Мемлекеттік сатып алу процесін толық автоматтандыруды және барлық қатысушылар үшін ашықтықты қамтамасыз ететін мемлекеттік сатып алу туралы жаңа заң «Экономика Әлішер Қожасбаевпен» бағдарламасының тақырыбына айналды.
Қаржы вице-министрі Дәурен Кеңбейіл құжаттағы қосымша өзгерістерді түсіндірді. Оның айтуынша, электронды сатып алу порталы кез келген пайдаланушыға адами факторды қоспағанда, сатып алудың барлық кезеңдерін қадағалауға мүмкіндік береді. Қоғамдық бірлестіктер мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтер мониторингте белсенді рөл атқарады, ал жаңа қоғамдық мониторинг институты, әсіресе ресурстары шектеулі өңірлерде шарттардың орындалуын бақылауды күшейтуге арналған.
Әлішер Қожасбаев:
Бүгінгі тақырып – Мемлекеттік сатып алу туралы жаңа заң төңірегінде өрбімек. Реттелетін мемлекеттік сатып алу экономика ішіндегі барлық қаражатты қайта бөлудің үлкен факторы болып саналады. Бұл – бизнестің, әсіресе отандық өңдеуші өнеркәсіп өндірушілерінің өсуіне қажетті маңызды фактор.
— Дәурен Маратұлы, айтыңызшы, заңның қандай жаңалықтары бар? Мемлекет басшысы EPC-келісімшарттар, офтейк-келісімшарттар бойынша нақты тапсырмалар берді. Бұл қалай жұмыс істейді? Бизнесті алда не күтіп тұр?
— ҚР Парламенті Мәжілісі екінші оқылымда «Мемлекеттік сатып алу туралы» жаңа заң жобасын мақұлдады. Сатып алу саласы жалпы экономикаға әсер етеді. Бірақ сонымен бірге бұл – күрделі реттелетін салалардың бірі. Мемлекет пен бизнес мүдделері арасындағы тепе-теңдікті табу өте қиын. Бұл заң шынымен де үлкен үміт тудырады. Ол барлық салаларға әсер етеді. Парламенттегі жұмыс топтарында өте қызу пікірталастар болды. Мен өзім қатысып, куә болдым. Бұл күрделі заң деп айтуға болады, бейсенбі күні Мәжіліс екінші оқылымда қабылдады. Бүгінгі таңда сатып алу жүйесінде қол жеткізген жетістіктерді жаңа заңда сақтауға тырыстық. Алайда, сонымен бірге ұзақ мерзімдер, шағымдар, кейде сапаның болмауы, басқа да күнделікті мәселелерді осы Заңда шешуге тырыстық. Әңгіме сатып алу рәсімдерін толығымен жеңілдету, мерзімдерді барынша қысқарту, нәтижелерге шағымдану жүйесін қайта қарау, жаңа институттарды (қоғамдық мониторинг институты, EPC-келісімшарттар және оффтейк-келісімшарттар институттары) іске қосу туралы болып отыр.
Мысалы, EPC институты – бір мердігер жобалайтын, салатын және пайдалануға беретін, жұмысты толық аяқтап, тапсыратын құрылыс жүйесі енгізілуде. Бұл жерде мерзімдер қысқартылады, сапа жақсарады, жауапкершілік бір мердігерге жүктеледі, бұған дейін мұны істеу мүмкін емес еді. Ал қазір Тапсырыс берушілердің мұндай мүмкіндігі бар. Екіншісі – оффтейк келісімшарттары. Жалпы алғанда біз оны отандық тауар өндірушілерді қолдаудың тиімді тетігі ретінде қарастырамыз. Сонымен қатар жауапкершілікті күшейту, аудиторлардың рөлін қайта қарау және т. б. туралы Президент тапсырмасы бар.
– Заңдағы ТОП 5 өзгеріс туралы қысқаша айтып өтсеңіз.
