عالامداسۋ ءۇردىسىن كورسوقىرلىقپەن قارسى الدىق
راس، ءقازىر جۇرتتىڭ ءبارى شەتىنەن موراليست، ورتا عاسىرداعى وي-پايىمدارمەن بايلام جاسايتىن بولدى (بۇگىنگى موراليستەرگە قاراعاندا قازتۋعان، بۇقار جىراۋ بابالارىمىز الدەقايدا وزىق ويلى بولعان-اۋ). اتا ساقالى اۋزىنا تۇسكەن اعالارىمىزدىڭ جىرتىق دجينسىدا نە اكەسىنىڭ قۇنى قالدى دەسەڭىزشى؟
مۇنداي شالبار قازىرگى كەزەڭنىڭ ءسانى ەمەس پە؟ بۇكىل دۇنيەجۇزىنىڭ جاستارى جىرتىق دجينسى كيىپ ءجۇر. كەرەك دەسەڭىز، الەۋمەتتىك جەلىدە سول جىرتىق دجينسىنىڭ سوڭىنا شام الىپ تۇسكەن موراليست اعالارىمىزدىڭ ۇيىندەگى ۇل-قىزدارىنىڭ ءوزى جىرتىق دجينسى كيىپ ءجۇرۋى مۇمكىن عوي.
جاستاردىڭ جىرتىق دجينسى كيگەنىنەن قاندايدا ءبىر تراگەديا جاساۋ بۇل كورسوقىرلىق.
بىزدەر عالامداسۋ داۋىرىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ءبىر قىزىعى، ءبىزدىڭ بوزوكپە ۇلتشىلار (ولار وتە كوپ) عالامداسۋ ۇردىسىنە دە شوقپارىن الىپ، تۇرا جۇگىرۋگە دايىن تۇرادى (ءالىن بىلمەيتىن الەكتىڭ ارەكەتى عوي).
ويلانايىقشى، قازاق عالامداسۋ ۇردىسىنەن جاماندىق كورىپ وتىر ما؟ جوق. سول عالامداسۋدىڭ ارقاسىندا امەريكاندىقتار ويلاپ تاپقان فەيسبۋكتە كوسىلىپ پوست جازساق، WhatsApp-پەن جاقىندارىمىزبەن زاماتتا حات پەن فوتو الماسىپ مارە-سارە بولىپ ءجۇرمىز عوي. بۇل ءۇشىن بىزدەن ەشكىم اقى سۇراپ جاتقان جوق. كەرەك دەسەڭىز، كۇندەلىكتى ىشىپ-جەپ جۇرگەن تاماعىمىز بەن كيمىمىز دە سول ەكونوميكانىڭ عالامداسقانىنىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزىپ وتىرمىز ەمەس پە؟
بىرەۋلەر "عالامداسۋ ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدى، ءسالت-داستۇرىمىزدى جۇتىپ قويدى" دەپ ايدالاعا وق اتىپ، ويىنا كەلگەنىن ايتىپ ءجۇر.
قازاق ءتىلى مەن سالت-داستۇرىمىزگە عالامداسۋ ءۇردىسى ينەنىڭ جاساۋىنداي زيانىن تيگىزىپ جاتقان جوق. قايت عالامداسۋ ءۇردىسىنىڭ ارقاسىندا تۇرمىس جاعدايىمىز ارتۋدا. ەگەر قازاق ءتىلى مەن ءسالت-داستۇرىمىز كومەسكى تارتىپ، ۇمىتىلىپ بارا جاتسا وعان بىرىنشىدەن بيلىك پەن ءوزىمىز كىنالى.
وسى كومپيۋتەر شىققاندا (عالامداسۋدىڭ ءبىر نىشانى دەپ قابىلداڭىز) "قازاق ءتىلى كومپيۋتەرگە يكەمسىز ەكەن" دەگەن ەرتەگىگە ونشاقتى جىل سەنىپ جۇردىك قوي. ال عالامداسۋ ءۇردىسى دەندەپ ەنگەندە مۇنىڭ بوس ءسوز ەكەنىنە كوزىمىز جەتكەندەي بولدى. وعان فەيسبۋك پەن WhatsApp-تا قازاق تىلىندە كوسىلتىپ پوستار جازىپ جاتقانىمىز ايقىن دالەل بولماي ما؟
سوندىقتان جاس ۇرپاققا عالامداسۋدى، باتىستىڭ مۋزىكاسىن مادەنيەتىن قۇبىجىق قىلىپ كورسەتۋدىڭ قاجەتى جوق. فرانسۋزشا ءان سالىپ، بۇتكىل قىتايدى (جارتى الەم) اۋزىنا قاراتقان ديماش جامان بولدى ما؟ عالامداسۋدىڭ ارقاسىندا ديماش ءوزىن عانا ەمەس، قازاق حالقىن دا الەمگە تانىتتى.
بيبىگۇل تولەگەنوۆا مەن ەسكەندىر حاسانعالييەۆ قازاق مۋزىكاسى ءۇشىن نەگە كۇرەسپەيدى؟
قازاق راديوسىنان مۋزىكا ماماندارى "جاستار قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءان-جىرىن تىڭدامايدى" دەپ ەتەكتەرى جاسقا تولىپ، تىكەەلي ەفيردە كۇندە اڭگىمە ايتادى. ودان قالسا ءداستۇرلى مۋزىكامىزدى باتىستىڭ مۋزىكاسىمەن قارسى قويىپ، ءبىر كەبىستى ءبىر كەبىسكە سۇعىپ وتىرعانى.
