ءبىراق، بۇل تالپىنىستاردىڭ تيىمدىلىگىنىڭ تومەندىلىگى كوبىنەسە كوپتەگەن باستامالاردىڭ سوڭىنا دەيىن جەتكىزىلمەۋىمەن، ولاردىڭ مونيتورينگىسىنىڭ بولماۋىمەن، ولاردىڭ ورنىنا بۇرىنعىنىڭ تۇرلەنىپ، ءبىراق نازاردان تىس قالىپ قويعان باستامالار بولىپ شىعاتىن جاڭا تاسىلدەرى مەن تەتىكتەردىڭ جەتىلدىرىلۋىمەن تۇسىندىرىلەدى.
ناتيجەسىندە مەملەكەتتىڭ كەيبىر جەكە جوبالاردى قارجىلاندىرىپ، تىكەلەي باقىلاۋعا الۋ ارەكەتتەرىنەن گورى، ونىڭ ارالاسپاۋى وڭ اسەر ەتىپ جاتادى. وسىنداي جاعدايدان كەيىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە يننوۆاسيالىق قىزمەتتى ىنتالاندىرۋدىڭ جاناما ادىستەرىن پايدالانۋ قىزىعۋشىلىعىنىڭ العاشقى بەلگىلەرى پايدا بولا باستايدى.
دامىعان ەلدەردە عىلىمي-تەحنولوگيالىق جانە يننوۆاسيالىق ساياساتتى جاساۋشىلار قوعام يگىلىگىنە، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن دامىتۋعا ارنالعان عىلىمي-تەحنولوگيالىق جانە يننوۆاسيالىق دامۋ باعىتتارىنا باسا كوڭىل بولىنەدى. ول ەڭ الدىمەن دەنساۋلىقتى قولداۋعا ارنالعان بيوتەحنولوگيا، نانوبيوتەحنولوگيا جانە فارماسيەۆتيكا سالالارى. بۇدان باسقا قوعامدىق ءومىردى قامتيتىن اقپاراتتىق-بايلانىس تەحنولوگيالارى، رۋحاني، ماتەريالدىق ءوندىرىس جانە وزگە دە قىزمەت تۇرلەرى بار. ەقدۇ سوڭعى فورۋمدارىندا عىلىمي-تەحنولوگيالىق دامۋدىڭ ءدال وسى باعىتتارىنا باسا نازار اۋدارعان بولاتىن.
ءار ەلدىڭ ۇلتتىق يننوۆاسيالىق جۇيەلەرىنىڭ سالىستىرمالى زەرتتەۋلەرى ولاردىڭ دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق باعىتى مەن نەگىزگى فاكتورلارىن كورسەتەدى. وسى جاعىنان ەقدۇ ەلدەرىندە، اسىرەسە وسى ۇيىمنىڭ يادروسى بولىپ تابىلاتىن جوعارى دامىعان ەلدەردە ۇلتتىق يننوۆاسيالىق جۇيەلەرىنىڭ (ۇيج)، ولاردىڭ دامۋ ديناميكاسى مەن تەندەنسيالارىنىڭ كورسەتكىشى جوعارى. ولار جاساعان ەكونوميكالىق، يننوۆاسيالىق جۇيەلەرىنىڭ سالىستىرمالى تالداۋ ادىستەمەلەرى تۋىنداعان ماسەلەلەر مەن تەندەنسيالاردى ءدال جانە ۋاقىتىندا انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
يننوۆاسيالىق قىزمەت ماسەلەلەرى كوپتەگەن الەمنىڭ يندۋستريالدى دامىعان ەلدەرى ءۇشىن باستى ماسەلە بولىپ تابىلادى. عىلىمي-تەحنيكالىق ءونىم ينتەللەكتۋالدى قىزمەت ناتيجەسى رەتىندە ونەركاسىپتىك مەنشىكتى قورعاۋ جۇيەسىن قۇرۋدى تالاپ ەتەدى جانە دامىعان ەلدەردىڭ اتريبۋتى بولىپ تابىلادى. مىسالى، اقش تەحنولوگيالىق ساياساتى مىنالارعا باعىتتالعان:
- جەكە سەكتوردى دامىتۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋ جانە ءونىمنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ؛
- تەحنولوگيالاردى كوممەرسيالاۋدى دامىتۋدى كوتەرمەلەۋ؛
- 21 عاسىر تەحنولوگياسىن جاساۋعا ينۆەستيسيالاۋ.