— Мерзімдерді қысқарту, рәсімдерді жеңілдету, яғни белгілі бір кезеңдерді, алдын ала талқылау кезеңдерін алып тастаймыз. Үшіншісі – нәтижелерді қайта қарау. Енді конкурс шешімі шыққаннан кейін мемлекеттік аудит органдарына шағымдар қабылданады. Енді жүйе өзгереді: шағымдарды тапсырыс берушілердің өздері (ұйымдастырушылар) 3 күн ішінде қарайды, бұл жауапкершілік пен тиімділікті арттырады. Төртіншісі – жеткізушілердің жауапкершілігін күшейту. Мердігер жеткізушілер құрылысты бастап, қандай да бір себептермен аяқтамайтын кездер болады. Белгілі бір айыппұлдар қолданылады, бірақ жалпы алғанда олар үшін айтарлықтай жауапкершілік болған жоқ. Сондықтан, біз мұнда тек адал сатып алуға мүмкіндік беру үшін жеткізушілердің жауапкершілігін арттырамыз. Бесінші – отандық тауар өндірушілерді қолдау. Бұл – заңды әзірлеудегі біздің басты мақсаттарымыздың бірі.
— Жаңа Үкіметтің басты саясатының бірі – ел өнеркәсібінің өсуі. Жылдар бойы тапсырыссыз тұрған немесе өнім шығарған, оны экспорттаған және әртүрлі себептермен, соның ішінде сатып алу тәртібінің жетілдірілмегендігінен ел ішінде сата алмаған кәсіпорындар бар. Айтыңызшы, жаңа заң отандық тауар өндірушілерге көмектесе ме?
— ОТӨ-ні қолдау – біздің алдымызда тұрған басты міндет, бүгінгі Үкімет жұмысының басты басымдығы. Жақында ғана біз тауар өндірушілерімізді қолдау үшін жедел шаралар қабылдадық. ОТӨ-ні қолдау туралы айтатын болсақ, біз халықаралық міндеттемелерді бұзбауымыз керек екенін және біздің міндеттемелерімізді бұзбайтын тиімді тетік – ұлттық режимнен алып тастау екенін ескеруіміз керек. Егер 1 сәуірге дейін бізде 4 қаулы бойынша алып тастаулар болса, бүгінде бізде 910 және 4 мыңнан астам тауар атауы бар. Бұл - біздің тауар өндірушілер үшін үлкен қолдау.
— Ұлттық режимнен алу дегенді толығырақ тарқатып айтыңызшы…
— Біз ЕАЭО шартына кіргенбіз. Шартта бізде ортақ нарық, оның ішінде мемлекеттік сатып алулар бар екендігі және белгілі бір санаттарға, оның ішінде өзіміздің отандық тауар өндірушілерімізге артықшылық бере алмайтынымыз, бірақ ұлттық режим шеңберінде 2 жылға алып қоя алатынымыз бекітілген. Біз 2 жыл ішінде кейбір тауарларды осы режимнен алып тастаймыз және шартты түрде жиһаз, трансформаторлар немесе қиыршық тас тек қазақстандық өндірушілерден сатып алынады деп айтамыз. Қазір осындай шараларды қабылдадық және ең алғашқы шара – біз ұлттық режимнен шығаруды кеңінен қолдануымыз керек. Біз мемлекеттік сатып алу ережелері аясында отандық тауар өндірушілерге 30% көлемінде аванс береміз деген норманы да қабылдадық. Қолданыстағы заңнама бойынша біз тек құрылыс-монтаж жұмыстары бойынша бере алдық. Сондай-ақ олар үшін қамтамасыз етудің барлық түрлерін алып тастадық. Бізде қамтамасыз етудің бірнеше түрі бар – бұл шарттың орындалуын қамтамасыз ету, демпингке қарсы қамтамасыз ету, авансты қамтамасыз ету. Енді олар шарттың орындалуын қамтамасыз етуді енгізуге тиіс емес және т.б. Сондай-ақ біз айыппұлды азайттық. Қазір бізде шартты тиісінше орындамағаны үшін 10% төңірегінде тұрақсыздық айыбы бар. Біз отандық тауар өндірушілер үшін бұл тұрақсыздықты 3%-ға дейін төмендеттік. Бұл - заңның қазіргі жаңа жобасында қабылданған шаралар.
