اتالعان جيىنعا ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتiك دامۋ ۆيسە-مينيسترi سۆەتلانا جاقىپوۆا، ورتا ازيا بويىنشا كوشi-قون ءجونiندەگi حالىقارالىق ۇيىمنىڭ ايماقتىق ۇيلەستiرۋشiسi دەيان كەسەروۆيچ، بۇۇ-نىڭ ورتا ازيا بويىنشا بوسقىندار iستەرi ءجونiندەگi جوعارعى كوميسسار باسقارماسىنىڭ ايماقتىق وكiلi بەرنارد دويل، قازاقستانداعى بۇۇ دامۋ باعدارلاماسى تۇراقتى وكiلiنiڭ ورىنباسارى مۋنحتۋيا التانگەرەل، ق ر جانە ورتالىق ازياداعى كوشi-قون ساياساتى سالاسىنداعى مەملەكەتتiك ورگانداردىڭ، سونداي-اق، حالىقارالىق جانە ۇكiمەتتiك ەمەس ۇيىمداردىڭ وكiلدەرi قاتىسىپتى.
جيىننىڭ ماقساتى – ورتالىق ازيا ەلدەرiنiڭ ەڭبەك كوشi-قونى سالاسىنداعى جاڭا بەتالىستارىن ساراپتاۋ مەن ءوزارا ءتاجiريبە الماسۋ، كوشi-قون زاڭناماسىنداعى ولقىلىقتاردى انىقتاپ، ورتاق ۇسىنىمدار جاساۋ ەكەن. وتىرىستا تۇرعىنداردىڭ تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتۋ، بوسقىنداردىڭ قۇقىقتارىن جۇزەگە اسىرۋ مەن حالىقارالىق ءتاجiريبەنi ەسكەرە وتىرىپ، اتالعان سالاداعى ايماقتىق ىنتىماقتاستىقتىڭ مۇمكiندiكتەرiن تالقىلاۋ قاراستىرىلعانعا ۇقسايدى.
سونىمەن، دەرەكتەر نە دەيدi؟ كوشi-قون ءجونiندەگi حالىقارالىق ۇيىمنىڭ ءمالiمەتiنشە، الەمدەگi ءاربiر جەتiنشi ادام – بوسقىن. ال 2040 جىلى الەمدەگi بوسقىندار سانى 400 ميلليونعا كوبەيۋi ىقتيمال. مۇنداي ساپىرىلىستان ورتالىق ازيا ەلدەرi دە شەت قالمايتىنعا ۇقسايدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتiك دامۋ ۆيسە-مينيسترi سۆەتلانا جاقىپوۆانىڭ ايتۋىنشا، ورتالىق ازيا تۇرعىندارىنىڭ دا جوڭكiلگiشتiگi ارتا تۇسەدi-مىس.
جوڭكiلۋ دەگەننەن شىعادى، قازاق شەكاراسىنان بەرi ءوتiپ جاتقان ەڭبەك ميگرانتتارىنا زەر سالساڭىز، “ەڭ موبيلدi” گاستاربايتەرلەر – قىتايلىقتار ەكەنiن بايقايسىز. قاڭتار مەن تامىز ارالىعىنداعى 8 اي iشiندە 11 مىڭ 641 جۇڭگو ازاماتى قازاق جەرiنە اياق باسقان. بۇل – بۇكiل ەۋرازيالىق وداق ەلدەرiنەن كەلiپ جاتقان ەڭبەك ميگرانتتارىنا جەتەعابىل ادام.
“2016 جىلدىڭ 8 ايىندا قازاقستانعا جۇمىسقا تۇرۋ ماقساتىندا 12 مىڭ 963 ادام (2015 جىلى 16 مىڭ 349)، ەاەق قاتىسۋشى ەلدەرiنەن، ونىڭ iشiندە رەسەي ازاماتتارى – 9 مىڭ 388 ادام (2015 جىلى – 12 مىڭ 529)، كىرعىزستاننان – 1 مىڭ 496 ادام (2015 جىلى — 1 مىڭ 138)، بەلارۋس ەلiنەن – 394 ادام (2015 جىلى — 608) جانە ارمەنيادان – 1 مىڭ 685 ادام (2015 جىلى — 2 مىڭ 074) كەلدi”، — دەيدi سۆەتلانا جاقىپوۆا.