ەۋروپالىق وداق ەلدەرىندە يننوۆاسيالىق قىزمەتتى كوتەرمەلەۋ ۇلتتىق شەڭبەردەن شىعىپ، جالپىعا ورتاق ماسەلەگە اينالعان. زەرتتەۋلەر مەن تالدامالارداعى كووپەراسيا ەۋروپالىق كومپانيالارعا باسەكەلەستەرىنە قارسى تۇرۋعا، تەحنولوگيالىق رەسۋرستاردى بىرىكتىرۋگە، ماسشتابىن كەڭەيتۋ جانە تەحنيكالىق، ينتەللەكتۋالدىق مۇمكىندىكتەرىن قوسۋ ارقىلى قارجىنى ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك جاسايدى.
ەۋروپالىق وداققا مۇشە ەلدەردىڭ يننوۆاسيالىق قىزمەت سالاسىنداعى ستراتەگيالىق جولى باستى باعىتتارداعى قارجى رەسۋرستارىن شوعىرلاندىرۋ بولىپ تابىلادى:
- شاعىن جانە ورتا كاسىپورىنداردى قارجىلاي قولداۋ مەحانيزمىن قۇرۋ؛
- يننوۆاسيالىق ءونىمدى جاساپ، شىعاراتىن كاسىپورىندارعا قانداي دا ءبىر جەڭىلدىكتەر جاسايتىن جەتىلگەن سالىق مەحانيزمىن ەنگىزۋ؛
- تەحنولوگيا مەن ءونىمدى قۇقىقتىق قورعاۋ ماقساتىندا شاعىن جانە ورتا كاسىپورىندارعا قولداۋ كورسەتۋ؛
- كادرلاردىڭ يننوۆاسيالىق قۇزىرەتىن ارتتىرۋ.
الەمدىك تاجىريبە قازىرگى تاڭداعى بارلىق قاتىسۋشىلاردىڭ ءوزارا كوممەرسيالىق قاتىناسى، عىلىمي ناتيجەنى نارىقتىق تاۋارعا اينالدىرۋى عزتكج قورىتىندىلارىن تاجىريبەگە قوسۋدىڭ ءتيىمدى ءتاسىلى بولىپ تابىلاتىنىن دالەلدەپ وتىر. ونداي ءتاسىل عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن تالداۋلار قورىتىندىلارىن كوممەرسيالاۋ دەگەن اتقا يە. وندا يننوۆاسيالىق ءۇردىستىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارى: عالىمدار مەن ازىرلەۋشىلەر، وندىرۋشىلەر، ينۆەستورلار ەكونوميكالىق جاعىنان قىزىعۋدا، ياعني يننوۆاسيانى پايدالانۋ ارقىلى كوممەرسيالىق جەتىستىككە تەزىرەك قول جەتكىزۋگە ىنتا كوپ. «كوممەرسيالاۋ» – عىلىمي-زەرتتەۋلەر مەن تالداۋلار ناتيجەلەرىن جاڭا جانە جاقسارتىلعان ونىمدەردى، قىزمەت پەن پروسەستەردى كوممەرسيالىق ناتيجە الۋ ءۇشىن نارىققا شىعارۋ ماقساتىندا تاجىريبەدە پايدالانۋ پروسەسى.
ول ادەتتەگىدەي عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ تولىق اياقتالىپ، كوممەرسيالىق تۇتىنۋشىلار ءۇشىن باعالى، ەرەكشەلىگى مەن ارتىقشىلىعى باسىم بەلگىلى ءبىر ءونىم نەمەسە قىزمەت بار جەردەن باستاۋ الادى. كوممەرسيالاۋ ءونىم نارىققا ۇتىمدى شىعارىلعاندا، شىعىنى جوق، ياعني ساتىلىمنان تۇسەتىن كىرىس وپەراسيالىق شىعىننان باسىم تۇسكەن كەزدە توقتايدى. سونىمەن بىرگە كوممەرسيالاۋ نەگىزگى ءۇش فورمانى قابىلداي الادى:
- تەحنولوگيانى كوممەرسيالىق پايدالانۋ ءۇشىن جاڭا بيزنەس-جوبانى باستاۋ؛
- بيزنەسكە تەحنولوگيانى پايدالانۋعا ليسەنزيا ساتۋ؛
- تەحنيكالىق كەڭەس بەرۋ، اناليتيكالىق جانە تالداۋ قىزمەتتەرى، سونداي-اق كەلىسىم-شارت بويىنشا زەرتتەۋلەردى قوسقاندا قىزمەت كورەستۋدى ۇسىنۋ جولىمەن تەحنولوگيانى پايدالانۋ.
