پاشينياننىڭ مۇنىسىن ساتقىندىققا بالاعان ەل ءدۇر كوتەرىلىپ، ۇكىمەت ءۇيى مەن پارلامەنتكە باسىپ كىردى.
الييەۆ ءوز كەزەگىندە مۇنى ءازىربايجاننىڭ جەڭىسىنە بالاپ، بۇدان كەيىنگى كەلىسسوز ۇرىس دالاسىنان، ۇستەل باسىنا كوشۋى قاجەت دەپ مالىمدەدى.
...
«تاۋلى قاراباقتاعى اتىس-شابىستان كىم ۇتتى؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرگەن ۋكراينالىق ساراپشى يليا كۋسانىڭ كوزقاراسى وزگەلەردەن وزگەشەرەك ەكەن.
Dalanews.kz ساياساتتانۋشىنىڭ Deutsche welle-گە بەرگەن سۇحباتىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى.
كىم جەڭدى، كىم ۇتىلدى؟
تۇتاستاي العاندا بۇل شايقاستان رەسەي مەن تۇركيا ۇتتى. انكارا وڭتۇستىك قاپقازعا ءوتتى. ايماقتاعى ىقپالىن كۇشەيتىپ، قۇلاشىن جايا ءتۇستى. ءازىربايجاندى اشىق قولداپ، الييەۆ اسكەرىن سوڭعى ۇلگىدەگى قارۋ-جاراقپەن، تەحنولوگيامەن، ءتىپتى جالدامالى جان العىشتارمەن قامتاماسىز ەتتى. سونىڭ ناتيجەسىندە تاۋلى قاراباق تاقىرىبىن تالاي جىل ساعىزداي سوزىپ كەلگەن وبسە-نىڭ ەسكى قۇرامىن ىدىراتىپ، كەلىسسوز جۇرگىزەتىن تاراپتاردىڭ قاتارىنا ەندى.
ءدال ءقازىر ەردوعان باكۋدى بيلەپ-توستەپ وتىر. ول وبسە اياسىنداعى مينسكى توبىن ىسكە العىسىز ەتتى.
رەسەي بۇل كونفليكتىدە كوك تيىن شىعىنداعان جوق. كىرىسپەدى. وداقتاسىمەن الىستان ارالاسۋعا تىرىستى. كرەملگە پاشينيان بيلىگىن السىرەتۋ ءتيىمدى بولدى.
قاراباق شايقاسىنان قالجىراعان ەريەۆانعا ءسوزىڭدى وتكىزىپ، ءامىرىڭدى جۇرگىزۋ جەڭىل. ءسويتتى دە. سىرتقى ىستەر ءمينيسترى لاۆروۆ «ايماققا رەسەي بىتىمگەرلەرىن جونەلتۋ كەرەك» دەگەن يدەياسىن اقىرى ىسكە اسىردى.
بۇل سوعىستا رەسەي مەن تۇركيانىڭ ۇپايى تۇگەل شىقتى.
ءازىربايجان ماقساتىنا جەتتى مە؟
البەتتە، الييەۆ 7 بىردەي شەكارالىق ايماقتى قايتارىپ الدى. بۇل ونىڭ اۋەل باستان كوزدەگەنى ەدى.
وسىنىڭ ەسەبىنەن ءازىربايجان پرەزيدەنتى ەرتەڭ ەل الدىندا سىي-قۇرمەتكە بولەنەدى. جەڭىستى قولباسشىلىق قابىلەتىنىڭ كورىنىسى رەتىندە كورسەتىپ، ساياسي ساۋداعا سالادى.
ايتپەسە ءازىربايجانداردىڭ الييەۆكە دەگەن وكپە-رەنىشى كوپ. ەكونوميكاداعى كوررۋپسيالىق سكاندالدار پرەزيدەنتتىڭ اتاق-داڭقىنا داق ءتۇسىرىپ، قوعامداعى بەدەلىن قۇلدىراتىپ جىبەرگەن-دى.
ءارى قاراي نە بولماق؟
ءارى قاراي ما؟ سوعىستاعى جەڭىس الييەۆتىڭ ساياسي كارەراسىن تاعى ءبىراز مەرزىمگە ۇزارتتى. ءبىراق، بۇل دا ۋاقىتشا.
