"قالام تەربەسەم دەپ كوپتەن بەرى ويلانىپ جۇرگەنمىن. مەملەكەتتىك قولداۋ اقشاعا يە بولعان ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر تۋراسى حاقىندا. ويتكەنى بۇل تۋرالى اركىم ءارقالاي جازىپ، ءارقايسىسى ونى وزىنشە ءتۇسىنىپ ءجۇر. شىنتۋايتىندا، ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرگە كەزىندە مەملەكەت كوووووپپپپ كومەك كورسەتتى". بۇل ماڭداعى جاسىرىن سيفرلار تۋرالى شىنايى اقپارات ۇسىنعان قارجىگەر عالىم قۇسايىنوۆتىڭ جەلىدەگى جازباسى وسىلاي باستالادى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
شارتتى تۇردە بەرىلگەن كومەك اقشانى ءۇش كاتەگورياعا ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى:
- تىكەلەي مەملەكەتتىك كومەك
بۇل مەملەكەتتىڭ بانكتەرگە ۇلتتىق بانك نەمەسە كۆازيمەملەكەتتىك كومپانيالار ارقىلى بەرىلىپ، ارى قاراي قايتا باعالاۋ ارقىلى بانكتەرگە ەدەۋىر پايدا اكەلگەن اقشا.
- پروبلەمالىق كرەديتتەر قورىنىڭ (پكق) پروبلەمالىق اكتيۆتەردى ساتىپ الۋى
بۇل جاعدايدا پايدا پكق اكتيۆتەردى نومينالدى قۇنى بويىنشا ساتىپ الۋ ەسەبىنەن پايدا بولدى، ال ولاردىڭ ناقتى قۇنى ايتارلىقتاي تومەن ەدى جانە رەزەرۆتەردى ەسەپتەۋ ارقىلى بانكتەردىڭ بالانستارىندا كورىنىس تاپتى. رەزەرۆتەردى تاراتۋ قوسىمشا پايدا اكەلدى جانە كاپيتالدى ۇلعايتتى.
ماسەلەن، پروبلەمالىق اكتيۆتى بانك 1 ملرد تەڭگە دەپ كورسەتتى، ال ونىڭ نارىقتىق قۇنى شىنتۋايتىندا 200 ملن تەڭگە بولاتىن. ءبىراق بانك 800 ملن تەڭگەگە رەزەرۆ قۇردى نەمەسە اۋديتورلاردى ونىڭ 1 ملرد تەڭگە تۇراتىندىعىنا سەندىردى. مەملەكەت مۇنداي اكتيۆتى 1 ملرد تەڭگەگە ساتىپ الدى، ال بانك 800 ملن تەڭگە مولشەرىندە پايدانى يەلەندى. مۇنداي وپەراسيالار ارقىلى بانكتەردىڭ قانشا پايدا تاپقانىن باعالاۋ قيىن، ءبىراق مەنىڭ ويىمشا، نومينالدى قۇننىڭ كەم دەگەندە 70%-ى بولۋى كەرەك.
- ءارتۇرلى مەملەكەتتىك باعدارلامالار ارقىلى جاناما قولداۋ، نەگىزىنەن جەكە تۇلعالار ءۇشىن
بۇعان ۆاليۋتالىق يپوتەكالىق نەسيەلەردى قايتا قارجىلاندىرۋ باعدارلاماسى، ءحاوت نەسيەلەرىن قايتا قارجىلاندىرۋ، تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەردى 300 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ەسەپتەن شىعارۋ جانە ت.ب. جاتقىزۋعا بولادى. بۇل جاعدايدا بانكتەر نەسيەلىك پورتفەلدەردىڭ ساپاسىن جاقسارتتى، ويتكەنى پروبلەمالىق قارىز الۋشىلار قايتا قارجىلاندىرۋ نەمەسە ەسەپتەن شىعارۋ ارقىلى قارىز كولەمىن ازايتتى، ال بانكتەر پروبلەمالىق نەسيەلەردى قىسقارتتى جانە قوسىمشا رەزەرۆتەردى تاراتۋى نەمەسە جاساماۋى مۇمكىن.
