ءوز ەلىنەن پانا تاپپاعان ورىس حالقى «جاۋىنا دا جاماندىق تىلەمەيتىن، «تاسپەن ۇرعاندى اسپەن ۇراتىن» اقكوڭىل قازاقستانعا اعىلىپ كەلىپ جاتىر. بۇل ماسەلە بىرنەشە كۇننەن بەرى الەۋمەتتىك جەلىدە قىزۋ تالقىلانۋدا.
وسى ورايدا مەنىڭ كوكەيمىدە مىناداي زاڭدى سۇراق كەلدى؟ «ويباي ءبىز الەمدەگى ءوز قانداستارىن شاقىرعان 3ء-شى ەلمىز» دەپ ماقتانعانىمىزعا 30 جىلدان استى. 30 جىلدا شەتتەگى 6 ميلليون قازاقتىڭ ارەڭ 1 ميلليونى كەلىپتى، ولاردىڭ 90%-ى مەملەكەتتىڭ ەمەس ءوز كۇشىمەن، ءوز اياعىمەن كەلگەن.
ال 2017-2018 جىلدارى قىتايداعى 3 ميليون قازاقتارعا نە بولعانىن بىلەسىزدەر، جابىلىپ ءجۇرىپ 2019 جىلى ءبىراز قازاقتىڭ كەلۋىنە ۇيىتقى بولدىق. ءبىراق قۋ كورشى كوۆيدتى سىلتاۋراتىپ 2020 جالدان بەرى شەكارانى جاۋىپ تاستادى. وعان شەكارانى اش دەپ تالاپ قويعان قازاق بيلىگىن كورمەدىك.
ەندى وسى جىلى اۋعانستانداعى بولعان جاعدايدى بىلەسىزدەر، ءدال ءقازىر ەڭ قيىن، ەڭ ازاپتى كۇندەردى اۋعانستان قازاقتارى كورىپ جاتىر.
اۋعانستاندا ەۋروپا ەلدەرى سياقتى پاسپورتتا ۇلتى جازىلمايدى، سوندىقتان ونداعى قازاقتار وزدەرىن پاسپورت بويىنشا قازاق ەكەنىن دالەلدەي الماي قور بولۋدا. تالىپتەر بيلىككە كەلمەي تۇرعاندا ولار اۋعانستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنەن «قازاق» دەگەن انىقتاما الاتىن، ءقازىر ونداي انىقتامانى ەشكىم بەرمەيدى.
اۋعانستانداعى قازاقتاردىڭ باسىم كوبىندە شەتەلگە شىعاتىن پاسپورتى دا جوق. ءتىپتى، كوبىنىڭ جەكە كۋالىگى دە جوق. تەك ءبىر وتباسىندا وتاعاسىندا عانا قۇجات بولادى. وندا نەشە جان بارى عانا جازىلادى ەكەن.
اۋعانستانعا تالىپتەر باسىپ كىرگەندە اقش بوسقىنداردى اۋعان، تاجىك دەپ الالاماي ۇشاقتىڭ توبەسىنە دەيىن شىعارىپ الىپ كەتتى. ال ءبىز ونداعى قازاقتاردىڭ قۇجاتىن تەكسەرىپ، «پاسپورتتا ۇلتى جازىلماپتى، قازاق ەكەنىڭدى دالدەيتىن قۇجات اكەل، جەتى اتاڭدى ايت» دەپ قيامەتتىڭ سۇراقتارىن قويىپ، مىڭنان ءبىر ونىن عانا ەلگە اكەلدىك. بۇدان كەيىن «قازاقستان اۋعانستانداعى قازاقتاردى كوشىرىپ الىپ جاتىر» دەپ ايدى اسپانعا شىعارىپ ماقتاندىق.
ال قالعان قايدا بارارىن بىلمەي، ءتىپتى كەيبىر قازاقتاردىڭ «قازاق» دەگەن كۋالىگى بولسا دا «سەنىڭ بالاڭدا جوق، ايەلىڭدە جوق» دەپ ەلشىلىكتەن كەۋدەسىنەن يتەرىپ شىعارىپ جىبەرگەن. بايقۇس قازاقتار بارار جەر باسار تاۋى جوق، قورعانسىز كۇيدە اشتىق پەن ازاپتى كۇندەردى كەشۋدە.