تاۋلى قاراباققا الييەۆ ءالى اينالىپ سوعادى. سەبەبى ەلگە بەرگەن ۋادەسى بار. «قاراباقتى تۇگەل قايتارام» دەگەن پرەزيدەنتتىڭ ءسوزىن ەل-جۇرت ۇمىتا قويعان جوق. سوندىقتان كەشەگى كەلىسىمنىڭ كەزى كەلگەندە كۇشى جويىلادى. بارىنە ۋاقىت تورەشى. تۇركيا يەك قاقسا، الييەۆ اتقا قونارى انىق.
ارمەنيا؟ ەريەۆان – ساياسي توقىراۋعا تاپ تولعانىن ءوزى دە اڭداماي قالدى. پاشينياننىڭ ورىنتاعى شايقالىڭقىراپ تۇر. انە-مىنە وتستاۆكاعا كەتۋى ابدەن مۇمكىن. حالىق وعان قاتتى ىزالى.
الاڭداعى ادامدار تاۋلى قاراباققا قاتىستى مامىلە –ويسىراي ۇتىلعانىنىڭ بەلگىسى دەپ ەسەپتەيدى. پاشينيانىڭ اقىرى تاقاۋ. الداعى كۇندە بيلىك اۋىسۋى مۇمكىن بۇل ەلدە.
بىتىمگەرلەر نە بىتىرەدى؟
بۇل يدەيانى لاۆروۆ وتكەن ايدان بەرى تىقپالاپ ءجۇر. وسى كۇنگە دەيىن وسى تاراپتا ءتۇرلى كەلىسسوز ءجۇردى. بۇل يدەيانىڭ ءتۇپ وزەگى – ماسكەۋدەن تاراعانى انىق. كەيىن تۇركيا قاپتالداسا كەتتى.
تاۋلى قاراباققا بىتىمگەر كىرگىزۋ سيريا ۇلگىسىنە ۇقساس. رەسەي مەن تۇركيا سول جاقتا ءدال وسىنداي مەحانيزم قۇرىپ، ايماقتى كۇزەتۋدى بىرلەسە اتقارىپ ءجۇر. بىلايشا ايتقاندا سيريا مودەلىن قاراباققا الىپ كەلدى.
الييەۆ پەن پاشينيان قانداي كەلىسىمگە كەلدى؟
ArmInfo اقپارات اگەنتتىگىندە تاۋلى قاراباقتاعى سوعىستى اياقتاۋ تۋرالى قۇجات ءماتىنى جاريالاندى.
سوعان ساي ايماققا قۇرامىندا 2 مىڭعا تارتا جاۋىنگەرى بار رەسەي بىتىمگەرلەرى كەلەدى. رەسەي اسكەريلەرى قاراباققا ءازىردىڭ وزىندە اتتانىپ كەتكەن.
بۇدان بولەك قۇجاتتا كەلەسىدەي تالاپتار بار. اتاپ ايتقاندا:
- رەسەيدىڭ بىتىمگەر كۇشتەرى اتالعان ايماقتا الداعى 5 جىل بويىنا ايالدايدى. ەگەر قانداي دا ءبىر تاراپ نيەت تانىتسا، كەلىسىم تاعى دا 5 جىلعا ۇزارادى.
- ارمەنيا 15 قاراشاعا دەيىن كەلبادجار اۋدانىن، 20 قاراشاعا دەيىن اگدام اۋدانى مەن گازاح اۋدانىنداعى تەرريتوريالاردى، 1 جەلتوقسانعا دەيىن لاچين اۋدانىن ءازىربايجانعا قايتارىپ بەرۋگە مىندەتتى. ارميان تارابى ۇزىندىعى 5 شاقىرىم لاچين ءدالىزىن باقىلايتىن بولادى. بۇل ءدالىز ءوز كەزەگىندە تاۋلى قاراباق مەن ارمەنيا اراسىنداعى بايلانىستى قامتاماسىز ەتەدى. الايدا شۋشۋ قالاسىن اينالىپ وتەدى.
- بوسقىندار تاۋلى قاراباققا قايتىپ ورالادى. بۇل ءىستى بۇۇ باقىلاۋعا الادى.
