Balamdy bir jyl boıy baqylap, mektep baǵdarlamasyn zerdelep, muǵalimdermen sóılesip, ata-analarmen aralasyp, kúlip júretin, óz baǵasyn biletin, óz-ózderine senimdi, qoǵamdaǵy máselelerge beıjaı qaramaıtyn urpaqty qalaı tárbıeleıtininiń syryn túsingim keldi.
Bir jyl boıǵy zertteý nátıjesinde mynadaı oı túıdim.
Amerıkanyń orta mektepteri oqýshy boıyna kelesideı tórt negiz qalaýshy qundylyqty sińiredi eken: óz-ózin qadirleý, qıaldaı bilý, ultjandylyq pen janashyrlyq.
Alashty tańǵy saǵat segizge 5-10 mınýt qalǵanda mektepke aparyp tastaımyn. Boıy eki metrge taıaý, shashyn aq shalǵan jigit aǵasy, mektep dırektory Ýren Bler oqýshylardy mekteptiń aldynda qarsy alyp turady. Bárimen japa-tarmaǵaı amandasyp jatady.
Ár oqýshynyń atyn atap, túsin tústep jaǵdaı surasady. Osy arada balalaryn alyp kelgen ata-analarymen de birer sóz almasyp úlgeredi.
İshke kirgen soń synyp jetekshisi kútip alady.
Týǵan balalaryndaı meıirimin tógip, uzaq merzim kórispegendeı zor saǵynyshpen qushaqtap jatady. Basynda ań-tań bolyp júrdim. Bul ne degen aǵyl-tegil mahabbat?.. Keıin syryn bilmek bolyp surastyra bastadym.
Bler myrzaǵa «jalǵyz ǵana suraǵym» bar dep kabınetine kirip keldim.
Esigi aıqara ashyq tur. Dırektordy aǵylshynsha «principal» deıdi. Prınsıpal bólmesiniń jabyq turǵanyn sońǵy bir jylda kórmeppin. Kabıneti kire beristegi birinshi esik. Keń adymdaǵanda on sharshy metrden sál-aq asatyn bólme. Jumys orny men tórt kisilik dóńgelek ústel, shaǵyn shkaf tur. Odan artyq jıhaz syımaıdy. Osynyń ózinde ishinde áreń aınalasyń. Terezesinen mekteptiń aldy, al esiginen kireberis dáliz kórinedi. Kireberisten kúzetshi kórip úırenip qalǵan kózim «dırektorge emes, kúzetshige taptyrmaıtyn keńse eken» dep qoıady.
«Osy Siz nege oqýshylardy kútip alasyz? Mektep dırektorlary oryndaýǵa mindetti nusqaýlyq pa?». Eger nusqaýlyq bolsa, surap alyp, ozyq tusyn elimizge nege engizbeske degen oı boıdy bılep barady…
– Tańerteń oqýshylardy qarsy al degen buıryq joq. Bul – oqýshylarǵa degen qurmetim. Úlkenderdiń qurmeti balalardyń boıyna senim uıalatady, óz qadirin bilýge tárbıeleıdi, – dedi dırektor.
Alashtyń synyp jetekshisi Djoanna Lıebermannan ruqsat alyp, bir kún sabaǵyna qatystym. Muǵalim men oqýshylardyń ózara baılanysyn baqyladym. Bilim berý ádistemesine zer saldym. Eki erekshe jaǵdaı kózge tústi.
Birinshiden, muǵalim oqýshylardy ózimen teń kóredi. Birinshi synyptyń balalarymen emes, óz qatarymen sóıleskendeı teń quqyqty baılanys qalyptastyrǵan. «Men muǵalimmin, sender oqýshysyńdar» degen ustanymdy baıqamadym.
Bir oqýshy maıly boıaýmen salǵan gúldiń sýretin oqýshylarǵa tanystyryp tur. Qalǵan oqýshylar jan-jaǵyna qaýmalaı ornalasqan. Sóıleýshi sózin támamdady da. «Kimde qandaı suraq bar?» dedi. Úsh-tórt oqýshy qolyn kóterdi. Muǵalimniń de qoly áýede. Sýretshi-oqýshy aýdıtorıasyn kózben bir sholyp shyqty da, aldymen synyptastarynyń suraqtaryna jaýap berdi.
«Boıaýdy qaıdan aldyń?». «Qyzyl men sary aralasqanda qandaı tús paıda bolady?». Báriniń suraǵyna túgel jaýap berdi. Muǵalim áli qolyn kóterip tur. «Siz ne suraıyn dep edińiz Mıss Lıeberman?» dep eresek adamdarsha suraǵyna salmaq salyp, óz tanystyrylymyn klass jetekshisiniń suraǵyna jaýap berýmen aıaqtady.
Aǵylshyn tilinde «siz» degen sóz joq. Bárine «you» deıdi. Degenmen, «Sizdi» sýretteıtin basqa da leksıka jetkilikti. Mıss Leıberman oqýshylaryna «sizdi» bildiretin «please» (ótinem), «thanks» (rahmet), «would you mind…» (qarsy emessiń be) degen sóılemdermen sóıleıdi.
