Dóńgelek ústelge QazUAZÝ Injenerlik-tehnıkalyq fakúltetiniń dekany Lázzat Ádilbaeva modertorlyq jasady. «Qazaqstandyq atom elektr stansıalary» JSHS-nyń bas dırektory Tımýr Jantıkın AES qurylysy jobasy barysynda jasalyp jatqan jumystardy baıandady. AES iske qosylsa, elde joǵary bilikti kadrlardyń áleýeti jáne elimizdiń ınvestısıalyq tartymdylyǵy artatynyn, tehnıkalyq baǵyttardyń damıtynyn atap ótti. QR Injener energetıkter odaǵynyń bas dırektory Marat Dýlkaırov Atom elektr stanasasyn salýdyń mańyzy jaıynda pikirin bildirdi.
«Birden aıtaıyn bizge AES óte qajat. Qazaqstanda qýat kózine degen suranys jyl saıyn artyp keledi. Ony bárimiz kórip otyrmyz. Búginde elimizdiń ońtústik obylystary Almaty, Jambyl, Túrkistan jáne Qyzylorda oblystarynda elektr energıasyna degen suranys óte joǵary. Keńes zamanynda elimizdiń ońtústik óńirleri ózderine qajetti qýat kóziniń bir bóligin kórshiles Qyrǵyzstan men Ózbekstannan alyp keldi. Qazir kórshilerimizdiń óndirgen elektr energıasy ózderinen artylmaıdy. Sondyqtan bizder «Soltsútik – Ońtústik» elektr jelisin tartyp, bul máseleni ýaqytsha sheshken boldyq. Eger alda-jalda osy elektr jelisinde qandaıda bir apatty jaǵdaı oryn alsa, bizder óte qıyn jaǵdaımen betpe-bet keletin bolamyz. Sondyqtan biz qosymsha qýat kózin óndirip, ońtústik óńirlerdi elektr energıasymen qamtýǵa basa mán berýimiz kerek. Ońtústik óńirlerdi elektr qýatymen qamtamasyz etetin qosymsha nysan qajet», - dedi M. Dýlkaırov.
Almaty oblysy boıynsha Ekologıa departamentiniń bastyǵy Qonysbek Baıedilov AES – atom energetıkalyq derbestikti qamtamasyz etetinin jáne jobany iske asyrý barysynda ekologıalyq ótkir suraqtardyń turǵanyn da aıtyp ótti. Osy rette AES salý alańy bolyp otyrǵan mekenge ekologıalyq saraptama júrgizilý kerektigin jáne ol jumystardy ekolog mamandarymen birlese atqarýǵa daıyn ekenderin jetkizdi.
«Balqash kóliniń jaǵalaýyna salynatyn AES qorshaǵan ortaǵa, ekologıaǵa, jergilikti jerdegi aýa, sý, jer qoınaýy, ósimdikter men janýarlar álemine qalaı áser etedi degen suraqtar bizdi de mazalaıdy. Budan basqa AES-ten shyǵatyn radıokatıvti qaldyqtardy qaıda saqtaýǵa qatysty másele de kópshiliktiń kókeıinde júr. Jalpy, bul baǵytta jumystardyń júrip jatqanyn bilemiz. Aldaǵy ýaqytta Úkimetten qujattar kelip túskennen keıin ekologıalyq saraptama jumystaryn jasaýǵa daıynbyz. Sol kezde bul máseleni ekologıa jáne energetıka salasynyń mamandarymen birlesip taǵy da talqylaımyz, – dedi Qonysbek Baıedilov.
Óz kezeginde QR Ekologıa, geologıa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligine qarasty «Balqash-Alakól baseındik ınspeksıasynyń» jetekshisi Raýshan Imanbet: «El ekonomıkasyn órkendetý úshin AES salýdyń qanshalyqty mańyz zor ekenin túsinemiz. AES jumysyn retteýde belgili kólemde sý kerek ekenin bilesizder. AES bir kúnde salynbaıtyny belgili. Optımısik jaǵdaı boıynsha eseptesek, AES-imiz 2035 jyly paıdalanýǵa beriledi. Demek, bizde AES-ke qatysty máselelerdi talqylaýǵa qatysty ýaqyt bar. Osy rette bizder AES máselesin alǵa tartyp, Qytaımen transshekaralyq İle ózeniniń sýyn birlesip paıdalanýǵa qatysty ortaq kelisimge kelýimiz kerek. AES qurylysy bizge osy máseleni birjaqty sheshýge yqpal etedi dep úmit artýymyzǵa bolady», - dedi.
