Jurt nazarynan tys qalǵan otstavka
Syrtqy ister mınıstrliginiń aýysýy Qazaqstannyń ishki áleýmettik, ekonomıkalyq jaǵdaıyna eleýli ózgerister ákele qoımasy anyq. Sondyqtan áleýmettik jelide Úkimettiń ár qadamyn talqylap, oı-pikirin bildiretin qaýym bul aýys-túıis jaıynda lám-lım dep jaq ashqan joq.
Eger İshki ister mınıstri Qalmuhanbet Qasymov otstavkaǵa ketse, muny kópshilik qyzý talqylaýshy edi. Al Syrtqy ister mınıstriniń otstavkasyn halyq baıqamaı da qaldy.
Desek te, árbir aýys-túıistiń astarynda shahmattyń oıyny sekildi kúrdeli saıası júrister jatatyny belgili.
Osy rette eki jyl boıyna Syrtqy ister mınıstri qyzmetin atqarǵan Qaırat Qudaıbergenulynyń qyzmetinen ketýine nendeı jaıttar sebep bolýy múmkin?
Jetistik qandaı?
Eger qyzmetinen qosh aıtysqan mınıstrdiń jumysyn kásibı turǵydan baǵalasaq, ol óziniń quzyretine qaraıtyn jumysty múmkindiginshe aq-adal atqarǵanyn baıqaýǵa bolady.
Iá, Qaırekeń qyzmet etken eki jylda Qazaqstan BUU-nyń Qaýipsizdik keńesiniń turaqty emes múshesi bolýy elimizdiń syrtqy vedomstvo salasyndaǵy eleýli tabys desek bolady.
Budan basqa ótken jyldyń basynda Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń kópten kútken AQSH-qa saparyn uıymdastyrý, sonymen qatar Qazaqstannyń syrtqy vedomstvosynyń Reseıge az da bolsa azý kórsetýi Qaırat myrzaǵa ońaı soqpady.
Budan basqa Qazaqstanǵa qashyp kelgen Saıragúl Saýytbaı isiniń qazaq halqynyń paıdasyna sheshilýine de Syrtqy ister mınıstrliginiń az da bolsa eńbegi bar ekenin moıyndaýymyz kerek.
Kúni keshe ǵana irgedegi kórshimiz Qyrǵyzstannyń eks-prezıdenti Almazbek Atambaev ketip bara jatyp, eki el arasyna syna qaqqany da Qaırat Qudaıbergenuly úshin úlken synaq bolǵany sózsiz.
Osyndaı kútpegen oqıǵalar kezinde ol ógizdi de óltirmeı, arbany da syndyrmaýǵy tyrysqanyn eshkim joqqa shyǵarmasy anyq.
Buǵan deıin Syrtqy ister mınıstri bolǵan Erlan Ydyrysovpen salystyrǵanda Qaırekeń óziniń kásibı mindetin minsiz atqarýǵa tyrysty. Kezinde Erlan Ydyrysov:
«Meniń mıymdy shaǵyp, aýystyrsańdar da men qazaqsha sóılemeımin» dep qazaq tili úshin murty da qısaımatynyn baıqatqany esimizde.
Al til máselesine kelgende Qaırat myrzanyń qazaq tilin bir kisideı biletinin bárimiz bilemiz.
Osyndaı jaıttardy esepke alyp, eks-mınıstrdiń qyzmetine baǵa bersek ony – Táýelsizdik jyldary elimizdiń Syrtqy ister salasyn tabysty basqarǵan mınıstrlerdiń qataryna qosýǵa ábden bolady.
Sebep pen saldar
Bizdińshe, Qaırekeńniń qyzmetinen ketýine birneshe sebepter bar.
Birinshisi, Qaırat Qudaıbergenulynyń otstavkasyna syrtqy kúshterdiń yqpal-áseri bolýy múmkin.
Bul rette Reseıdi tuspaldap turǵanymyzdy baıqaǵan shyǵarsyzdar. Óıtkeni sońǵy jyldary Qazaqstannyń Syrtqy ister vedomstvosy BUU-nyń Qaýipsizdik keńesinde Reseıdiń birqatar usynystaryn qoldamady nemese budan qalys qaldy.
