قازاق حالقىنىڭ مىڭجىلدىق مادەنيەتى تاريحتىڭ تەرەڭىنەن تامىر تارتقان رۋحاني مۇراسىمەن ۇندەسىپ جاتىر. بۇل مۇرا تەك جادىگەرلەرمەن نەمەسە دەرەككوزدەرمەن ولشەنبەيدى. ول – ۇرپاقتان-ۇرپاققا اۋىزشا بەرىلىپ كەلگەن ءداستۇر، ونەر، سالت-سانانىڭ تۇتاس ءبىر الەمى. بۇگىنگى قازاقستان وسى باي مۇرانى زامان تالابىنا ساي ساقتاپ، جاڭعىرتىپ، كەلەشەككە جەتكىزۋ جولىندا ناقتى قادامدار جاساپ كەلەدى.
مۇنداي ىلكىمدى ىستەردىڭ ءبىرى – ۇلتتىق مۋزەيدە اشىلعان «ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرا» زالى. بۇل زال – قازاق حالقىنىڭ ءتىرى مادەنيەتى مەن رۋحاني تامىرىنا ارنالعان، يۋنەسكو رەپرەزەنتاتيۆتى تىزىمىنە ەنگەن مۇرالاردى جۇيەلەپ، كوپشىلىككە تانىتاتىن الاڭ. بۇل تۋرالى مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالايەۆا: «ءبىز تاۋەلسىزدىك العان ساتتەن باستاپ ۇلتتىق داستۇرلەرىمىزدى ساقتاۋ، حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىتۋ بويىنشا جۇمىستاردى باستاپ كەتتىك. بۇل جولدا ۇلت زيالىلارىنىڭ ەڭبەگى زور ەكەنىن ايتقانىمىز ءجون»، – دەگەن بولاتىن.
زال سەگىز بولىمنەن تۇرادى: ۇلتتىق ورىنداۋشىلىق ونەر، ءداستۇرلى نانىم-سەنىم، مەرەكەلەر، قولونەر، تابيعاتپەن بايلانىسقان تانىم، ءتىل جانە فولكلور، ۇلتتىق اسپاپتار مەن كۇي ونەرى – بارلىعى قازاقتىڭ ءتىرى رۋحىن كورسەتەتىن دۇنيەلەر. بۇل جەردە «قىز جىبەك»، «قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ»، «كورۇعلى» سىندى ەپوستار، قوبىز، جەتىگەن، سىبىزعى سەكىلدى اسپاپتار، ايتىس پەن كۇي، ناۋرىز مەرەكەسى، قازاق كۇرەسى، توعىزقۇمالاق، اسىق سىندى ۇلتتىق ويىندار قامتىلعان.
قازاقتىڭ كۇي ونەرى – تۇركى دۇنيەسىنىڭ ەڭ باي اسپاپتىق ءداستۇرىنىڭ ءبىرى. دومبىرا كۇيلەرى «توكپە» جانە «شەرتپە» مەكتەپتەرىنە بولىنەدى. باتىس قازاقستاندا قۇرمانعازى، دينا، ماڭعىستاۋدا ابىل، ەسىر، اقتوبەدە قازانعاپ سىندى كۇيشىلەردىڭ مەكتەبى قالىپتاسسا، ارقادا تاتتىمبەت، بايجىگىت، جەتىسۋدا كەنەن سىندى تۇلعالار شەرتپە ءداستۇرىن دامىتتى. بۇل مەكتەپتەردىڭ ءارقايسىسى – جەكە ءبىر مادەني فەنومەن.
قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءان ونەرى دە وزىندىك مەكتەپتەرگە بولىنەدى: ارقا، باتىس، جەتىسۋ. XIX عاسىر – وسى ونەردىڭ «التىن عاسىرى». بۇل كەزەڭدە ءبىرجان سال، اقان سەرى، مايرا، ەستاي، مۇحيت، اباي سىندى ۇلى تۇلعالار ساحناعا شىقتى.
مۋزىكالىق مۇرانىڭ ءتىرى قالۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسقان – عالىم بولات سارىبايەۆ. ول كونە اسپاپتاردى عىلىمي تۇرعىدا سيپاتتاپ، ۇمىت بولعان تۇرلەرىن قايتا جانداندىردى. سىبىزعى، سازسىرناي، داڭعىرا، شەرتەر، اساتاياق، قىلقوبىز سىندى اسپاپتاردى زەرتتەپ، ولاردىڭ جاسالۋ تەحنيكاسىن جاڭعىرتتى.
رۋحاني مادەنيەت تەك ونەرمەن شەكتەلمەيدى. قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارى مەن توي-مەرەكەلەرى دە وسى مۇرانىڭ اجىراماس بولىگى. كوكپار، جامبى اتۋ، اۋدارىسپاق، بايگە – اسكەري ماشىقتى قالىپتاستىراتىن ويىندار عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ۇلتتىڭ بىرلىگىن نىعايتاتىن ريتۋالدىق ارەكەتتەر. اتاقتى استار مەن تويلار 15 مىڭ ادامعا دەيىن جيناپ، بىرنەشە كۇنگە جالعاسقان.
اس دايىنداۋ، قوناق كۇتۋ، شاي بەرۋ ءراسىمى – بۇل دا رۋحاني مادەنيەتتىڭ كورىنىسى. قازاق اسحاناسى – دالالىق ءومىر سالتىنا بەيىمدەلگەن، يكەمدى ءارى وڭىرلىك ەرەكشەلىگى بار ءداستۇر. ەت پەن ءسۇت ونىمدەرى، باۋىرساق پەن قىمىز – تەك تاعام ەمەس، ۇلتتىق بولمىستىڭ بولىگى.
ۇلتتىق قولدانبالى ونەر – تاعى ءبىر ماڭىزدى باعىت. كيىز ءۇي جاساۋ، تەكەمەت باسۋ، تەرى وڭدەۋ، زەرگەرلىك بۇيىمدار – مۇنىڭ ءبارى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكەن شەبەرلىك پەن تالعامنىڭ كورىنىسى. قازاق شەبەرلەرى – ۇستا، زەرگەر، توقىماشى – ءوز ءىسىن تەك كاسىپ ەمەس، ونەر رەتىندە قابىلداعان.
قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرى – ءومىردىڭ ءار ءساتىن قامتيتىن كۇردەلى جۇيە: ۇيلەنۋ، دۇنيەگە بالا اكەلۋ، ولىم-جىتىمگە بايلانىستى راسىمدەر، قوناق كۇتۋ، ۇلكەنگە ىزەت، بالاعا ونەگە – ءبارى دە تاربيە مەكتەبى، رۋحاني باعدار.
بۇگىندە قازاق حالقىنىڭ رۋحاني مۇراسىن تانىتۋ – مەملەكەتتىڭ باستى يدەولوگيالىق باعىتتارىنىڭ ءبىرى. بۇل تەك وتكەنگە ورالۋ ەمەس، بولاشاققا نىق قادام باسۋدىڭ، ۇلتتىڭ بىرەگەيلىگىن ساقتاۋدىڭ جولى. ۇلى دالانىڭ مۇراسى – ماڭگىلىك ەل يدەياسىنىڭ تىرەگى.