امەريكانىڭ ىس-تاجىريبەسى
تەحنولوگيا ترانسفەرتىن رەتتەيتىن ءبىراز فەدەرالدى زاڭداردى قىسقاشا قاراۋ بۇگىنگى مەحانيزمدەر مەن ترانسفەرت پروسەستەرىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ماڭىزدى بولماق. 1980 جىلى الەمدەگى اقش-تىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنە قاتىستى الاڭداۋشىلىعى جانە جاپونيا تاراپىنان باسەكەلەستىكتىڭ ءوسۋى كونگرەستىڭ ناتيجەلەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتىك زەرتتەۋلەر يدەيالارىن كوممەرسيالاۋعا كومەكتەسۋىنە دەيىن اپاردى.
بەي-دوۋل زاڭىن قابىلداعانعا دەيىن فەدەرالدىق بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلاتىن زەرتتەۋلەر ناتيجەلەرىنەن تۋىندايتىن ينتەللەكتۋالدى مەنشىك قارجىلاندىراتىن فەدەرالدى ورگاننىڭ مەنشىگى بولىپ قالاتىن. ۋنيۆەرسيتتەردە زەرتتەۋلەر يدەيالارىن كوممەرسيالاۋعا ستيمۋل بولعان جوق. ولار جىلىنا نەبارى 250 پاتەنت بەرەتىن ەدى. كاپيتال نارىعى دا نازاردان تىس قالدى. ول ءپروتوتيپىن جاساپ، كوممەرسيالىق ءونىمدى شىعاراتىن كومپانيالاردى تابۋ ءۇشىن ءتيىستى ينۆەستيسيالاردى الۋدا قيىندىق تۋعىزدى.
وسىنىڭ بارلىعى ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن ۇلتتىق زەرتحانالارعا پاتەنتكە مەنشىك قۇقىعىن بەرەتىن جانە فەدەرالدى بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلاتىن زەرتتەۋلەر ناتيجەلەرىن كوممەرسيالاۋعا جاعداي جاسايتىن 1980 جىلى قابىلدانعان تەحنولوگيالاردى ترانسفەرتتەۋ تۋرالى زاڭنىڭ ارقاسىندا وزگەردى.
پاتەنتكە مەنشىك قۇقىعى تۋرالى ماسەلەنىڭ اشىقتىعى، جوعارى دارەجەدەگى مەنشىك قۇقىعىن كوزدەگەن بوتەن تۇلعالار مەن ۇيىمدار ءۇشىن سالىمداردى جوعالتۋ ءقاۋپى ازايعاندىقتان، ماڭىزدى كۇردەلى قارجى جۇمسالىمىنىڭ ءقاۋىپسىز ءارى ناقتى بولۋىن قامتاماسىز ەتتى.
الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنەتىن بولساق، تەحنولوگيالار ترانسفەرتى ماسەلەلەرى قويىلىپ، الەمدىك قاۋىمداستىق ارقىلى شەشىمىن تاۋىپ وتىرعان. وعان مىسال رەتىندە 1980، 1986، 1989 جىلدارداعى اقش-تاعى ستيۆەنسون-ۋايدلەر زاڭدارىن ايتۋعا بولادى.
تەحنولوگيالىق يننوۆاسيالار مەن ترانسفەرت تۋرالى بۇل زاڭدار ءاربىر فەدەرالدى زەرتحانالاردان قۇندى تەحنولوگيالار مەن ولاردى كوممەرسيالاۋ بويىنشا وفيس قۇرۋىن، سونداي-اق بىرىككەن زەرتتەۋلەر ورتالىعىن قۇرۋدى تالاپ ەتەدى.
فەدەرالدى ۇكىمەت جىل سايىن عزتكج ۇلكەن قارجى سالىپ وتىرادى – 100 ميلليارد دوللار كولەمىندە. فەدەرالدى قاراجات سالۋدىڭ وزىندىك ماقساتى بار جانە جەكەلەگەن كەلىسىم-شارتتار جانە گرانتتار ارقىلى انىقتالاتىن جەتكىزىلىم ءۇشىن ءونىم تۇرىندە تىكەلەي جانە جاناما ناتيجەلەردى الۋعا ارنالعان.
ءبىراق فەدەرالدى ينۆەستيسيانىڭ قوسىمشا استارى دا جوق ەمەس. عزتكج ۇلەسىنىڭ كەيبىر ناتيجەلەرىن كوممەرسيالاۋعا نەمەسە ساۋداعا جارامدى يننوۆاسيا بولماسا ىلەسپەلى ناتيجەلەر جاسايتىن فەدەرالدى ەمەس ۇيىمدارعا (اسىرەسە، جەكە مەنشىك) بەرۋ بار. فەدەرالدى ۇكىمەت قارجىلاندىراتىن عزتكج-عا كوپتەگەن ۇكىمەتتىك ورگاندار دەمەۋشىلىك جاسايدى جانە ولاردى ۋنيۆەرسيتەتتەر، فەدەرالدى زەرتحانالار، ونەركاسىپتىڭ ءىرى جانە ۇساق سالالارىن قوسقاندا ءتۇرلى ورىنداۋشىلار جۇزەگە اسىرادى.