Bul jaǵdaı óz kezeginde Reseıdiń ashý-yzasyn týǵyzatyny aıtpasa da túsinikti.
Ótken jyly sáýirdegi AQSH pen Qazaqstan arasyndaǵy kelisimderde AQSH azamattaryna Qazaqstan terıtorıasyna bir aıǵa deıin vızasyz kirýge ruqsat berilip, al Qazaqstan azamattary úshin týrıs retinde beriletin vıza merzimi 10 jylǵa deıin uzartylǵan.
Sol kezde RF Syrtqy ister mınıstri Sergeı Lavrov «bul másele birinshi kezekte EAEO-ǵa múshe elder arasynda quptalýy kerek» dep er-toqymyn baýyryna alyp týlaǵan bolatyn.
Qalaı desek te, Reseı men Ýkraına arasyndaǵy jaǵdaı ýshyqqaly beri Qazaqstan men Reseı arasynda birqatar kelispeýshilikter oryn aldy.
Osylaısha, Qaırat Abdrahmanovtyń atqarǵan jumysy Kremlge jaqpaı qalýy ábden múmkin.
Esterińizde me, kezinde Syrtqy ister mınıstrligin tizgindegen Erlan Ydyrysov otstavkaǵa keteriniń aldynda Qazaqstannyń kásipkerlerine Qyrymmen qarym-qatynas jasaýǵa saq bolýǵa shaqyryp, Pýtınniń ashýyna tıgen edi.
Sodan keıin kóp uzamaı ol qyzmetimen qosh aıtysqan bolatyn. Sondyqtan Qaırat Abdrahmanovtyń otstavkasyna da Reseıdiń yqpalyn eshkim joqqa shyǵarmasy anyq.
Ekinshiden, syrtta júrgen opozısıalyq kúshter de QR Syrtqy ister mınıstrliginiń úlken bas aýrýyna aınalǵany jasyryn emes.
Bul rette Qaırekeń Aqordanyń saıası múddesi jolynda «jemisti» jumys isteı aldy dep aıtýǵa kelmeıdi. Bul da onyń qyzmetinen ketýine áser etetin faktor bolady.
Úshinshiden, Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Qaırat myrzany qyzmetke taǵaıyndaǵanda: «Álemdik ekonomıkalyq daǵdarys jaǵdaıynda eldiń dıplomatıalyq qyzmet organdarynyń jumysyndaǵy eń mańyzdy júıeli element ekonomıkalyq ólshemder bolýǵa tıis.
Investısıa tartý jáne otandyq taýarlar eksporty máselelerimen aınalysý qajet. Osy oraıda Syrtqy ister mınıstrligi men elshiliktiń jumysyn kúsheıtý kerek» dep mańyzdy mindet júktegeni edi.
Shyny kerek, bul baǵyttaǵy jumystardy Syrtqy ister mınıstrligi tıisti deńgeıinde atqara almady.
Jańa jyl qarsańynda jýrnalısermen júzdesken Nursultan Nazarbaev Syrtqy ister mınıstrliginiń ekonomıkalyq baǵyttaǵy jumysyna kóńili tolmaıtyndyǵyn ashyp aıtty.
Osydan keıin-aq, Qaırat Qudaıbergenulynyń qyzmetten ketetini belgili bola bastady.
SİM elıtanyń ul-qyzdaryn jumyspen qamtıtyn organ ba?
Óz kezeginde Prezıdent qazirgideı damyǵan zamanda Syrtqy ister mınıstrligi tek saıası qurylym retinde qalmaýy kerek ekenin tilge tıek etken-di.
– Búginde Syrtqy ister mınıstrligi ózin saıası uıym retinde sezinedi. Biz álemdik saıasatqa yqpal etetin AQSH, Qytaı, Reseı sıaqty úlken el emespiz. Elimizdegi AQSH elshiliginiń jumysyna qyzyǵamyn, amerıkalyq kompanıalardyń jumysyna qatysty qandaı da bir másele týyndasa, elshilik qyzmetkerleri birden aralasyp, máseleni sheshýge kúsh salady.
Al bizde mundaı shıraq qımyl múlde baıqalmaıdy. Bizdiń árbir mınıstrlik sheteldegi elshilikterimiz janynan óz ókilderin ashyp, barlyq máseleni solardyń kúshimen sheshýge tyrysady.