ەگەر بارلىق مەملەكەتتىك كومەك باعدارلامالارى سيفرلاندىرىلسا، سوما وتە ۇلكەن بولادى. سوندىقتان بارلىعىن جىلىكتەپ، بولەك قاراستىرايىق. الدىمەن تىكەلەي كومەكتى نازارعا الايىق: مەملەكەتتىك كومەك اقشا قالاي ەسەپتەلدى جانە ونى بۇگىندەرى مەرزىمىنەن بۇرىن قايتارۋ قالىپتى جاعداي دەپ سانالادى؟
رەسمي تۇردە ۇلتتىق بانكتىڭ ەنشىلەسى "قازاقستاننىڭ ورنىقتىلىق قورى" ارقىلى جالپى سوماسى 700 ملرد تەڭگە بولاتىن باعدارلاماعا جەتى بانك قاتىستى (Bank RBK — 240 ملرد، ەۋرازيالىق بانك — 150 ملرد، اتف جانە سەسنابانك — 100 ملرد، سەنتركرەديت بانكى — 60 ملرد جانە نۇربانك — 47 ملرد). بۇعان حالىق بانككە ساتىلماي تۇرعاندا مەملەكەتتىك قاعازدار تەتىگى ارقىلى 1 ترلن تەڭگە جانە پروبلەمالىق نەسيەلەر قورىنان 250 ملرد تەڭگەنىڭ دەپوزيتى ارقىلى جيىنتىعىندا 1 250 ملرد تەڭگەگە ارزان قورلاندىرۋعا قول جەتكىزگەن قازكوممەرسبانككە بەرىلگەن كومەك اقشانى دا قوسۋ كەرەك. ونىڭ وزىندە قازكوممەرسبانك پەن سەسنابانكتەن پروبلەمالىق نەسيەلەر قورى مامىلە الدىندا پروبلەمالىق اكتيۆتەردى ساتىپ العانىن ەسەپتەمەگەندە (بۇل تۋرالى بولەك ايتامىن).
سونداي-اق، سەسنابانك كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردان ارزان دەپوزيتتەر الدى، ال Bank RBK دسفك (ارنايى قارجى كومپانياسى) ارقىلى ءوز مىندەتتەمەلەرىن كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور 15 جىلعا تومەن مولشەرلەمەمەن شامامەن 335 ملرد تەڭگەگە ساتىپ العان وبليگاسيالارعا اۋىستىردى.
نومينالدى سومالار ايتارلىقتاي كوپ، ءبىراق ناقتى مەملەكەتتىك كومەك بانكتەردىڭ ارزان قورلاندىرۋدان العان پايداسىنىڭ مولشەرىمەن عانا ەسەپتەلەدى. ماسەلەن، قايتا باعالاۋعا جاتاتىن قورلاندىرۋدىڭ جالپى كولەمى 0،7 ترلن تەڭگەنى قۇرادى دەلىك. 2017 جىلى وسى جاعدايلار بولىپ جاتقاندا بازالىق مولشەرلەمە 11% شاماسىندا بولدى، ال بانكتەر مەملەكەتتەن العان كومەك اقشانىڭ بارلىعىن جىلدىق 14% شاماسىمەن قايتا باعالادى. بۇل ءار بانككە كومەك اقشانىڭ نومينالدى قۇنىنان شامامەن 60% پايدا اكەلدى. ءقارادۇرسىن ەسەپپەن الساق، 0،7 تريلليون تەڭگەدەن بانكتەر كاپيتالىن ءبىر دەمدە ۇلعايتىپ، 420 ملرد تەڭگە پايدا تاپتى.
