Bızneske jasalǵan «genosıd»
Búginde qaı jerde de samsanyń tóresi 150 teńge emes pe? Áýejaıdaǵy 500 teńgelik samsaǵa qara ýyldyryq qosyp pisirdi me eken, kim bilsin?
Al samsasy úshin 1,5 mln teńge aıyppul salyp, onysy azdaı áýejaıdyń samsa satyp tapqan 15,6 mln teńgesin túgeldeı tárkilegen qadaǵalaýshylardyń isin kásipkerlikke jasalǵan «genosıd» dep baǵaladym.
Mundaı jaǵdaıda elimizde kásipkerlik qalaı damıdy? Memlekettik organnyń bul áreketi bıznestiń túbirine balta shabý ǵoı.
Qazir aqshasy kóp halyq júretin áýejaıda, iri saýda oryndarynda betimen ketken baǵalardy jıi kóremiz. Tipti, oǵan etimiz úırenip ketkeli de qashan.
Bizde elıtanyń basty ereksheligi sondaı qymbat oryndarǵa baryp saýda jasaýmen aıqyndalady emes pe? Al basqa elderde kimniń elıta, bolmasa qarapaıym adam ekeni ıntellektýaldyq óresi, ultjandylyq qasıetimen ólshenedi. Al bizde kim kóp aqsha jumsasa, sony Qudaıdaı kórip, sút betindegi qaımaq dep esepteımiz.
Nege Prezıdentti júre tyńdaıdy?
Jaraıdy, endi negizgi áńgimemizge qaıta oralsaq. Prezıdenttiń «bızneske qysymshylyq jasamańdar» degen sózin qazir baqylaýshy organdar júre tyńdaıtyn boldy.
Ótken jyly Astanada bir kásipkerlik nysan qalalyq sýmen qamtý mekemesine eskertpeı, qosymsha kran ornatqany úshin monopolıs mekeme umytpasam, 20 mln teńgeniń ústinde aıyppul salǵanyn aqparat quraldary jarysa jazǵan bolatyn.
Álgi kásipkerlik nysan aı saıyn sýǵa 200 myń teńge shamasynda aqy tóleıdi eken. Aqylǵa salyp qarasaq, mundaı jaǵdaıda kásipkerlik nysanǵa 1 mln teńgeden asyryp aıyppul salýǵa bolmaıdy.
Endi mine, soǵan uqsas jaǵdaı Aqtaýda qaıtalanyp otyr. Mundaı jaǵdaı shaǵyn jáne orta bıznes ósirmeıdi, kerisinshe óshiredi.
Bir samsa úshin 1,5 mln teńge aıyppul salý bul memleketimizge jasalǵan qastandyq emes pe? 4-5 adamǵa jumys berip, memleket qazynasyna mıllıondap salyq tólep otyrǵan kásipkerlik nysandy beınelep aıtsaq, baqylaýshy organ óz qolymen býyndyryp óltirdi deýge bolady.
Osydan birshama ýaqyt buryn energetıka salasynda monopolıserdiń halyqtyń qaltasyn qalaı qaǵyp kelgenin Prezıdent Qaýipsizdik keńesinde synǵa alǵan soń, baǵalardyń býyny bosap, biraz dókeı sógis estise, biren-sarany jumystan qýylyp, ústilerinen qylmystyq is qozǵaldy.
Ókinishke oraı, sol oqıǵadan Baýyrjan Esenov bastaǵan Mańǵystaý oblysynyń tabıǵı monopolıalardy retteý departamenti qyzmetkerleri múlde sabaq almapty.
Bizdińshe, baqylaýshy organ bir samsany 500 teńgeden satqan kásipkerlerge eskertý jasap, baǵasyn túsirý týraly naqty talap qoısa jeter edi. Al qadaǵalaýshy organnyń qyzmetkerleri Stalınniń kezindegideı asyra siltep jibergenin kim de bolsa baıqary anyq.
Bári aıyppul salýǵa qumar
Kezinde Qorǵas keden beketine jumys saparymen baryp, sol kezeńde keden beketin basqarǵan Erlan Noǵaev degen azamatqa jolyqtym. «Qytaıdan taýar tasyǵan saýdagerlerden memleket qazynasyna qansha kedendik baj salyǵyn túsirdińizder» dep suraǵanymda álgi azamat:
– Kedenshilerdiń qanshalyqty tıimdi jumys istep jatqany qansha kedendik baj salyǵyn túsirgenimen eseptelmeıdi. Bizdiń basty mindetimiz kedendik baqylaý isin minsiz atqarý bolyp sanalady, – dep aıtqany esimdi qalyp edi.
Ókinishke oraı, qazir qadaǵalaýshy organdar ózderiniń tıimdi jumys istep jatqanyn halyqqa aıyppul salýymen ólsheıtin boldy.
Baqylaýshy organdardy aıtpaǵan kúnniń ózinde quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerleriniń ózi abaısyzda tártip buzǵan qara halyqqa eskertý jasamastan, aıyppul arqalatyp jiberýge ádettendi.
Eger jaǵdaı bulaı kete beretin bolsa, aıyppul salýǵa daıyn turatyn barlyq memlekettik organdardyń basyn qosyp, Memlekettik kirister komıtetiniń quramyna ótkizip berý kerek qoı. Memlekettiń qazynasyna kiretin kiristerdi kóbeıtsin.
Óz basym tabıǵı monopolıalardy retteý organdarynyń isine tańǵaldym. Bizde áýejaı, qonaqúı, iri saýda oryndary men meıramhanalardaǵy baǵalardyń qymbat ekenin olar endi bilip otyr ma, sonda?
Baǵanyń osylaı bet qaratpaı turǵanyna jıyrma jyldan asty emes pe? Sonda Aqtaýdaǵy monopolıserdi aýyzdyqtaıtyn mekemeniń qyzmetkeri 20 jyldan beri áýejaıǵa bas suqpaǵan boldy ǵoı. Olar baǵany rettese baıaǵydan beri qaıda júrgen? Bizge osy jaǵy túsiniksiz bolyp tur.
Eger qadaǵalaýshy organdar kásipkerlerge osylaı tis batyrýyn qoımasa, mundaı oqıǵalar memleketimizdiń ulttyq qaýipsizdigine úlken nuqsan keltireri sózsiz.
Nurlan JUMAHAN, jýrnalıs, bloger.