تەحنولوگيا ترانسفەرتىنىڭ پروسەسىن فەدەرالدى كوزدەردەن قارجىلاندىرىلاتىن زەرتتەۋلەردەن باستاپ كوممەرسيالاۋعا دەيىنگى جۇيەلى ىس-ارەكەت رەتىندە كورۋگە بولادى. ياعني فەدەرالدى ۇكىمەت ارقىلى قارجىلاندىرىلاتىن جانە ۋنيۆەرسيتەتتەر نەمەسە فەدەرالدى زەرتحانالاردا جۇرگىزىلەتىنەن زەرتتەۋلەر قورىتىندىلارىن، ءونىمدى دايىنداۋ جانە ونى ارى قاراي ساتۋ ارقىلى ينتەللەكتۋالدى مەنشىكتى الۋ.
بۇل كەزەڭدەردىڭ جۇيەلىلىگى جانە ترانسفەرتتىڭ كوممەرسيالاۋعا الىپ كەلەتىنىن، مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق احۋالى مەن ءومىر ساپاسىن كوتەرۋگە باعىتتالعانىن كۇتۋگە بولادى.
نەمىستەردىڭ تەحنولوگيا ترانسفەرتى جۇيەسى
كوپتەگەن ەۋروپا مەملەكەتتەرى سوڭعى جىلدارى زاڭدارىن تەحنولوگيانى بەرۋ پروسەسىنىڭ يتەنسيفيكاسياسى پايداسىنا وزگەرتتى. سولاي نەمىس تەحنولوگيا ترانسفەرتى جۇيەسى دە سوڭعى جىلداردا ەداۋىر وزگەرىسكە ۇشىرادى. نەمىس فەدەرالدى ۇكىمەتىنىڭ زاڭدىق باستاماسى جەكە مەنشىك زەرتتەۋ قۇقىعىن مويىندايتىن «پروفەسسورلىق ارتىقشىلىقتى» جويدى. ءتيىستى زاڭ 2002 جىلى اقپان ايىندا ءوز كۇشىنە ەندى. ۋنيۆەرسيتتەر جاسالعان ينتەللەكتۋالدى مەنشىك پەن عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارى قورىتىندىلارىن كوممەرسيالاۋ ءۇشىن جاۋاپتى بولدى.
نەمىس ۇكىمەتىنىڭ بۇل باستاماسى امەريكالىق مودەلگە جانە ينتەللەكتۋالدى مەنشىك قۇقىعى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلەتىن ۇيىمعا بەرىلەتىن Bayh-Dole-A زاڭىنا ۇقساس. نەمىس ۋنيۆەرسيتەتتەرى، عالىمدارى جانە ماماندارى ءۇشىن گەرمانيادا تەحنولوگيالار ترانسفەرتى ورتالىقتارىنا ۇقساس (اعىلشىنشا - Technology Transfer Organizations) PVA (Patent Valorization Agency) مەملەكەتتىك پاتەنتتىك اگەنتتىكتەر قۇرىلعان.
بۇگىندە گەرمانيادا وسى سياقتى 20 اگەنتتىك جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ بارلىعى نەمىس فەدەرالدى ۇكىمەتىمەن تولىعىمەن نەمەسە جارتىلاي قارجىلاندىرىلادى.
قۇرىلعان اگەنتتىكتەر زەرتتەۋلەردى كوممەرسيالاۋ ناتيجەلەرىنەن جاڭا زەرتتەمەلەرگە قارجىنى قايتارۋدى قامتاماسىز ەتەدى جانە زەرتتەۋلەر ناتيجەلەرى باعاسىن ارتتىراتىن ايماقتىق ونەركاسىپكە جاڭاشىلدىققا قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك جاسايدى. ناتيجەسىندە زەرتتەۋلەردى قارجىلاندىرۋعا وندىرىستىك كاپيتالدى تارتۋ، جاڭا سپين-وفف كومپانيالاردى قۇرۋ، باسقا دا باعدارلامالاردىڭ ءونىمدى جۇمىستارى ءۇشىن جاعداي جاسايدى. تەحنولوگيالار ترانسفەرتى اگەنتتىكتەرى عىلىم مەن يننوۆاسيانى ىنتالاندىرۋدىڭ جانە عىلىمي-تەحنولوگيالىق بولجامدارعا ساياسي اسەردىڭ ۇتىمدى قۇرالى قىزمەتىن اتقارادى.
