AES qurylysynyń ekonomıkalyq tıimdiligin jalpydan jalqyǵa qaraı tizbektep, Dalanews.kz portalyna bergen suhbatynda ekonomıkalyq sarapshy Maqsat Halyq osynyń barlyǵyna keńinen toqtalady. Sonymen...
«Qazaqstanda talantty jastar kóp. Ásirese, tehnokrat, basy isteıtin. Biraq, ókinishke qaraı, olardyń kóbisi shetelge ketýge májbúr. Sebebi – bizde tehnologıalyq ónerkásipter joqtyń qasy.
Bir sózben aıtqanda, Qazaqstan shetelge mamandar daıarlaýmen aınalysyp jatyr desek te bolady. Bul ashshy da bolsa shyndyq.
Myqty óndiris oshaqtary, árıne energıany kóp tutynady. Osy jaǵynan alǵanda, bir AES salý arqyly qanshama jastarymyzdy óz Otanynda eńbek etýge yntalandyra alar edik. Sondyqtan AES qurylysy, ekonomıs retinde mýltıplıkatıvti áserge ıe dep aıta alamyn. Bul – birinshiden», - deıdi ol.
Qazir geosaıası shıelenis ýshyǵyp, ekonomıkalyq ahýal shatqaıaqtap turǵany málim. Reseı gazyn Eýropaǵa shektep tasymaldap, saldarynan Batys elderiniń halqy bıylǵy qystan qalaı shyǵatyndaryn bilmeı, qıyn jaǵdaıǵa tap kelip otyr.
Maman bul rette AES-i bar Fransıany mysalǵa keltiredi.
«Al Fransıa úshin bul úlken problema emes. Sebebi Parıjde gazdyń jylýyna degen zárýlik joq. Óıtkeni AES-teri bar», - deıdi Maqsat Halyq.
Sondaı-aq ol áleýmettik jelide júrgen irgesinde AES-i bar iri qalalardyń vıdeosyna da nazar aýdartady:
[perfectpullquote align="full" bordertop="false" cite="" link="" color="" class="" size=""]- Oǵan qarap otyryp, rasynda oıǵa qalasyz. Nege biz Chernobyl, Fýkýsıma syndy tarıhta oryn alǵan birli-jarymdy tótenshe jaǵdaıdy mıymyzǵa sińirip, ózdiginen qorqyp otyrýymyz kerek?
Rasynda, qazir álemde 250 AES jumys istep jatyr, qatelespesem. Barlyǵy myqty damyǵan elder. Demek, damý maqsat bolsa, onda AES-tan, árıne bas tartpaǵan abzal. Onyń ústine AES-qa qajettiniń basym bóligi elimizde bar, ıaǵnı ýran óndirisi, ony baıytý jaǵy jáne taǵysyn taǵy degendeı. Bul - ekinshiden.[/perfectpullquote]
Ekonomıkalyq sarapshy Qazaqstan úshin AES salý máselesi ózindik tańdaý degennen góri búgingi kúnniń zárý talaby degen áldeqaıda durysyraq bolatynyn aıtady.
- Úshinshiden, jasyl ekonomıka degen dúnıe bar. Qazir biz energıany kómirden, munaıdan alyp júrmiz. Biraq, onyń barlyǵy aýaǵa las shyǵaryndylar bóledi, ekologıany búldiredi.
Al AES balamaly energetıka kózine jatady. Onyń ústine AES arqyly alynǵan energıaǵa salyq salynbaıdy. Óıtkeni ol taza, ekologıany lastamaıdy. Jalpy, AES qurylysy – zaman talaby. Biz odan aınalyp óte almaımyz. Muny májbúrli tańdaý desek te bolady. Óıtkeni Qazaqstan halyqaralyq qaýymdastyqpen úzeńgi qaǵystyra jumys isteıdi. Sonyń biri – Kıoto hattamasy jáne Parıj kelisimi.
Soǵan sáıkes, jaqyn bolashaqta kómirden energıa óndiretinderge karbon salyǵy salynatyn bolady. Qazir kómirden energıany kóptep óndirip, utymdy paıdalanyp jatyrmyz, óıtkeni bul salyq, ázirge kúshine enbegen.
Al osy salyq túri kúshine enetin bolsa, onda kómir arqyly óndiriletin energıanyń tarıfi, birinshiden, eselep ósedi, ekinshiden, óndiris kólemi kúrt qysqarýy múmkin. Mine, sol kezde energıa tapshylyǵy máselesi ózektilik tanytyp, bizdiń basty máselege aınalady, - deıdi ol.
Onyń aıtýynsha, AES – strategıalyq iri ónerkásiptik nysan. Jergilikti búdjet salyq túsimderinen quralatynyn eskersek, mundaı jobanyń jergilikti óńirge bereri, árıne bar.
- Eń birinshi kezekte bul – ınfraqurylymdar. Almaty qalasynan Úlken aýylyna deıingi joldar túzeledi dep esepteımin. Ol avtojol nemese temirjol, tipti áýe jolyn da qamtýy múmkin.
Negizi, shaǵyn jáne orta kásipkerliktiń damýyna ınfraqurylymdardyń sapasyzdyǵy tejeý bolyp keledi. Óıtkeni ol logıstıkaǵa birden-bir kedergi dúnıe. Odan keıin iri kásiporyn bolǵan soń, olardyń moınynda áleýmettik jaýapkershilik degen bolady. Bul degenimiz ne?
İri kompanıa jyl boıyna túsken tabysynyń bir bóligin óz óńirindegi áleýmettik baǵdarlamalarǵa baǵyttap otyrady. Mektepti jóndeý, balabaqsha salý, aýrýhana qajettilikterine qaıyrymdylyq sharalaryn uıymdastyrý jáne taǵysyn taǵy degendeı, - deıdi maman.
Jalpy, úlken ınfraqurylymdyq jobalardyń el ekonomıkasyna úlken tynys beretini – klasıkalyq ekonomıkalyq teorıanyń negizgi baǵyty. Sonyń aınalasynda mýlplıkatıvti áser paıda bolyp, kóptegen aralas salalar da damı bastaıdy.
AES qurylysy – ekonomıka sarapshylary úshin kóptep ashylatyn jumys orny, salynatyn joldar, kópirler, túrli nysandar. Elge tehnologıanyń kelýi, sheteldik kompanıalardyń jobalary.
Eń aqyry, ol energibalanstyń qaýipsizdigine alyp keledi. Qarapaıym tilmen aıtatyn bolsaq, óndiris pen halyqtyń qajettiligin óteý úshin jeterlik deńgeıdegi elektr energıasy óz qolymyzda bolady.
