin azyn-aýlaq tıyn-teben odaqtyń esh jyrtyǵyn jamamaıdy. Jarnanyń quny – 500 teńge. Sondaǵy jınalatyny 700-800 myń teńge salyq, komýnaldyq shyǵyn sekildi usaq-túıekten aspaı qalady. Al jýrnal aıyna bir ret shyǵýy kerek. Onyń baspahanasyna keminde 600 myń teńge jumsalady. Aý sonda men bir tıynsyz otyrǵan odaqqa jeke demeýshilerdi tartyp, ózimniń az-maz bedelimdi paıdalanyp, árkimniń esigin bir qaǵyp júrip, «Eńlik gúldi» ótkizsem, onda oblystarda kórinbeı júrgen talantty akterlerge syılyq bersem, kinálimin be?
Álde men teatrda kópten beri eshqandaı ról oınamaı júrgen Merýert Ótekeshovaǵa sol «Qyz Jibek» úshin qaıta-qaıta syılyq bere bereıin be? Asekeńe ol syılyqtyń ne keregi bar?
- Jón ǵoı. Degenmen suraǵyma jaýap bermedińiz...
- Ras, biz Asekeń ekeýimiz ákemteatrdyń 90 jyldyǵynda aramyzdaǵy eski daýdy umytyp, qol alysyp, keýde qaǵystyryp, tatýlastyq. Men sonda Asekeńe kelip: «Aseke-aý, aramyzda az-kem arazdyqty umytaıyq. Men inińiz retinde artyq ketsem, keshirińiz. Qashanǵy bulaı júremiz? Biz bas bolyp, basqa akterlerdiń de basyn qosaıyq» dedim. Sodan beri keremet júr edik, myna hatta Asekeń kelip meni jaqsylap sybap tastapty. Sosyn ótkende Aıman Musahodjaevanyń konserti boldy, Abaı atyndaǵy teatrda. Sonda Asekeń júr eken. Men baryp amandasýǵa batpadym. Sóıtsem Asekeń: «Áı, Tuńǵyshbaı, beri kel. Ne boldy, amandasýdan qaldyń ba?» dedi. Men: «Aseke-aý, qorqyp turmyn. Ótkende ǵana bar ókpeni umytyp, tatýlasqan edik. Artynsha siz solaı depsiz. Endi baryp amandassam, qolymdy qaǵyp tastaı ma dep qorqaqtap turmyn» dedim, ázil-shyny aralas. Sonda Asekeń: «O, nesi-eı?!» dep ań-tań qaldy. Men túsindirdim, osylaı da osylaı eken dep. Sonda Asekeń: «Maǵan ótkende bir balalar habarlasyp, "sezd ótkizý kerek" dedi. Men "e, ótkizseńder ótkizińder" dedim. Basqa eshteńesin de bilmeımin» dedi. Endi áldekimder osydan dardaı qylyp, shý shyǵaryp jatqanǵa uqsaıdy.
- Merýert Ótekesheeva da «ratel.kz» saıtyna pikir bildirgen eken. Ol kisi de Asekeńniń aıtqanyndaı, bireýler habarlasqanda «e, jaqsy» deı salypty...
- Merýert Ótekeshovaǵa da bireýler habarlasyp, «sezd ótkizý kerek» dese, Merýert «ótkizseńder ótkizińder» depti. Sosyn jańaǵy hatqa qol qoıǵan Saılaýbek Asylhanovqa habarlastym. Sóıtsem, «Oıbaı, Tuńǵyshbaı, eshqandaı habarym joq» dep ań-tań. Tipti ózimnen surap otyr «ne deppin?» dep...
- Zınat Akbarova apaı Uıǵyr teatrynyń aktrısasy...
- Zınat alpystan asyp qalǵan aktrısa ǵoı. Uıǵyr teatrynda isteıdi. Men ol jaqqa da habarlasyp kórdim. Uıǵyr teatrynyń dırektory Ialqunjan Shamılov degen jigitke habarlasyp em, «Tuqa, Zınap apaı aýyryp jatqaly qashan. Ondaı hatqa qol qoıǵan joq. Habary da joq. Solaı ma eken?!» dep otyr.
Endi Anaý Tatána Tarasova degen aktrısa 2014 jyly meni tóraǵalyqqa saılaǵan kezde: «Oıbaı, Tuqa, siz basshylyqqa kelgeli odaq jandanyp, tirilip qaldy. Sondyqtan sezge qatysýshylar, Tuqańnyń kandıdatýrasyn jabyq emes, ashyq daýys berip-aq saılaıyq» dep usynys jasap, meni tóraǵalyqqa ashyq saılaǵan adam edi. Tatánanyń teris aınalǵanyna sene almaımyn.
Odaq ǵımaratyna keler bolsaq, ras, bizde eshqandaı ǵımarat joq. Jańaǵy óziń aıtqandaı, men 2014 jyldyń 21 tamyz kúni Elbasynyń qabyldaýynda boldym. Sonda Jeltoqsan kóshesindegi akterler úıin bizge keńse retinde paıdalanýǵa suradym. Sonda Nursultan Ábishuly bul tapsyrmany Mádenıet mınıstri Arystanbek Muhamadıulyna júktep, máseleni tezdetip sheship berýdi tapsyrǵan. Sodan da eshqandaı nátıje bolmady. Keıin Memhatshy Gúlshara Ábdihalyqovaǵa kirdim. Ol qaıtadan Arystanbekke tapsyrma berdi. Al mınıstr myrza aradaǵy baıaǵy renishti umyta almaı júr...
- Endi bir ǵana suraq. Eger sezd sheshim qabyldap, Odaq tóraǵalyǵynan ket dese, ketesiz be?
- Jaqsy, men keteıin. Men bul orynǵa jabysyp otyrǵanym joq. Meniń ornyma isker, talantty jas adam kelse, tipti, men oǵan kómektesýge daıarmyn. Al endi ósek-aıań taratyp, uıat tirlik jasap otyrǵandardyń artynda qanshama bylyq jatyr. Men ony jaqsy bilemin. Jáne jurt qusap, olardyń artyn qazbalap jatqanym joq. Ol óz aldyna bólek áńgime. Hosh, biz jaqynda prezıdıým shaqyramyz. Sonda jańaǵy hatty jazǵan jeti qaıratkerdi de shaqyramyz. Sizder de kelip qatysyńyzdar. Sonda barlyǵy oıyndaǵysyn ortaǵa salsyn. Al men qaıtalap aıtamyn, bul orynǵa jabysyp otyrǵam joq. Mınıstr aqsha bersin odaqqa, sosyn kezekten tys sezd ótkizip, sol jerde taǵaıyndaıtyn adamyn taǵaıyndasyn. Aldymen mınıstr Arystanbek myrza odaqtyń jaǵdaıyn, oblystardaǵy teatr akterleriniń jaǵdaıyn bilip alsyn. Aıyna 20-30 myń teńge jalaqyǵa oblystyq teatrlarda qyzmet istep júrgen azamattarǵa qoldaý jasap, «Eńlik gúl» syılyǵyn bergenim úshin men-aq kináli bola qoıaıyn. Bary - osy.
Suhbattasqan Nurgeldi Ábdiǵanıuly
Abai.kz
