Túrkistan – ejelden musylman balasy táý etip baryp, zıarat qylatyn qutty, qasıetti meken. «Arystanbapqa túne, Qoja Ahmetten tile» degen qanatty sóz sol erte zamandardan qalǵan. Bul qala zamanynda úsh ǵasyr boıy qazaq handarynyń turaǵy – Qazaq handyǵynyń astanasy bolǵan. Munda qazaqtyń handary memlekettik isterdi júrgizgen. Qoja Ahmet Iasaýı murajaıynda Abylaı, Esim han, Ábilqaıyr handar men halqymyzdyń basqa da ardaqty uldary jerlengen.
Qalanyń tarıhy IV ǵasyrdan bastaý alady. Alǵash qala ataýy Shaýǵar degen atpen arab jazbalaryndaǵy derekterde kezdesedi. Ol – ǵasyrlyq tarıhy bar, Orta Azıa men Turan dalasyndaǵy ózindik orny aıqyndalǵan eń kóne qala. Orta ǵasyrda Uly Jibek jolynyń ortalyǵyna aınalǵan Túrkistan shyǵysynda tarıhı Otyrar qalasymen, batysynda Jańaqorǵan aýdanymen, soltústiginde Sozaq aýdanymen jáne Kentaý qalasymen shektesedi.
Túrkistan – ejelden mádenıettiń, ǵylym men ıdeologıanyń, búkil túrki áleminiń saıası ári rýhanı ortalyǵy bolǵan.
San ǵasyrdan beri óziniń mádenı jáne saıası qundylyǵyn saqtap kele jatqan Túrkistan qalasy Ázirbaıjannyń Shekı shaharynda ótken TÚRKSOI Turaqty keńesiniń 34-otyrysynyń sheshimimen 2017 jyly túrki mádenıeti dúnıesiniń bas qalasy atanyp edi.
Bul mártebege ıe bolýdyń da ózindik sebepteri bar. Oǵan sońǵy jyldary Túrkistannyń áleýmettik-mádenı turǵydan qarqyndy damýy áser etse, ekinshi jaǵynan qalanyń ataýy da yqpal etkendeı. Óıtkeni, «Túrkistan» ataýy túbi bir túrki etnıkalyq tutastyqtyń bárine birdeı uǵynyqty bolǵandyqtan, mundaǵy rýhanı qundylyqtan árkim de óziniń bastapqy tamyryna ortaq tustardy tabary anyq. Túrki mádenıetiniń ortalyǵy sanalatyn shahar – jergilikti halyq qana emes, túbi bir túrki jurtshylyǵy táý eter ǵulama Qoja Ahmet Iasaýıdiń eli. Babanyń qurmetine qoıylǵan keseneniń bitimi bólek, taǵlymy zor. Mır-Salıh Bekchýrınniń: «Adam qolymen somdalǵan ǵajaıyp dúnıe sol zamandaǵy sheberlerdiń daryndylyǵyn kórsetýmen qatar qazirgi kórkemdik dúnıelerge de úlgi bolarlyq deńgeıde...» degen pikirinde úlken shyndyq bar.
Endigi oı-túıin bolashaq Túrkistannyń arhıtektýralyq jáne ultty uıystyrýǵa arnalǵan rýhanı kelbetinde bolmaq.
Máselen, Almaty – zıalylyq pen ǵylymdy, Astana – saıası sheshimder men ulttyq biregeılikti ushtastyrǵan alyp qalalar. Al, meniń oıymdaǵy bolashaq Túrkistan rýhanı qundylyqtan nár alyp, ǵylym men bilim izdegen jastardyń armanyn ushtastyrǵan sáýletti qala bolýy tıis. Olaı deıtinim, bul óńir – jahan kezip bilim izdegen tulǵalardyń týyp-ósken mekeni.
Sol tektilikten nár alǵan, júrekten týyp, sanamen jazylǵan Uly Dala fılosofıasymen sýsyndaǵan Elbasy N.Nazarbaevtyń Túrkistan qalasyn oblys ortalyǵy etip, 2019 jyldy «Jastar jyly» dep jarıalaýy jarqyn bolashaqty baǵdarlaǵan sheshimi der edim.
«Árbir halyq, árbir táýelsiz memleket óziniń rýhanı ortalyǵyn naqtylap alýy kerek. Qazaqstannyń rýhanı ortalyǵy – Túrkistan» degen Prezıdent Túrkistan qalasyna oblys ortalyǵy mártebesin berý týraly Jarlyqqa qol qoıý arqyly túrkistandyqtarǵa úlken senim artýmen qatar, urpaq aldynda mańyzdy jaýapkershilik júktedi.
Búgingi Túrkistan álem órkenıetinde myna tustarymen tanymal bolyp otyr.
Birinshiden, Túrkistan – tarıhy tereńge tartqan kóshpeli órkenıette tarıhı qundylyqtardy boıyna sińirgen kóne qala.
Ekinshiden, Túrkistan – ǵulama Qoja Ahmet Iasaýıdiń esimimen baılanysqan oıshyldar qalasy.
Úshinshiden, Túrkistan – «Túrkistan eki dúnıe esigi ǵoı, Túrkistan er túriktiń besigi ǵoı» dep jyrlaǵan Alash zıalylarynyń uran qalasy.
Tórtinshiden, Túrkistan – jastar izettiligimen iz alǵan, ımandylyqty qurmet tutqan, bilim men ǵylymdy ushtastyrǵan danalyqtyń qalasy.
Besinshiden, Túrkistan – tarıhı qundylyqtardy boıyna sińirgen qala Hám rýhanı astana.
Altynshydan, Túrkistan – jolaýshylar basyn buryp taǵzym etpeı ketpeıtin Uly Daladaǵy qasıetti qala.
Jetinshiden, Túrkistan – Álemdik jahandanýdaǵy Qazaqstannyń ınovasıalyq tehnologıalardy jedeldetý úrdisinde kóshbasshyǵa aınalýdaǵy tyń jobalardy iske asyrýshy jalyndy urpaqtyń qalasy.
Aldaǵy ýaqytta tájirıbeli basshylar men kásibı mamandar iskerlik tanytsa, óndiris pen ǵylym ushtassa, ǵasyrdaǵy álemniń báıgesi Qazaqstannyń enshisinde bolary aqıqat.
Túrkistannyń damyǵany – Qazaqstannyń rýhanı-mádenı damyǵany. Al, Qazaqstannyń damyǵany – túrki áleminiń jańǵyrǵany.
Janat JÚNİSBEKOVA, Aımaqtyq áleýmettik-ınnovasıalyq ýnıversıtetiniń dosenti, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, Reseı Jaratylystaný ǵylym akademıasynyń profesory.