گەرمانيا زاڭى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ، عىلىمي-زەرتەۋ باعدارلامالارى جانە جوبالارى شەڭبەرىندەگى تىعىز كووپەراسيانى قوسا العاندا، ءارتۇرلى ونەركاسىپ مەكەمەلەرىمەن ىنتىماقتاستىعىن كوتەرمەلەيدى. پروفەسسورلار ۋنيۆەرسيتەت اتىنان جانە پاتەنتتى يەلەنۋ قۇقىمەن ونەركاسىپپەن كەلىسىم-شارت جاساۋعا قۇقىلى.
اكادەميالىق ينستيتۋتتار مەن ونەركاسىپتەر اراسىنداعى بايلانىستى كوتەرمەلەۋ گەرمانيانىڭ ايماقتىق تەحنيكالىق ساياساتىنىڭ ماڭىزدى اسپەكتى بولىپ تابىلادى.
جالپى، ەۋروپالىق قاۋىمداستىقتىڭ كەيبىر ەلدەرىندە يننوۆاسيالىق قىزمەتتى تالداي كەلگەندە، ونىڭ عىلىمي-تەحنيكالىق الەۋەتتىڭ كوپ شوعىرلانعان شەكتەۋلى اۋماعىندا باسىم بولىپ كەلەتىنىن كورسەتەدى.
ول اۋماقتار نەگىزىنەن ءوندىرىستىڭ جاڭا ونىمدەرى جانە تەحنولوگيالىق پروسەستەرىن ءوندىرۋ سالاسىندا ءوزارا قاتىناس جاسايتىن ونەركاسىپتەر، عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى، زەرتتەۋ زەرتحانالارى تىعىز ورنالاسقان قالالىق اۋدانداردان تۇرادى.
ەۋروپالىق قاۋىمداستىق ەلدەرىندە ونداي اۋماقتار يننوۆاسيالىق بەلسەندىلىك جانە مەملەكەتتىك قولداۋ بويىنشا باسقالاردان بىردەن ەرەكشەلەنىپ تۇرادى. ەۋروپالىق ساراپشىلاردىڭ باعالاۋىنشا، ەۋروپالىق وداقپەن قارجىلاندىرىلاتىن كەلىسىم-شارتتاردى قوسقاندا مەملەكەت جانە قوعام ارقىلى قارجىلاندىرىلاتىن زەرتتەۋ كەلىسىم-شارتتارىنىڭ جالپى سانىنىڭ تورتتەن ءۇش بولىگى وسى اۋماقتارعا – يننوۆاسيالىق بەلسەندىلىك ورتالىقتارىنا شوعىرلانعان.
وڭتۇستىك كورەيا
وڭتۇستىك كورەيا ءوزىنىڭ تەحنولوگيالىق دەڭگەيىن 90-شى جىلدارى ەداۋىر كوتەردى. ءبىراق، بۇل كورسەتكىش امەريكا قۇراما شتاتتارىمەن، جاپونيامەن، گەرمانيامەن سالىستىرعاندا ەداۋىر تومەن. مىسالى، كورەيانىڭ ەلەكترونيكا جانە كوممۋنيكاسيا تەحنولوگياسىنىڭ دەڭگەيى اقش دەڭگەيىمەن سالىستىرعاندا 6%ء-تى قۇرايدى. ەكولوگيالىق تەحنولوگياسى تيىسىنشە 48%، حيميالىق جانە بيوتەحنيكالىق دەڭگەيى – 49%.
ونەركاسىپتىڭ بيوتەحنولوگيا جانە عىلىمدى قاجەتسىنەتىن سالالارىندا زەرتتەمەلەردى ورىنداپ، كومپونەنتتەردى جاساۋ بويىنشا عزتكج جۇرگىزۋدە ۇلكەن جاناما اسەرلەر تۋىندايدى. كومپونەنتتەردى جاساۋ سەكتورى ءۇشىن عزتكج قورى 2000 جىلى 94،8%-عا ءوسىپ، 155،1 ميلليارد ۆوندى قۇرادى.
1999 جىلى 54،9 ميلليارد ۆونعا جەتكەن تەحنولوگيالار بويىنشا عزتكج قورى 2000 جىلى 120،8%-عا ءوسىپ، 121 ميلليارد ۆوندى قۇرادى.
عزتكج ءۇش باعىتقا بولىنگەن:
- جالپى ونەركاسىپتىك بازالىق تەحنولوگيالار؛
- ورتاشا مەرزىمدى تەحنولوگيالار؛
- كەلەسى ۇرپاق تەحنولوگياسىن جاساۋ.