باتىستىڭ مۋزىكاسىن دۇنيەجۇزىنىڭ جاستارى تىڭداعاننان كەيىن ءبىزدىڭ دە جاستارىمىز تىڭدايدى. باتىستىڭ مۋزىكاسىنىڭ جارناماسى مىقتى. جالپى حالىققا ارنالىپ جازىلادى. بۇدان كەيىن ونى قالاي تىڭدامايسىڭ. ارينە، تىڭدايسىڭ. بۇل ءۇش
ن جاستاردى ايىپتاۋعا بولا ما؟ بولمايدى.
بىزدەر كۇرەسۋدىڭ ءتاسىلىن بىلمەگەن سوڭ، ەشتەڭەنىڭ ءمانىن تۇسىنبەستەن "ويباي، قازاق مادەنيەتى عالامداسۋ ۇردىسىنە جۇتىلىپ بارادى" دەپ ايعايعا اتتان قوسۋعا شەبەرمىز.
ەگەر ءداستۇرلى مۋزىكانى جاستار تىڭداماسا ونىڭ ناسيحاتى كەم. بيلىك باسىنداعىلار باتىستى اۋەنىن تىڭدايدى. ارينە، ساپالى ستۋديادا جازىلعان مۋزىكانى كىم تىڭداعىسى كەلمەيدى. ءبارى تىڭداعىسى كەلەدى. باي-ماناپتارىمىز توي جاساسا، شەتەلدىڭ انشى-كۇيشىلەرىن شاقىرادى.
وسى ءبىر شەندى مەن بيزنەسمەننىڭ قايرات بايبوسىنوۆتى، ەركىن شۇكىماندى شاقىرىپ بالاسىنىڭ ۇيلەنۋ تويىندا اۋەلەتىپ ءان سالعىزىپتى دەگەن اڭگىمەنى ءوز باسىمىز ەستىگەن ەمەسپىز. جاقىن، جۋىقتا مۇنداي اڭگىمەنى ەستىمەيتىنىمە دە سەنىمدىمىز.
ال جاستارعا كەلگەندە "بۇلار ءسالت-داستۇرىمىزدى بىلمەيدى، ءداستۇرلى ءاندى تىڭدامايدى" دەپ بار پالەنى جاستار مەن عالامداسۋ ۇردىسىنە جابا سالامىز.
سول سياقتى قازاق مۋزىكاسىنىڭ كوريفەيىنە اينالعان بيبىگۇل تولەگەنوۆا، ەسكەندىر حاسانعالييەۆ، التىنبەك قورازبايەۆ سىندى تانىمال ونەرپازدار قالانىڭ قاق ورتاسىندا قاندايدا ءبىر مەيرامحانادا شەتەلدىڭ ءانىن بەرىپ قويسا، سولارعا بارىپ "اراسىندا قازاق اندەرىن دە بەرىڭىزدەر" دەپ ءوتىنىش ايتۋىنا بولادى عوي. بولماسا وسى كىسىلەر الماتىنىڭ مەيرامحانالارىن ارالاپ رەيدكە شىقسىن. باۋىرجان بايبەك ولاردىڭ جولىنا قارسى تۇرار ما ەكەن. جوق، قارسى تۇرمايدى. قايتا اكىمدەردىڭ ءوزى قولداۋى مۇمكىن.
ەگەر وتىنىشتەرى ورىندالماسا، قازاق ءانى ءۇشىن داۋلاسۋعا دەيىن بارۋى كەرەك. ءوز باسىمىز ەسكەندىر اعامىز بەن بيبىگۇل اپايىمىزدىڭ قازاق ءانى ءۇشىن الماتىداعى مەيرامحانا، تەلەارنا، راديومەن داۋلاسىپتى دەگەن اڭگىمەنى ەستىگەن ەمەسپىز. ەسەسىنە بيبىگۇل اپايمىزدىڭ قايرات نۇرتاسپەن ءدۇرداراز بولىپ جۇرگەنىن بىلەمىن.
ءقازىر ەلىمىزدەگى ونەر يەلەرى قازاق تىلىندە ايتىلعان اندەرىنىڭ ارقاسىندا ماتەريالدىق يگىلىك پەن حالىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەنىپ ءجۇر. دەمەك ونەردەگى ازاماتتار قازاق ءتىلى، قازاق ءانى ءۇشىن كۇرەستە الدىڭعى شەپتە ءجۇرۋى ازاماتتىق بورىشى.
ءبىراق قازاق مۋزىكاسىنىڭ ارقاسىندا شالىقتاپ ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن ونەر ادامدارى قازاق مۋزىكاسىنىڭ ەرتەڭگى كۇنىنە "بەي-جاي" قاراپ وتىرعاندا (بۇدان باسقا نە دەۋگە بولادى؟)، جاستارعا "باتىستىڭ مۋزىكاسىن تىڭداما" دەپ اقىل ايتۋعا قانداي مورالدىق قاقىمىز بار؟ ەشقانداي قاقىمىز جوق. سول سياقتى عالىمداسۋ ءۇردىسى ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزدى جۇتىپ جاتىر دەۋدىڭ ءوزى دە ناعىز كورسوقىرلىق ەكەنىن تۇسىنەسىڭ.
قازاق مادەنيەتى، رۋحانياتى ءۇشىن كۇرەستىڭ باعىتى ايقىندالماعان وسىنداي كەزەڭدە اداسقان جۇرت جىرتىق دجينسيمەن كۇرەسىپ، بولماشى نارسەنى ءسوز ەتەتىنى انىق. وسى وي-سانامىز قاشان وسەدى ەكەن؟
نۇرلان جۇماحان