Сонымен қатар біз тапсырыс берушілерге конкурстық құжаттамада мердігердің жұмыс орнында материалдық және еңбек ресурстарының болуына талаптарды белгілеу құқығын бердік. Бұл да жергілікті компанияларды қолдаудың үлкен шарасы.
Жаңа заң жобасында Қаржы министрлігі бекітетін белгілі бір тізім бойынша тауарлар, жұмыстар мен қызметтер тек шағын және орта бизнес субъектісінен сатып алынуы тиіс екенін қарастырдық. Бізде тізім бекітіледі, онда біздің шағын және орта бизнес өндіретін тауарлар, жұмыстар мен қызметтер көрсетіледі және біздің тапсырыс берушілер тек осы тізім бойынша сатып алуға тиіс.
Біз шағын және орта бизнес өндіретін тауарларды, жұмыстар мен қызметтерді көрсететін тізімді бекітеміз және біздің тұтынушылар тек осы тізімнен сатып алуы керек.
Ал офтейк-келісімшарттары – бұл өте жақсы жұмыс істейтін механизм. «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ оны өз сатып алуларында қолданады. Өнеркәсіптік саясат туралы заңда бұл механизм қарастырылған және біз оны «Мемлекеттік сатып алу туралы» Заңға енгіздік.
Айта кету керек, біз бизнеспен белсенді жұмыс істеп жатырмыз және мұнымен тоқтап қалмаймыз. Әлі де механизмдерді, қолдау құралдарын іздеуді жалғастыра береміз.
— Өңірлерде жеке бизнес үшін өндіруге дағдыланған және дамып кете алмай отырған жақсы кәсіпорындар бар. Әкімдік нарыққа шығуға мүмкіндік бермесе, бизнес кімге жүгіне алады?
— Қаржы министрлігінің жүйесінде Ішкі мемлекеттік аудит комитеті бар. Ол сатып алуды бақылау өкілеттіктеріне ие. Кәсіпкерлер осы комитетке, аумақтық департаментке жүгіне алады. Оған қоса сатып алу қорытындыларымен келіспейтіндерін немесе өтінімді заңсыз қабылдамағанына, заңсыз жібермегеніне қатысты және басқа да бұзушылықтармен келіспейтіндіктерін жеткізеді. Адал жеткізуші/ мердігер/ кәсіпкер өзі көрген барлық бұзушылықтарды мемлекеттік аудит органдарына жібереді.
— Барлық сатып алу рәсімдерін тежейтін негізсіз шағымдарға немесе жалпы шағымдарға қатысты не істеу керек?