ونەركاسىپتىڭ بىرنەشە باستى سەكتورلارىندا نەگىزگى ماقساتى تەحنولوگيانى انىقتاپ، جوبالاۋ بولىپ تابىلاتىن تەحنولوگيالاردى جوسپارلاۋ كوميتەتتەرى جۇمىس ىستەيدى. ولار بولاشاق ونەركاسىپتىڭ بەينەسىن انىقتاۋ ءۇشىن باعالانادى، سونداي-اق بولاشاق سالالار ءۇشىن ەڭبەك رەسۋرستارى انىقتالىپ وتىرادى.
رەسەي ەكونوميكالىق ايماق پەن كلاستەرگە ارقا سۇيەيدى
رەسەيدە تەحنوپاركتەر مەن اتو عىلىم مەن بيزنەستىڭ اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتا المادى. سول سەبەپتى مەملەكەت دەڭگەيىندە تاعى ءبىر يننوۆاسيالىق ينفراقۇرىلىستىڭ ەلەمەنتى – تەحنولوگيالاردى جىلجىتۋ بويىنشا ورتالىقتار (تجو) پايدا بولدى. رف ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مودەلىنە سايكەس، قۇرىلتايشىلارى بىردەن بىرنەشە ۇيىمدار بولا الاتىن، جەكە زاڭدى تۇلعا رەتىندە تجو دەلدال بولىپ تابىلادى.
ۇكىمەتتىڭ تجو-نى دامىتۋ كونسەپسياسىمەن بىرگە رف جەكە باستاماسى دا جوق ەمەس. ول رف بعم مەن امەريكالىق ازاماتتىق زەرتتەۋلەر جانە دامىتۋ قورى (CRDF) بىرلەسە قولعا العان رەسەي جوعارى وقۋ ورىندارىندا تجو قۇرۋ باستامالارى. ءبىرىنشى كونسەپسياعا قاراعاندا بۇل جەردە تجو جەكە زاڭدى تۇلعا بولىپ تابىلمايدى، كەرىسىنشە جوو-نا قىزمەت ەتەدى. تجو مىندەتتەرى: جوو قۇرىلعان تەحنولوگيالىق اۋديت، كوممەرسيالاۋ بويىنشا سەرىكتەستەر ىزدەۋ، ليسەنزيا ساتۋ جانە جاڭا مەكەمە قۇرۋعا قاتىسۋ، عتجن كوممەرسيالاۋ بويىنشا بىرلەسكەن بيزنەسكە جەتەكشىلىك ەتۋ.
تمد ەلدەرىندە، اسىرەسە رف-ندا قولدانىلىپ جۇرگەن يننوۆاسيالىق ينفراقۇرىلىس ەلەمەنتتەرى ايرىقشا ەكونوميكالىق ايماق (اەا) جانە كلاستەرلەر.
اەا باسقا يننوۆاسيالىق ينفراقۇرىلىمداردى – تەحنوپاركتەر، اتو، يننوۆاسيالىق-ونەركاسىپتىك كەشەندەر ت.ب. قۇرۋ كەزىندە جۇزەگە اسىرىلعان جانە عىلىمدى قاجەت ەتەتىن سالالاردى ءبىر جەرگە شوعىرلاندىرىپ، ولاردىڭ دامۋىنا جاعداي جاسايتىن يدەيالار بولىپ تابىلادى. اەا باسقا ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردان ىنتالاندىرۋدىڭ جاناما شارالارىن كەڭىنەن پايدالاناتىنىمەن، سونداي-اق اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى ازايتۋىمەن ەرەكشەلەنەدى.
قازاقستاندا عىلىمدى كوممەرسيالاۋ باسىم باعىت
يننوۆاسيالىق جانداندىرۋ جانە يننوۆاسيالىق قىزمەتتەر ماسەلەلەرى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماقساتتارعا قول جەتكىزۋ ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستاننىڭ باسىمدىلىقتاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.
سوندىقتان ەلىمىزدە قازىرگى تاڭدا ماڭىزدى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق مىندەتى عىلىمي زەرتتەمەلەردى وندىرىستە ءتيىمدى پايدالانۋ بولىپ وتىر.