Oqýshylardy ózińmen teń kórseń, olar ózderin kem kórmeıdi. Teńdik – oı erkindigine jol ashady.
Sondyqtan muǵalimniń pikirimen kelispeý, bergen aqparatyna kúmán keltirý, dálel suraý qalypty jaǵdaı. Ashýlana ma desem, kerisinshe, taqyrypqa qyzyǵýshyq oıattym dep muǵalim máz.
«Jańalyq – kelispeýshilikten, jetistik – ózgeristen týady» dep qoıady. İshimnen «Ne jańalyq», «ne ózgeris», bar bolǵany birinshi synyptyń sary aýyz balapandary emes pe dep otyrmyn.
Ekinshiden, klasty bezendirýde ár oqýshynyń erekshe orny, bıik mártebesi kórinis tapqan.
Bir kúni Alashty sabaqqa erterek alyp keldim. Kútip otyrmyz. Esiktiń syrtynda oqýshylardyń dóńgelete qıǵan sýretteri japsyrylyp tur. Tómengi jaǵynda attary jazylǵan.
Alash qarap otyrdy da, «meniń sýretim joq qoı» dedi. Aıtyp úlgergen joq, Mıss Lıeberman jetip keldi. Balam apaıynyń qolynan ustady da, esiktiń syrtyndaǵy sýretiniń túsip qalǵanyn kórsetti. «Endi meniń sýretimdi qyzyl astarly etip ilińiz. Sebebi, qyzyl – meniń súıikti túsim» dep tapsyrdy.
Adam aty men sýretiniń ıesine eter jaǵymdy áseri talaı zerttelgen. Bir baıqaǵanym, klasqa kireberis esikte, syrt kıim men sómke qoıatyn shkafta, dálizde, oqýshylardyń attary men sýretteri jaıqalyp turdy. Al synyptyń ishinde tipti odan da kóp bolyp shyqty. Erinbeı sanap shyqtym.
Ár balanyń aty jıyrma ret kezdesedi. Tóbege jipke ilingen qaǵaz juldyzshalar. Ár-qaısynda oqýshy esimderi. Týǵan kúnderi kórsetilgen kúntizbede de, keregege japsyrylǵan ǵylymı jobalarda da, partalardyń ústinde de balalardyń aty jazylǵan.
Erinbeı sanap shyqtym. Ár oqýshynyń aty nemese sýreti synyp ishindegi kórnekilikterden 21 ret kórinis tapqan. Mundaı ortada oqyǵan balalardyń egosy anadaıdan aıqaılap turmaı kórsin endi!
Oǵan qosa, balalardyń týǵan kúnderin atap ótý oqý baǵdarlamasynan oryn tapqan. Týǵan kún ıesin ortaǵa alyp, tilek aıtyp, onyń erekshe tustaryn áńgimelep, ózderi jasaǵan qolóner buıymdaryn syılap usynyp jatady.
Mektep ákimshiligi synypqa muǵalim teginiń alǵashqy áripin beredi. 1 L degen synypty bitirgen Alash «Mıss Leıberman endi men muǵalimiń emespin, dosyńmyn» dep aıtty dep keldi.
Sabaq tańǵy 8.00-den túski 14.30-ǵa deıin. Oqý jyly 21 maýsymda aıaqtaldy. Balalar ózgeriske úırensin dep jyl saıyn muǵalimi jáne jyl saıyn synyptastary aýysyp otyrady.
Aǵylshyn tilinde adam qasıetine qatysty «self-respect» jáne «self-esteem» degen túsinikter kóp qoldanylady.
Qazaqshasy – ózin-ózi qurmetteý, óz-óziniń baǵasyn bilý. Orysshasy «samoývajenıe», «chývstvo sobstvennogo dostoınstvo».
Oqýshylardyń ózine degen qurmetin esik aldynan qarsy alý arqyly qalyptastyratyn dırektor, esh kem kórmeıtin, ózimen teń kóretin muǵalim, qaıda qarasań da, óz atyń men sýretiń kózge shalynatyn klass – Amerıka mektepterindegi oqýshylardy óz-ózin qadirleýge tárbıeleý formýlasy.
Biz balarymyzdy jaqsy kóremiz. Balasyn qaı ult, qaı ata-ana jaqsy kórmeıdi deısiz! Bárimiz de ólip-óship turamyz. Biraq biz balalardy adam retinde ornyn bilip, qurmetteı almaıdy ekenbiz. Balalar ózderin bala emes, adam retinde seziný úshin olarǵa jaqsy kórýden buryn, qurmet kerek. Adam retinde sezinse ǵana olar balalyqpen shalalyq jasamaıdy, kerisinshe úlken adamdarsha jaýapkershiligi artady.
Kelesi jazbada Amerıka óz balalaryn jasampaz etip ósirý úshin olardyń qıaldaryna qalaı qanat bitiretini týraly sóz etemin.
Shyńǵys MUQAN,
"Mazmundama" qorynyń tóraǵasy,
Garvard ýnıversıtetiniń túlegi
Avtordyń Instagram paraqshasyna kirip maǵynaly,
mazmundy dúnıelerge qanyq bolyńyz:
https://www.instagram.com/shyngys_muqan/?hl=ru