Dóńgelek ústelde Qazaq Ulttyq Agrarlyq Zertteý Ýnıversıtetiniń «Toparyqtaný, agrohımıa jáne ekologıa» kafedarasynyń profesory Baǵlan Mahamedova «Atom jáne jasyl ekologıa» degen taqyrypta baıandama jasap, qazir ǵylymı-tehnıkalyq bazasy damyǵan elderde atom energetıkasy energıanyń qaýipsiz ári ekologıalyq taza túri retinde qarastyrylatynyn taldap túsindirip berdi.
«Qazir atom energetıkasyn adamzat ıgiligine paıdalaný energetıkalyq daǵdarystyń aldyn alýmen qatar ekologıany jáne jasyl tehnologıalardy damytýǵa múmkindik beretin salaǵa aınalyp otyr.
AES-tiń artyqshylyǵy – aýa raıyna esh táýeldi emes. Turaqty túrde kóp mólsherde energıa óndirýge bolady. Árıne, AES-ta paıdalanylǵan ıadrolyq otyn (PÁO) qalady. AES-ta paıdalanylǵan otyn reaktordan alynady. Arnaıy konteınerler otynnyń syrtqa aǵyp ketýine jol berilmeıdi. Otyn biraz ýaqyt sý astynda saqtalǵan soń, qurǵaq qoımaǵa jetkizeldi. Durys paıdalanylǵan PÁO tolyǵymen qaýipsiz. Qaldyqty jańa otyn óndirýge qundy shıkizat retinde paıdalanýǵa bolady. Sonymen qatar ǵalymdar únemi tehnologıany jetildirýmen aınalysyp otyrǵanyn da esten shyǵarmaýmyz kerek», - dep Baǵlan Jaqypbaıqyzy ıarolyq qaldyqty qalaı joıylatynyn tamasha jetkizdi.
Dıskýssıa bóliminde ekolog mamandar atom energetıkasyn damytý barysynda ekologıalyq suraqtardy sheshý jáne tiýekelderdi zerttep, zerdeleýde birige jumys atqarýdy usyndy.
«Ekologıa jáne atom energetıkasy» atty dóńgelek ústelge joǵaryda atalǵan sarapshylardan ózge QR Energetıka mınıstrligi «Iadrolyq fızıka ınstıtýty» RMK dırektorynyń keńesshisi M.Sh. Tólegenov, «Áleýmettik-ekologıalyq qor» qoǵamdyq qorynyń ókili K.K. Karakýlova, ekolog, ARGO (Assosıasıı razvıtıa grajdanskogo obshestva) óńirlik baǵdarlamalarynyń dırektory K.Ia. Atahanova, «EKO FORÝM» ÚEU sarapshysy G.H. Kákimjanova, QazUAZÝ Strategıa, ǵylym jáne halyqaralyq qatynastar departamentiniń dırektory S.B. Kenenbaev, E.S. Ábildaev «Agrobıologıa» fakúltetiniń dekany, «Sý resýrstary jáne melıorasıa» kafedrasynyń profesory Á.K. Záýirbek, "Almighty Ecology" qoǵamdyq qorynyń dırektory A.B. Satýbaldı, "Ecology Consulting" basshysy, ekologıa magıstri, ekolog, Ekobelsendi B.N. Sadybekova, Topyraqtaný, agrohımıa jáne ekologıa» kafedrasynyń meńgerýshisi J.B. Bakenova, «Sý resýrstary jáne melıorasıa» kafedrasynyń meńgerýshisi, profesor E.D. Japarkýlova, sonymen qatar Injenerlik-tehnıkalyq fakúltetiniń, Sý, jer jáne orman resýrstary fakúlteti. Sý resýrstary jáne melıorasıa kafedrasynyń, Agrobıologıa fakúlteti Ekologıa kafedrasynyń stýdentteri, magıstranttary, oqytýshy-professorlar quramy qatysty.