زەرتتەۋلەردىڭ كوممەرسيالىق ماڭىزدىلىعىن ارتتىرىپ، نارىقتا كوممەرسيالاۋ ماقساتىندا ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندە تەحنولوگيالاردى كوممەرسيالاۋ جوباسى ق ر ۇكىمەتى مەن دۇنيەجۇزىلىك بانك اراسىنداعى قارىز تۋرالى كەلىسىم شەڭبەرىندە جۇزەگە اسىرىلدى. 2008 جىلى باستالىپ، 2015 جىلى اياقتالعان «تەحنولوگيالاردى كوممەرسيالاۋ» جوباسى اياسىندا عالىمدار مەن زەرتتەۋشىلەرگە عىلىمي زەرتتەۋلەرىن جۇرگىزۋگە جانە ونى كوممەرسيالاۋ بويىنشا قولعابىس جاسالىپ، 1500 مىڭ وتىنىمنەن 65 جوبا ىرىكتەلىپ الىنعان بولاتىن.
ىرىكتەۋ جۇمىستارىمەن ءتۇرلى ەلدەردەن كەلگەن عالىمداردان قۇرالعان عىلىم جونىندەگى حالىقارالىق كەڭەس اينالىستى. ناتيجەسىندە 65 جوباعا توقتاعان، اعا عىلىمي جانە كىشى عىلىمي قىزمەتكەرلەر توبى ءۇشىن ەكى گرانتتىق باعدارلاما جۇزەگە اسىرىلدى.
65 جوبانىڭ 45ء-سى جالپى سوماسى 900 ميلليون تەڭگەدەن اساتىن دايىن ءونىمدى ساتۋ دەڭگەيىنە قول جەتكىزدى. ولاردىڭ 8 ليسەنزيالىق كەلىسىمدەرى بار.
ۇلتتىق «100 قادام» جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا كوممەرسيالاۋ جۇيەسىن دامىتۋ ءۇشىن ق ر «عىلىمي جانە (نەمەسە) عىلىمي-تەحنيكالىق قىزمەت ناتيجەلەرىن كوممەرسيالاندىرۋ تۋرالى» زاڭى قابىلداندى.
زاڭ عىلىم مەن بيزنەس اراسىنداعى بايلانىستى قولداۋ مەحانيزمدەرىن قاراستىرادى، تەحنولوگيالارعا ليسەنزيا الۋشىلارعا جەڭىلدىكتەر بەرەدى، تەحنولوگيالاردى كوممەرسيالاۋ وفيستەرى قىزمەتتەرىن قارجىلاندىرادى جانە تەحنولوگيالاردى كوممەرسيالاۋعا گرانتىڭ جاڭا ءتۇرىن ۇسىنادى.
2016 جىلى دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ قولداۋىمەن «ءونىمدى يننوۆاسيالاردى ىنتالاندىرۋ» جوباسىنىڭ كەلەسى فازاسىن جىبەرۋ جوسپارلانۋدا. ول تۋراسىندا قازاقستان قوعامى پىكىر تۋعىزاتىنى انىق. جوبا سوماسى – 110 ملن. دوللار. باستى سوماسىنىڭ 40%-ى كوممەرسيالاۋ الەۋەتى بويىنشا عىلىمي زەرتتەمەلەردى قارجىلاندىرۋعا جۇمسالادى. بۇل جوبانىڭ اياسىندا 5 كومپونەنت جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى.
ءبىرىنشى «يننوۆاسيا ءۇشىن ءبىلىم بازاسىن دامىتۋ» كومپونەنتى شەڭبەرىندە كوممەرسيالىق الەۋەتى بار ساپاسى جوعارى عىلىمي زەرتتەۋلەردى جۇرگىزۋدى ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا عىلىمي توپتاردى قارجىلاندىرۋ قاراستىرىلعان. سونىمەن قاتار، بۇل كومپونەنتتە تاريحي وتانىنداعى جوبالارعا قازاقستاندىق عالىمداردى تارتۋ ماقساتىندا شەتەلدە جۇمىس ىستەيتىن نەمەسە وقيتىن PhD ستۋدەنتتەردى قولداۋ قاراستىرىلعان.
ەكىنشى «يننوۆاسيالىق كونسورسيۋمدار» كومپونەنتى شەڭبەرىندە نارىقتىڭ، وندىرىستىك سەكتور جانە الەۋمەتتىك ماسەلەلەر سۇرانىسىن شەشۋ ءۇشىن عىلىم كۇشىن بىرىكتىرۋ ارقىلى كونسورسيۋمدار قالىپتاستىرۋ قاراستىرىلعان.