- ارمەنيا ءازىربايجاننىڭ باتىس اۋداندارى مەن ناحيچيەۆان اۆتونومدى رەسپۋبليكاسىنىڭ اراسىنداعى كولىك قوزعالىسىن قامتاماسىز ەتۋدى موينىنا الادى. جول قوزعالىسىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن رەسەيدىڭ كۇش قۇرىلىمدارى قاداعالايدى.
تاۋلى قاراباقتاعى سوعىستى اياقتاۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلعاننان كەيىن ءازىربايجان پرەزيدەنتى ءىلحام الييەۆ مالىمدەمە جاسادى.
“بۇل كەلىسىمگە ەكى ەلدىڭ دە كوڭىلى تولادى. بىتىمگەرلەر اراسىندا رەسەيدەن بولەك، تۇركيا اسكەرى دە بار. بۇل كەلىسىم ءبىزدىڭ قاراباق سوعىسىندا جەڭىسكە جەتكەنىمىزدىڭ بەلگىسى. سوعىس اياقتالدى، ەندى كەزەكتە كەلىسسوزدىڭ ساياسي ساتىسىنا ءوتۋ كەرەكپىز”، – دەدى الييەۆ.
...
وسىنىڭ الدىندا ارمەنيا ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى نيكول پاشينيان ءازىربايجان پرەزيدەنتى ءىلحام الييەۆپەن بىتىمگە كەلىپ، تاۋلى قاراباقتاعى سوعىستى توقتاتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويعانىن مالىمدەگەن.
پاشينيان ءوزىنىڭ بۇدان وزگە امالى قالماعانىن ايتقان.
“بۇل ۇيعارىم سوعىس جاعدايى جانە اسكەري احۋالمەن جەتە تانىس ازاماتتارمەن اقىل-كەڭەسكەننەن كەيىن قابىلداندى. ساربازدارىمىز تەرروريستەرگە، ناتو-داعى سانى جاعىنان ەكىنشى ورىندا تۇرعان مەملەكەت پەن ءازىربايجان اسكەرىنە قارسى قاسىق قانى قالعانشا قارسىلاستى. بۇل ايتۋعا عانا وڭاي شارۋا”، – دەدى ارميان پرەمەرى.
ناتو اسكەرىن تىلگە تيەك ەتكەن پاشينيان وسى ارقىلى ءازىربايجانعا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتىپ وتىرعان تۇركيانى مەڭزەگەنى انىق. ءوز كەزەگىندە باكۋ دا، انكارا دا “ۇرىس الاڭىندا وزگە ەلدىڭ اسكەري كۇشى جوق” دەپ مالىمدەگەن.
“سوعىستى توقتاتۋ تۋرالى مامىلەگە كەلدىك. بۇدان وزگە امال-شارا جوق. ءدال ءقازىر نەگە بۇلاي بولعانىن اشىپ ايتا المايمىن، سەبەبى بۇل ونسىز دا اۋىر احۋالدى ودان سايىن ۇشىقتىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن ءارى ۇرىس الاڭىنا تىكەلەي اسەر ەتەرى انىق”، – دەگەن ەدى ورايدا پاشينيان.
…
تاۋلى قاراباق حالىقارالىق دەڭگەيدە ءازىربايجاننىڭ جەرى سانالادى. ءبىراق ول 1990-جىلداردان بەرى ەتنيكالىق ارميانداردىڭ باقىلاۋىندا.
سوۆەت وداعى ىدىراعاندا ەريەۆاننىڭ قولداۋىنا يە ارميان سەپاراتيستەرى ءازىربايجاننان ءبولىنىپ شىعاتىنىن مالىمدەپ، ارتى ءازىربايجان مەن ارمەنيا اراسىنداعى سوعىسقا ۇلاستى.
التى جىلعا سوزىلعان سوعىس 1994 جىلعى كەلىسىممەن توقتادى. ءبىراق بەيبىتشىلىك تولىق ورناعان جوق، ارا-اراسىندا قاقتىعىستار بولىپ تۇردى. سول ۋاقىتتان بەرى تاۋلى قاراباق ەتنيكالىق ارميانداردىڭ قولىندا. سوعىس سالدارىنان جۇزدەگەن مىڭ ءازىربايجان بوسقىنعا اينالدى.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
