Orystar Lev Tolstoıdyń týǵan jeri «Iasnaıa Polánany» orys ádebıetiniń qasıetti ǵıbadathanasyna aınaldyryp, týrısik ortalyqqa aınaldyrǵanyn kópshiligimiz bilemiz. Osy rette Abaıdyń týǵan jeri Qasqabulaqtyń basyna dombyra pishindes ortalyq salyp, týrıser aıaldaıtyn oryn turǵyzýdyń nesi aıyp?
Osy másele áleýmettik jelide talqylanǵan bette «Aıqyn» gazetiniń jýrnalısi Baýyrjan Sabyrbekke Shyǵys Qazaqstan oblysy Abaı aýdany ákiminiń orynbasary Meıirjan Smaǵulov pen Abaı aýdany mádenıet bóliminiń basshysy Eldar Orazalınn oılaryn aıtypty. Endi soǵan nazar aýdarsaq.
Maqsatymyz – Abaı týǵan jerdi qasterlerý
Eldar Orazalınniń aıtýynsha, bıylǵy 175 jyldyq torqaly toıǵa oraı Abaıdyń týǵan jerine qandaı eskertkish qoıamyz degen másele talqyǵa túskende asa utymdy usynys bola qoımaǵan.
– 2004 jyly Abaıdyń dúnıeden ótkenine 100 jyl toldy dep Syrt Qasqabulaqtaǵy tóbeniń basyna belgi tas ornatylǵan bolatyn. Ol belgi tasta «Aǵa sultan Qunanbaıdyń aýylynda 1845 jyly danyshpan Abaı dúnıege keldi» degen jazý boldy. Bireýler sony kúrep tastaıyq degen de pikir aıtty. Bul jer tarıhı oryn bolǵandyqtan, este qaldyratyndaı joba jasaýdy maqsat ettik. Alǵashqyda tóbeniń basynan etegindegi bulaqqa deıin jaı ǵana jol salmaqshy boldyq, oılana kele osyny tańdadyq. Abaıdyń óz dombyrasyn qoıalyq dep sheshtik, – deıdi.
Eldar Kámenuly aıtqandaı, áýelgide aqyn dombyrasyna qatysty joba múldem basqasha jasalypty. Degenmen keıin jaǵdaıyn jáne basqa pikirlerdi eskere kele, joba ózgeriske túsken.
– Bastapqy sheshim boıynsha dombyranyń shanaǵyndaǵy oıyqtyń ornynda gúl turý kerek bolatyn, al tıeginiń ornyna jerden 1 metrdeı kóterilgen «Syrt Qasqabulaq – uly Abaıdyń týǵan jeri» degen jazý ornatylýy kerek edi. Odan bólek, tıekten tómen tiginen uzyndyǵy 8 metrlik qaýyrsyn qalam turǵyzylady da, jartylaı ashylǵan orama qaǵazǵa Abaıdyń «Týǵanda dúnıe esigin ashady óleń» degen sózi jazylýy kerek bolatyn. Ary qaraı kelgen jolaýshy tómenge túsip, bulaqtyń sýynan dám tatady. Munyń jalpy kompozısıalyq sheshimi osylaı bolý kerek edi, – deıdi E.Orazalın.
Alaıda keıinnen úlken jolmen ótip bara jatqan jolaýshylarǵa dombyra kórinip turý kerek degen talaptan keıin qurylysshylar dombyranyń sulbasyn 90 gradýsqa burǵan.
– Osylaısha, bulaqqa baratyn jol bólek jasaldy. Joldyń boıyndaǵy tastarǵa Abaıdyń 45 naqyl sózi jazylady. Máselen, «Adamzattyń bárin súı baýyrym dep» sózi bir tasqa jazylsa, kelesi tasqa «Bilimdiden shyqqan sóz, talaptyǵa bolsyn kez» degen naqyly jazylady. Kishigirim týrısik keshen bolǵaly tur, – deıdi aýdandyq mádenıet bóliminiń basshysy.