ءۇشىنشى «تەحنولوگيالاردى كوممەرسيالاندىرۋ سيكلىن شوعىرلاندىرۋ» كومپونەنتى شەڭبەرىندە بىرنەشە ءىس-شارالاردى جۇرگىزۋ جوسپارلانۋدا. ونىڭ ىشىندە: مەملەكەتتىك-جەكە مەنشىك ارىپتەستىك (ءمجا) مەحانيزمى ارقىلى تاۋەكەلدى ءبولۋ جانە ازايتۋ ءۇشىن تەحنولوگيالىق ستارتاپ-كومپانيالارعا ەرتە قارجىلاندىرۋ تيىمدىلىگىن كورسەتۋ ماقساتىندا ۆەنچۋرلىق قور قالىپتاستىرۋ.
سونىمەن قاتار، مامىلەلەر اعىنىن گەنەراسيالاۋ جونىنەن بروكەرلىك قىزمەت قاراستىرىلعان. بۇل كومپونەنت كوممەرسيالىق ينۆەستيسيالىق جوبالارعا تەحنولوگيالار جانە يننوۆاسيالىق يدەيالاردى جەتىلدىرۋ بويىنشا قىزمەت نارىعىن دامىتۋعا باعىتتالعان.
تەحنولوگيالار ترانسفەرتىنىڭ شەت ەلدەگى وفيستەرىن قۇرۋ دا قاراستىرىلادى. ونىڭ نەگىزگى ماقساتى قازاقستاندىق تەحنولوگيالارىن شەتەل نارىعىنا جىلجىتۋ جانە قازاقستانعا ەنگىزۋ ءۇشىن تەحنولوگيالار ىزدەستىرۋ بولىپ تابىلادى.
قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىراتىن ۇلتتىق يننوۆاسيالىق جۇيەنى عىلىم مەن ءوندىرىس اراسىنداعى بايلانىستى ىنتالاندىرۋ، وسى سالاداعى تەحنولوگيالاردى كوممەرسيالاندىرۋ سيكلىن تەزدەتىپ، ادامزاتتىق كاپيتالدى كوتەرۋگە ارەكەتتەسۋ ارقىلى نىعايتۋ جوبادان كۇتىلەتىن باستى ناتيجەلەر بولىپ تابىلادى.
ءتۇيىن
يننوۆاسيالار ءبىزدىڭ ومىرىمىزدە بار جانە ولار قىزمەتتىڭ ءتۇرلى سالالارىن دامىتۋ ءۇشىن ماڭىزدى. يننوۆاسيا ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى جەڭىلدەتىپ، ءوندىرىستى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەدى. سوندىقتان، كوپتەگەن دامىعان ەلدەر يننوۆاسيانى دامىتۋعا ۇلكەن قارجى جۇمساپ، جاس عالىمدارعا بارلىق جاعدايدى جاساۋعا تىرىسادى. ءبىراق ولاردى كوممەرسيالاۋ يننوۆاسيانىڭ ماڭىزدى اسپەكتىسى بولىپ تابىلادى. جوبالار ءتۇسىم اكەلۋى ءتيىس، اقتالۋى قاجەت. قازىرگى تاڭدا الەمدەگى يننوۆاسيالىق قىزمەت وتە ماڭىزدى. سوندىقتان دامىعان جانە دامۋشى ەلدەردىڭ جەتەكشىلەرى ولاردى دامىتۋ ءۇشىن بار كۇشىن سالۋدا.
جانبولات كانالين، «ۇلتتىق عىلىمي-تەحنيكالىق اقپارات ورتالىعى» اق تەحنولوگيالاردى كوممەرسيالاۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
- دەجينا ي.گ.، سالتىكوۆ ب.گ. مەحانيزمى ستيمۋليروۆانيا كوممەرسياليزاسيي يسسلەدوۆانيي ي رازرابوتوك // ينستيتۋت ەكونوميكي پەرەحودنوگو پەريودا / سەريا: ناۋچنىە ترۋدى № 72. – موسكۆا. 2004گ. – 152س.
- كوۆاجەنكوۆ م.ا.، بگانسيەۆا يا.ۆ. يننوۆاسيوننايا ستراتەگيا ۋپراۆلەنيا كوممەرسياليزاسيەي ينتەللەكتۋالنوي سوبستۆەننوستي ۆۋزا // جۋرنال «كرەاتيۆنايا ەكونوميكا» №11(35) 2009گ.، cتر. 21-28.
- مۋحامبەتجانوۆ س.، بايماگانبەتوۆا گ. ناۋچنىە يسسلەدوۆانيا: پروبلەمى كوممەرسياليزاسيي يح رەزۋلتاتوۆ
// http://www.nauka.kz/page.php؟page_id=172&lang=1&article_id=89
- ۆ رامكاح پروگراممى «كوممەرسياليزاسيا تەحنولوگيي» پوددەرجانو 65 پروەكتوۆ
// http://www.zakon.kz/4778693-d.doskaraev-v-ramkakh-programmy.html