Sonda sheteldegi elshilik qyzmetkerleri nemen aınalysady? Aldaǵy ýaqytta elshilik qyzmetkerleri ınvestısıa tartý, otandyq taýardy syrtqy naryqqa shyǵarý ismen aınalysýy kerek, – dep Memleket basshysy SİM-ge qatysty qatqyl syn aıtty.
Osylaısha, Prezıdent elimizdi álemge tanytatyn elshilerdiń ekonomıkalyq baǵyttaǵy jumysyna kóńili tolmaıtynyn jetkizdi.
Elbasynyń syny óte oryndy. Elshiler «mıllıondaǵan ınvestısıa tartýǵa sebepker bolypty» degendi biz de estigen emespiz.
Árıne, bul istiń túıinin tarqatýda Qaırat Abdrahmanovtyń qaýqary jetpeıdi.
Rasynda da, dıplomattarymyz ınvestısıa, eksport máselesimen nege bel býyp, bilek sybana aınalyspaıdy?
Bizdińshe, elshilik qyzmette júrgen qyzmetkerlerdiń basym bóligi Qazaqstannyń saıası elıtasynyń bala-shaǵasy.
Olar eldegi ekonomıkalyq jaǵdaımen basyn aýyrtyp qaıtsin? Esesine, olardyń ishimdik iship, kólikti jyldamdyǵynan asyra aıdap, qoǵamdyq tártipti buzǵanyn ǵana estımiz.
Aýyrdyń ústi, jeńildiń astymen júrýge daǵdylanǵan mundaı erketotaılardyń boıynda sheteldiń iri kompanıalarynyń esigin teýip kirip, ınvestısıa tartatyndaı óre men bilik qaıdan bolsyn!
Kerisinshe, olar ınvestısıa tartpaı-aq, bálege urynbaı, qara basyn alyp júrse sonyń óziúlken olja bolyp tur emes pe?
Al olardyń bárin jumystan shyǵaryp, elge qaıtaratyndaı Qaırekeńde nendeı qaýqar bar deısiz.
Osy turǵydan alǵanda, Qaırat Qudaıbergenulyna «dıplomattardyń ekonomıkalyq baǵyttaǵy jumysynyń tıimdiligin nege arttyrmadyń» dep talap qoıý da orynsyz ekenin baıqaısyń.
Aıtpaqshy...
Polshada elshi bolǵan Altaı Ábıbýllaevtyń isi esińizde shyǵar?
Resmı oryndar Altaı Ábıbýllaev memlekettik qyzmetker etıkasyn buzyp, qyzmetten ketkeni jaıynda aqparat taratqany esimizde. Biraq dıplomattyń qandaı etıkany buzǵany ashyp aıtylmaǵan-dy.
Tek uzynqulaqtan Ábıbýllaevtyń jaýapkershilikke tartylýyna oryssha sóılemeýi sebep bolǵanyn estidik.
Eger bul ras bolsa, Syrtqy ister mınıstrligi Ábıbýllaevtaı azamattan aıyrylmaýy kerek edi.
Sóz sońy
Áńgime basynda Syrtqy ister mınıstrliginiń jumysyna qarapaıym halyqtyń qyzyqpaıtynyn aıtyp qaldyq. Biraq budan halyq úshin bul salanyń jumysy mańyzdy emes degen oı týmaýy kerek.
Qaıta Syrtqy ister mınıstrliginiń batyl málimdemeleri elimizdiń táýelsizdigin nyǵaıtyp, halyqty qanattandyra túsetini belgili.
Desek te, aldaǵy ýaqytta elimizdegi saıası aýranyń qysymy artqan saıyn onyń tartylys kúshi Syrtqy ister mınıstrligin de ózine magnıtteı tartatynyn eskersek, aldaǵy kúnderi SİM elimizdegi mańyzdy saıası-ekonomıkalyq organǵa aınalatynyn baıqaýǵa bolady.
Al mundaı joǵary qysymǵa syrtqy vedomstvonyń tizgin-shylbyryn qolǵa alǵan Beıbit Atamqulov shydaı ala ma degen úlken suraq týyndaıdy.
Ony endi ýaqyttyń enshisine qaldyraıyq.
Nurlan JUMAHAN