ۆيسە-مينيستر اتاعان وسى دەرەكتەن وتكەن جىلعا قاراعاندا تمد ەلدەرiنەن كەلەتiن ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ سانى ازايا باستاعانىن اڭداۋ قيىن ەمەس. ازايۋ سەبەبi نەدە؟ ونى ەكونوميكالىق داعدارىستان iزدەگەن ورىندى. قازiر باياعىداي كەۋدە قاعاتىن زامان ەمەس. مۇناي باعاسى قۇلدىراعاندا “دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا تۇسكەن” قازاقستان ءتاسپiسiنەن جاڭىلعان شالا مولداداي iركiلدi. كوپتەگەن كاسiپورىندار جابىلدى. جۇمىس ورىندارى قىسقارىپ جاتىر. مۇنداي جاعدايدا شەتتەن كەلگەن ەڭبەك ميگرانتى قازاقستاننان نە جەيدi؟ دەمەك، تمد ەلدەرiنەن بەرi اعىلاتىن جۇمىس كۇشiنiڭ ازايۋى تابيعي قۇبىلىس.
ال قىتايدان بەرi جىلجىعان ءنوپiر ءجونiندە نە ايتۋعا بولادى؟ اينالدىرعان 8 اي iشiندە 11 مىڭ 641 جۇڭگو ازاماتى شەكارادان وتكەن. بۇل كوپ پە، از با؟ مۇنى بiلۋ ءۇشiن 11 مىڭ 641 ادامدى 8 ايعا ءبولiپ كورiڭiزشi – 1455-تەن كەلەدi. ياعني، 1،5 مىڭعا جۋىق ادام. ونى 30 كۇنگە شاقساڭىز، ءار كۇن سايىن 48 جۇڭگو ازاماتى بەرi ءوتiپ جاتىر دەگەن ءسوز.
قىتايعا جالعا جەر بەرمەك بولعان بيلiكتiڭ ماقساتى “جەر قۇشىپ”، سوڭى موراتورييگە ۇلاسقانى بەلگiلi. بiراق، كورشi ەلدiڭ الدىندا قىرۋار قارىزى بار استانانىڭ كوكەيiندە نە جاتقانى ءالi كۇماندi. پرەزيدەنت سوڭعى ساپارىندا قۇنى 26 ملرد. دوللارعا باعالانعان 51 كاسiپورىن قۇرۋ ءجونiندە ۋاعدالاسىپ قايتتى. بۇل جۇمىستار قازiر باستالىپ تا كەتكەن. الايدا، بiز قازاققا ءجونi ءتۇزۋ كاسiپورىن قۇرىپ بەرمەككە بەكiنگەن جۇڭگو ماماندارى جوعارىداعى تiزiمگە ەنبەدi-اۋ دەپ توپشىلايمىز. ويتكەنi “جول كورسەتكiش”، “ءجون سiلتەگiش”، “ۇيرەتكiش” جۇڭگو ماماندارىن ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ قاتارىنا قالاي جاتقىزۋعا بولادى؟ ەندەشە، 51 كاسiپورىننىڭ ماشاقاتىمەن تاعى قانشا جۇڭگو بەرi ءوتتi؟ ءالi قانشاسى كەرەك-جاراعىن تۇگەندەپ، ارعى بەتتە تۇر؟
جوعارىداعى ەسەپتi ارى قاراي تارقاتىپ كورەيiكشi، ءتاۋلiك سايىن 48 جۇڭگو ازاماتى بەرi وتەدi. ەندi وسىنى مينۋتقا شاقساڭىز، ءار جارتى ساعات سايىن – 1 جۇڭگو. سiز وسى ماقالانى وقىپ، “بۇل قالاي بولدى، ءوزi؟” دەپ ويلانىپ ۇلگەرگەنشە قىسىق كوز كورشiڭiزدiڭ جانە بiر وكiلi الشاڭ باسىپ شەكارادان بەرi اتتادى. بۇل قاۋiپ ەمەس پە؟ مۇنى قاۋiپ ەمەس دەپ كiم ايتا الادى؟!
سانسىزباي نۇربابا
دەرەككوزى: islam.kz
