Abaı búkil jańalyqtyń jarshysy bolǵan, jáne ol ony týdyrǵan ortadan bir saty joǵary turǵan. Eńbekti qoǵamnyń baılyǵy men molshylyǵyna jalǵyz jol retinde baǵalady. Halyq pen ústemdik arasyndaǵy antagonıstik qaıshylyqtardy ashty. Rýaralyq jazalarǵa qarsy turdy, mansapqumarlyq pen feodaldyqty synady.
Abaı din janashyrlaryna degen kózqarasymen erekshelendi. Olardyń kóbi dindi túsinbeıtindigin kórip, ol bylaı dep jazdy: "meniń oıymsha, qazaqtardy shynaıy musylman dep ataýǵa bolmaıdy».
Qazaq aǵartýshysy memlekettik basqarý men tártipke qatysty máselelerde demokratıalyq ustanym-dardy ustandy. Bılik qyzmetine adal, halyq ıgiligi úshin qyzmet etýge múddeli adamdar saılanýy tıis dep sanaǵan. Abaı bıleýshiler men kópshilik halyq massalarynyń múddeleri arasyndaǵy qarama-qaıshylyqtardy sheshý joldary ony qatty alańdatty.
Ol sondaı-aq qoǵamnyń, zańnyń jáne jeke tulǵanyń ózara táýeldiligi qandaı ekenin aıaǵyna deıin anyqtaı almady.
Biraq halyqtyń ómirin jaqsartý joldaryn aqyn eń aldymen qoǵamnyń ekonomıkalyq negizin ózgertýdi kórdi. Ol qazaqtardyń progresıvti damýyn eginshiliktiń, qolónerdiń jáne saýdanyń damýy-men tyǵyz baılanystyrdy.
Nadandyqty jeńe alatyn negizgi kúsh ǵylym men aǵartýda dep eseptedi. Barlyq halyq úshin beıbitshilik pen ózara túsinistiktiń qajettiligin moıyndaı otyryp, tek osy jaǵdaılarda ǵana qoǵamnyń negizgi qozǵaýshy kúshteri – ǵylym, ozyq ıdeıalar, mádenıet tolyq kólemde damı alady jáne búkilha-lyqtyq ıgilik alady dep eseptedi.
Búkilhalyqtyq ıgilikti armandaı otyryp, birinshi kezekte aǵartý men ǵylym, qazirgi qurylysty ózgertýge qabiletti dep esepteı otyryp, ózin sol zamannyń aǵartýshylary deńgeıinde ustandy.
Abaı oıynyń progresıvtiligi onyń shyǵarmalarynda kórsetilgen. Ol áıeldi – anany otbasy tiregi retinde jyrlap, qalyń maldy, kóp nekelilikti joqqa shyǵaryp, qazaq qoǵamyndaǵy áıeldiń teń quqyǵy úshin kúresken. «Kózimniń qarasy» («Ty zrachok glaz moıh»), «Qyzaryp, surlanyp» («I krasnet, ı bled-net»), «Ǵashyqtyq tili – tilsiz til» («Iazyk lúbvı – ıazyk bez slov») óleńderinde mahabbat kúshi, áıeldiń sulýlyǵy kórsetilgen.
Abaı – qazaq halqynyń pro-gressıvti damýy men oılaýynyń negizin qalaǵan fılosof. Onyń kóp ultty birtutas qoǵamnyń, memlekettik qurylystyń, áleýmettik qundylyqtardyń, demokratıalyq qoǵamnyń ózara is-qımylynyń kórinisi urpaqtan-urpaqqa berilýde.
Osyǵan oraı, mereıtoıdy me-rekeleý jyly qylmystyq-atqarý júıesi josparlaǵan is-sharalar toptamasy sheńberinde Shyǵys Qazaqstan oblysy boıynsha QR İİM QAJD OV-156/17 mekemesiniń ákimshiligi arnaıy kontıngent arasynda "Abaı Qunanbaev oıynyń qazirgi qazaqstandyq qoǵamǵa áseri: qazirgi kúngi ózektiligi" taqyrybynda dıspýt ótkizdi.
Kezdesýge daıyndyq aldyn ala jarıalanyp, qatysýshylardyń uly aqynnyń eńbekterin zertteý úshin bir aıdan astam ýaqyt boldy.
