Endeshe, «aıaǵy aspannan salbyrap túskendeı» bolyp júrgen búgingi birqatar jastardyń zerdesine jańa tarıhtan biraz tezısti aıtaıyn. Eń aldymen, búgingi bılik menshiktenip júrgen ekonomıkalyq reformanyń denin ÁQ jasap ketkenin eske salý kerek:
-naryqtyq kapıtalǵa beıimdelgen banki reformasy;
-azamattardyń alǵashqy ózin-ózi basqarý júıesin qalyptastyrýǵa negiz bolǵan komýnaldyq sharýashylyq (KSK-ny eske alaıyq) reformasy;
-óndiris pen sharýashylyqty jekeshelendirý reformasy (árıne, sovettik sarqynshaqtan qalǵan bıliktik búrokratıa bul jekeshelendirýdi keıinnen qubyjyq qylyp jiberdi);
-zeınetkerlik reforma (1997 jylǵa deıin 25 jyldyq eńbek stajy bar azamattar jalpy negizde pensıaǵa shyǵý múmkindigine ıe boldy, biraq keıingi úkimet bul júıeniń byt-shytyn shyǵaryp, aqyrynda ÁQ bastaǵan júıege 2018 jyly qaıtyp oralýǵa májbúr boldy);
-poshta men baılanys reformasy (QazPoshta men QazTelekom);
-otyn-elektr júıesin burynǵy odaqtyq júıeden oqshaýlap basqarý (KEGOK) reformasy;
-jáne QR-da alǵashqy qor naryǵy (fondovyı rynok) júıesin qalyptastyrdy, t.b.
-1996 jyldyń «Jyl reformatory» atanyp, London ekonomıka mektebiniń Adam Smıdt atyndaǵy altyn medalmen marapattalǵan TMD elderindegi alǵashqy jáne sońǵy premer-mınıstr.
1997 jyly ÁQ joǵary bılikten doǵarysqa ketip, ashyq opozısıaǵa shyqqan birinshi qaıratker. (Odan keıingi bir de bir premer N.Nazarbaevtyń jeke dara saıası rejımine qarsy shyǵa almady).
QR prezıdenttik saılaýyna (1998) óz kandıtatýrasyn usynǵan jáne sol úshin qýǵynǵa túsip, syrttaı sottalǵan (10 jyl) alǵashqy opozısıa ókili.
Qazaqstanda eń alǵashqy «Ádil saılaý úshin» – «Za chestnye vybory» qozǵalysyn qurýǵa tuńǵysh bastama kótergen azamat (1998).
Qazaqstanda eń alǵashqy saıası opozısıalyq partıa (RNPK. 1998) qurǵan saıasatker. (Quramynda bolǵandar – Ǵazız Aldamjarov, marqum Nurbolat Masanov, Asylbek Qojahmetov, general Aıtqalı Esenǵulov, Vıtalıı Voronov, Lıra Baıseıtova, Serik Medetbekov, Baqytjan Tóreǵojına, Rozlana Taýkına, Amangeldi Kerimtaev, Saǵat Júsip, aǵaıyndy Nurlan jáne Qýanysh Bákirlanovtar, Jumabaı Dospanov, Jaqsylyq Shákeev, Maıra Ábenova, Álıhan Ramazanov, Ámirjan Qosanov jáne basqalar).
Qazaqstan Demokratıalyq kúshteri forýmyn (Forým «Demsıl Kazahstana. Máskeý, jeltoqsan 1998) qurýǵa alǵash muryndyq bolǵan bastamashy (músheleri – Serikbolsyn Ábdildın, Ǵazız Aldamjarov, Sergeı Dývanov, Gúljan Erǵalıeva, Nurbolat Masanov, Asylbek Qojahmetov, Petr Svoık, Irına Savostına, kınorejısser Rashıd Nuǵymanov (k/f «Igla»), Bıgeldi Ǵabdýllın jáne t.b.). Qazaqstan halqyna tıesili munaı dollarlaryna qatysty jemqorlyq pen paraqorlyqqa baılanysty Batysta «Qazaqgeıt» daýyn (skandal) kótergen birinshi saıası emıgrant (1999-2000jj).
Óz elinde saıası qýǵynǵa túskeni úshin Eýroparlament «Bostandyq pasportyn» bergen alǵashqy qazaq saıasatkeri (odan keıin bul qujat bir de bir qazaqstandyqqa berilgen joq).
2000 jyly Vashıngtonda Qazaqstan opozısıasynyń sheteldik búrosyn (Serik Medetbekov) qurdy.
Qazaqstan Konstıtýsıasynyń álternatıvti nusqasyn demokratıalyq prınsıpter negizinde jasaýǵa bastamashy boldy (2000j).
AQSH Kongresi men Eýroparlamentte (1999-2003 jj aralyǵynda) Qazaqstandaǵy avtokratıa jóninde eń alǵash depýtattyq tyńdaýlar ótkizýdi uıymdastyrǵan qaıratker.
2002 jyly keıingi opozısıalyq saıasatkerler Ǵalymjan Jaqıanov pen Muhtar Áblázovqa qatysty naqaq jáne zańsyz júrgizilgen sot prosesterine amerıkalyq advokattardyń (Charle Bot) qatysýyn uıymdastyrdy.
Qazaqstan demokratıalyq opozısıasynyń Praga (1998), London(2001) jáne Strasbýrg (2005) konferensıalaryn ótkizdi.
2010 jyldan bastap, Qazaqstan bıligindegi laýazymdy chınovnıkter sheteldik bankiler men ofshorlarǵa tyqqan halyq qarjysyn anyqtaý jáne mıllıardtaǵan dollardy elge qaıtarý máselesimen aınalysýda.
Eske salaıyn, bul – Qazaqstan demokratıalyq opozısıalyq qozǵalysyna Ákejan Qajygeldın qosqan úlestiń meniń zerdemde qalǵan detaldar ǵana. Bálkim, jekelegen faktiler men esimder meniń jadymnan shyǵyp ketýi de múmkin.
Qalaı bolǵanda da, Qazaqstannyń asyl azamaty, óz eliniń tabandy patrıoty, talmas kúresker Ákejan aǵany týǵan kúnimen quttyqtaımyn! Mundaı altyn basty azamat, álemdik deńgeıdegi ekonomıkanyń bilimdary el erteńi úshin qajet-aq saıası menejer. Aman bolyńyz!
Ermurat Bapıdiń jazbasy
Maqala avtordyń ruqsatymen basyldy