ءبىزدىڭ بىر-بىرىنە قايشى زاڭدارىمىزدا قازاقستان ازاماتتىعىن تەك شەتەلدەگى ەتنيكالىق قازاقتار عانا الادى دەلىنگەن، ول ءۇشىن ولار «قازاق» ەكەنىن تىلىمەن ەمەس قۇجاتپەن دالەلدەۋى كەرەك، سويتە تۇرا رەسەيدىڭ ورىستارى ەش كەدەرگىسىز قازاقستانعا ءوتىپ جاتىر.
كەيبىر ازاماتتار «اۋعانستان قازاقتارىنان بايقاۋ كەرەك، ولاردىڭ ىشىندە اسىرە دىنشىلدەرى بار بولۋى مۇمكىن، قازاق ەمەس بولۋى مۇمكىن، تىلدەرى قازاققا كەلمەيدى، تۇرلەرى دە قازاققا كەلمەيدى» دەيدى. ءيا، ولاردىڭ قازاق تىلىنەن، دىلىنەن الشاقتاپ قالعانىنا ولار ەمەس مىنا ءبىز – قازاقستان كىنالى.
وعان مىناداي بىرنەشە سەبەپ بار:
1) اۋعانستان قازاقتارىن قازاقستانمەن كورشىلەس، ارالاس-قۇرالاس جاتقان وزبەكستان، موڭعوليا، قىتايداعى قازاقتارمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى، اۋعانستان قازاقستانمەن شەكارالاس ەمەس، قازىرگە دەيىن ونداعى قازاقتارمەن بايلانىس مۇلدەم جوق بولدى.
2) اۋعانستان قازاعى سوناۋ 1820 جىلدان باستاپ قازاقستاننان قونىس اۋدارعان قازاقتار، سانى دا از بولعاندىقتان ۇزاق ۋاقىت ىشىندە تىلدەرىنەن ايىرىلىپ، اسسيمياسياعا ۇشىراعان.
3) قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى اۋعانستانداعى قازاقستان ەلشىلىگى سونداعى قازاقتارعا 30 جىل بويى ولارعا ارناپ بىردە-بىر ءتىل، ءداستۇر ۇيرەتەتىن مادەني ورتالىق اشپاعان.
ال ءقازىر ۋكرايناداعى جاعدايعا بايلانىستى ەۋروپا ەلدەرى ۋكراينادان ميليونداعان ادامداردى ۇلتىنا، ناسىلىنە، دىنىنە قاراماستان قۇشاق جايىپ قارسى الىپ جاتىر.
ال ءبىز بولساق ءوز قازاعىمىزدى كەۋدەسىنەن يتەردىك. قىتايداعى 3 ميلليون قازاقتى ونى تاستادىق. شەكارا جابىق، ال قىتايلار ارناۋلى رەيسپەن ەمىن-ەركىن ۇشىپ ەلىمىزگە كەلىپ جاتىر. سوندا مىنا قازاقستان كىمنىڭ مەملەكەتى؟ كىمگە كەرەك؟ وسىلاردى كورىپ قانىڭ قاينايدى.
«جاڭا قازاقستان» كىم ءۇشىن قۇرىلۋ كەرەك؟ «جاڭا قازاقستان» – ءوز ەلىندە تۇرىپ ءوز تىلىندە سويلەي الماعان، ءوز ەلىندە تۇرىپ ءوز بايلىعىن ءوزى پايدالانا الماعان، ءوز ەلىندە تۇرىپ، ءوزىن وسى مەملەكەتتى قۇراۋشى ۇلت رەتىندە سەزىنە الماعان، ءوز وتانىندا تۇرىپ ءوز وتانىنا كىرە الماعان قازاقتار ءۇشىن عانا قۇرىلۋى كەرەك...