ءىس جۇزىندە قايتا باعالاۋ ەسەبى كەلەسىدەي: مەملەكەتتىك كومەك 15 جىلعا جىلدىق سىياقى مولشەرمەسى 4%-بەن بەرىلدى. ەگەر بانكتەر نارىقتىق مولشەرلەمەمەن قارىز السا، بۇل اراداعى جىلدىق مولشەرلەمە 14% بولار ەدى. 10% ايىرماشىلىق — بۇل ىقتيمال پايدا. حالىقارالىق قارجىلىق ەسەپ ستاندارتتارى (حقەس) بويىنشا بىردەن ونى 15 جىلعا شاعىپ جىبەرسەڭىز، قانشا پايدا بولعانىن كورۋگە بولادى. ءبىراق، سونىمەن بىرگە بولاشاق كىرىستەردى ديسكونتتاۋ قاجەت، ال قارىز بالانستا نومينال بويىنشا ەمەس، ءادىل قۇنى بويىنشا كورسەتىلەدى. بىلايشا ايتقاندا، بالانستا 420 ميلليارد پايدا جانە جىلدىق 14%-بەن مولشەرلەمەمەن 280 ميلليارد تەڭگە قارىز بولادى.
بۇدان كەيىنگىسى ءتىپتى قىزىق: 2022 جىلى بازالىق مولشەرلەمە 16%-عا دەيىن ءوستى، ال نارىقتا وسى تيپتەگى قورلاندىرۋدىڭ جىلدىق مولشەرلەمەسى 18%-عا جۋىق بولار ەدى. ءبىراق بانكتەر 4%-بەن قارىزدى تولەۋدى جالعاستىرۋدا جانە جىل سايىن قوسىمشا 4% پايدا تابۋدا (18-14%). 280 ملرد تەڭگە قارىزدىڭ ءۇش جىلى ≈34 ملرد تەڭگە، ال قالعان 10 جىل ىشىندە — نومينالدا تاعى 112 ملرد تەڭگە (ديسكونتتاۋدى ەسەپكە الماعاندا).
وسىلايشا، بانكتەر ستاۆكالاردىڭ وسمىنەن دە قوسىمشا پايدا تابۋدا.
"ءبىراق بۇل رەتتەۋشى ورگان ستاۆكالارىن شەكتەگەن اعىمداعى شوتتار مەن ۆاليۋتالىق دەپوزيتتەر ارقىلى بانكتەردىڭ الاتىن پايداسىمەن سالىستىرعاندا تۇك بولماي قالادى. بانكتەر شامامەن 7 ترلن تەڭگەنى نولدىك پايىزبەن ۇستايدى جانە 2019 جىلدان باستاپ ودان شامامەن 3،5 ترلن تەڭگە تابىس تاپتى، بۇل كەز كەلگەن مەملەكەتتىك كومەك كولەمىنەن ەداۋىر اسىپ تۇسەدى. ءارى وسى تابىس كوزى ءالى جۇمىس ىستەپ جاتىر، ويتكەنى رەتتەۋشى ورگاننىڭ بۇل تەڭگەرىمسىزدىكتەردى جويۋعا دەگەن ىنتاسى تۇك بايقالمايدى"،دەپ جازادى عالىم قۇسايىنوۆ ءوزىنىڭ Telegram ارناسىندا.
ايتا كەتسەك، 2025 جىلعى 11 تامىزدا بانك سەنتركرەديت (بسك) قازاقستاننىڭ بانك سەكتورىنىڭ قارجىلىق تۇراقتىلىعىن ارتتىرۋ باعدارلاماسى اياسىندا مەملەكەتتەن الىنعان 30 ملرد تەڭگەنى مەرزىمىنەن بۇرىن قايتارعانى حابارلانعان. سونداي-اق سايتىمىزدا "ۇلتتىق بانكتىڭ بانكتەر ءۇشىن مرت كولەمىن ارتتىرۋدىڭ ارتىندا نە تۇرعانى بەلگىلى بولدى" دەگەن ماقالا جاريالانعان بولاتىن.