— Қазір біз арнайы жүйені енгіздік. Қазір оны жаңа заң аясында кеңейтіп жатырмыз. Бұл -мердігерді конкурстық комиссиясыз, адамдарсыз, жүйенің өзі анықтайтын рейтингтік-балдық жүйе. Біз ол жүйені құрылыс-монтаждау жұмыстарын сатып алуға, жобалау және техникалық қадағалау бойынша қызметтерді сатып алуға енгіздік, әрі қарай кеңейтетін боламыз. Мұнда бізде шағымдар жоқ, өйткені ақпарат МКК (Мемлекеттік кірістер комитеті) ақпараттық жүйелерінен және жұмыс тәжірибесінің электрондық депозитарийінен алынады. 29 күннен кейін біздің клиенттеріміздің ішінен осы үш түр бойынша жеңімпаз анықталды. Мұндай рейтингтік-балдық жүйесі жоқ басқа конкурстарда шағымдар түсіп жатады. Біз шағымдану тәсілдерін өзгертеміз. Егер қазір сатып алу қорытындысына өнім берушілер мемлекеттік аудит органдарына шағымданса, қызметкердің бұл конкурстың күшін жоюға құқығы бар. Содан кейін бұл шешім Астанаға Ішкі мемлекеттік аудит комитетіне жіберіледі. Егер мәселе шешілмесе, онда олар апелляциялық бөлімге барады, содан кейін олар сотқа барады – мұның бәрі алты айға, кейде тіпті жылдарға созылады. Қазір біз бұл жүйені өзгертіп жатырмыз. Ұйымдастырушының өзі шағымды 3 күн ішінде қарайды. Егер жеткізушілер әкімдіктің шешімімен келіспесе, олар сотқа жүгінеді. Бұл ретте, егер жеткізушілер сотқа жүгінсе де, сатып алу рәсімі тоқтамайтынын, яғни судья мұндай шешім қабылдамаса, ол жүре беретінін атап өту маңызды. Шарттың орындалуы жалғаса береді. Мысалы, қазір бізде сот жүріп жатса, шарттың орындалуы тоқтатылады. Сондықтан да мектептердің құрылыстары тоқтап тұр. Яғни жеткізуші жеңіп алса да сот шешімі бір жылдан кейін ғана шығарылады, ол іс барлық кезеңдерден өтіп болғанша құрылыс тоқтап тұрады.
— Автоматтандыру және цифрландыру тұрғысынан бұл заңда қандай да бір қосымша өзгерістер бар ма?
— Бізде электрондық сатып алу порталы бар, яғни барлық сатып алулар құпия және қызметтік пайдалану үшін электрондық форматта өткізіледі. Хабарландыру шыққан сәтінен бастап шарт жасасу сәтіне дейін – бізде бәрі автоматтандырылған, адам қатыстырылмайды. Барлығы ашық, бәрі көрініп тұрады — кез келген адам порталға кіріп, әрбір сатып алуды, техникалық сипаттамасын, шарттың орындалуын көре алады. «Адалдық алаңы» қоғамдық бірлестігі бар, біздің көмекшілеріміз бар барлығы да порталға мониторинг жүргізеді. Егер бұзушылықтар анықталса, сол сипаттамалардағы шамадан тыс талаптар, әдеттен тыс жоғары бағалар дереу хабарланады. Прокуратура, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет, басқа да қоғамдық бірлестіктер осы порталға еркін кіріп, өздеріне қажетті кез келген ақпаратты көре алады.
Цифрландыру және автоматтандыру бойынша біздің жетістігімізді рейтингтік-балдық жүйе деп санауға болады. Біз мердігерді іріктеу процесіне адамның қатыспауын қамтамасыз ете алдық. Жеткізушілер мен мердігерлерге порталдың ыңғайлы болғанын, онда ақпарат та сараптама да болуын ескердік.
Бізде келісімшартты орындау барысында тапсырыс берушілер авторлық және техникалық қадағалауға үміттенеді және кейбір тапсырыс берушілерде ресурстар жетіспейтіні секілді олқылықтар бар. Мысалы, Балқаш қаласының әкімдігін алсақ, құрылыс бөлімінде 2-3 адам, ары кетсе 5 адам жұмыс істейтін шығар. Демек, құрылыс барысын бақылау кезінде оларда ресурстар немесе уақыт жетіспейді. Осыған байланысты біз әкімдіктерге, бізге, тұтастай алғанда бүкіл мемлекетке белгілі бір объектінің құрылысын бақылауға көмектесетін Қоғамдық мониторинг институтын енгіздік. Бұл - осы Заңның жаңалығының бірі.
Сұхбаттың толық нұсқасы - primeminister.kz. сайтында.