Birjaqty syn aıtylýda
Abaı aýdany ákiminiń orynbasary Meıirjan Smaǵulovqa aıtýynsha, Syrt Qasqabulaqtaǵy jobanyń jalpy aýmaǵy – 1,2 gektar. Salystyrý úshin aıta keteıik, 1 gektar – 10 000 tekshe metr nemese 100 sotyq jer. Demek, ájeptáýir aýmaq. Al tas tóselgen jerdiń aýmaǵy – 2 000 sharshy metr. Onyń ishinde dombyranyń sulbasy 750 sharshy metrge salynypty. Oǵan qosa, keshen aýmaǵyna 70 tal shyrsha aǵashy, 83 terek otyrǵyzylǵan.
– Týrısik keshen jumysynyń 70%-y aıaqtalyp qaldy, qazir gúl egilip jatyr. Segiz oryndyq ornatylyp, qasyna qoqys salatyn jáshikteri qoıyldy. Endi jaryqtandyrý jumysy qaldy, ol jerge 96 dana sham ornatamyz, – dedi aýdan ákiminiń orynbasary.
Meıirjan Smaǵulovtyń sózine qaraǵanda, atalǵan keshendi qolǵa alarda jergilikti ákimdik ulttyq aspabymyz – dombyraǵa nuqsan kelsin degendi áste oılamaǵan. Maqsat – tarıhı orynnyń qunyn arttyryp, týrısik jerge aınaldyrý.
«Neshe jyldan beri jazdyń ystyǵynda úıezdegen jylqy, oqyralaǵan sıyr laılap jatatyn bulaqty qorshaýǵa alyp, ásemdep, abattandyrý jumysyn júrgizip jatyrmyz. Erteń bul jer adam tanymastaı orynǵa aınalǵaly tur. Ókinishke qaraı, bizdiń jumysymyzǵa tek birjaqty syn aıtylyp jatyr, – deıdi ákimniń orynbasary.
M.Smaǵulovtyń sózinshe, atalǵan keshen Abaı aýdandyq mádenıet úıiniń balansyna berilgen. Otyrǵyzylǵan taldar men gúlderdi sýaryp, kútip-baptaýǵa shtat bólinip, eki adam jumysqa alynypty. Jobanyń jalpy qurylysyna búdjetten 50 mln teńge bólinipti.
Budan basqa, aýdan ortalyǵy Qaraýylǵa baratyn úlken joldan Syrt Qasqabulaqqa qaraı 1 shaqyrym 700 metr kóterme jol salynypty, jospar boıynsha aldaǵy ýaqytta oǵan asfált tóselýi tıis. Jalpy jol qurylysyna qarastyrylǵan qarjy kólemi 42 mln teńge.
Osylaısha, aqynnyń kindik qany tamǵan jer – Syrt Qasqabulaqtyń ózine 92 mln teńge jumsalatyny málim boldy. Aıtpaqshy, 7 mamyr kúni Abaı aýdanyna barǵan Shyǵys Qazaqstan oblysynyń ákimi Danıal Ahmetov 175 jyldyqqa bólingen aqsha aýdandy damytýǵa jumsalatynyn aıtqan.
Óńir basshysynyń aıtýynsha, jalpy aýdandaǵy nysandardy qaıta qurýǵa 150 mln teńgeden astam qarajat bólingen.
«Syrt Qasqabulaqtaǵy bulaq Abaıdyń ómirlik jolynyń bastalýyn beıneleıdi. Bul – erekshe qasıetti jer. Týrızmmen baılanysty barlyq shara osy jerden bastalýy tıis» dep atap ótti D.Ahmetov. Árıne, uly Abaıdyń 175 jyldyq mereıtoıy qarsańynda óńirge qarajat bólinip, týrısik mańyzyn arttyrý qajet is.