Nátıjesinde qatysýshylar Abaı Qunanbaevtyń shyǵarmashylyǵyn tereń biletindikterin kórsetti. Sonymen qatar, keıbir qatysýshylar aǵartýshynyń ómir súrý kezeńindegi qazaq halqynyń qazirgi zaman shyndyǵy men jaǵdaıy arasyndaǵy paralel jaıynda oı túıindedi.
Pikirtalasqa qatysýshylardyń ónerin baǵalaı otyryp, qazylar alqasy-mekeme bastyǵynyń tárbıe isi jónindegi orynbasary Maqsat Serikuly Adamovtyń jáne Shyǵys Qazaqstan oblysy Jarma aýdanynyń aktıviniń basshylyǵymen mekeme ákimshiliginiń qyzmetkerleri Abaıdyń qyryq bes "Qara sóz" – "Gaklıa" mysalynda kórkemdik proza men qoǵamdyq oıdyń damýyna qosqan eleýli úlesi týraly baıandamamen erekshe áser etti.
Baıandama jastardy halyq da-nalyǵynyń rýhanı bastaýlaryna, gýmanısik ıdealdardyń saltanatyna, týǵan halqynyń sheksiz múmkindikterine degen senimin arttyrýdaǵy osy ósıetterdiń mańyzdy róline shoǵyr-landy.
Ekinshi oryndy M. O. Áýezovtyń "Abaı" jáne "Abaı joly" atty eki kitabynda jazylǵan kórnekti aqyn-aǵartýshy, onyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna taldaý jasady.
Úshinshi oryndy Qazaq ulttyq óner tarıhynda erekshe oryn alatyn Abaıdyń mýzykalyq murasyna eks-kýrsıasy bar mekemeniń bos ýaqyt klýby ıelendi.
Abaı halyq kompozıtorlary-nyń Birjan sal, Aqan seri, Táttimbet, Jaıaý Musa jáne t.b. ánderin, kúılerin jatqa bildi jáne joǵary baǵalady. Aqynnyń mýzykalyq syıy lırıkalyq ánderde óz kórinisin tap-ty. «Aıttym sálem, Kalamkas» («Shlú prıvet tebe, tonkobrovaıa…»), «Qor boldy janym» («Ýnıjena moıa dý-sha»), «Surǵylt tuman» («Serye tý-chı»), «Ata-anaǵa kóz qýanysh» («Ýte-shenıe otsý ı materı»), «Tatánanyń haty» («Pısmo Tatány») jáne t.b. ánder halyq án shyǵarmashylyǵyna jańa áýendi yrǵaqtar, formalar men ólshemder, kórkem ádebıetti paıda-lanýdyń jańa prınsıpteri engizildi – ol búgingi kúnge deıin shyǵarmashy-lyqta qoldanylatyn tildiń mánerli quraldary.
Bizdiń uly aqynnyń, fılosof jáne aǵartýshynyń shyǵarmashylyǵy búgingi kúnge deıin ózekti, suranysqa ıe jáne tanymal ekendigi qýantady.
Kezekte basqa qoǵamdyq is-sharalar kútilýde: Abaı shyǵarmala-rynyń mánerlep oqý jáne ánshileriniń gala-konserti, bizdiń uly aqynnyń ádebı jáne mýzykalyq shyǵarmalarynyń jelisi boıynsha shyǵarmalar men halyq shyǵarmashy-lyǵynyń baıqaýy.
N.D.Saǵyndyqov, SHQO boıynsha QAJD OV-156/17 mekemesiniń bastyǵy, Ádilet maıory.
Maqala daıyndaýda jáne dıspýt ótkizgende qoldanylǵan ádebıetter (A. Qunanbaev shyǵarmalarynan basqa):
- Qazaqstan tarıhy (buryńǵy zamannan qazirgige deıin). 5 tomdyq. T. 3. Almaty «Atamura» 2010, – 768 bet, ıll., kartalar – 535-540 better.
- Qazaqstan. Ulttyq ensıklopedıa, t.1. / Bas red. B. Aıaǵan. — Almaty: Bas redaksıa: «Qazaq ensıklopedásy», 2004 – 560 bet. – 67-69 better.
- Aqmola: Ensıklopedıa – Almaty: Atamura, 1995, 400 bet 282-283 better.
