بەلگىلى اقىن، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى ەسەنعالي راۋشانوۆتىڭ "وكىنەدى اقىندار وتەرىندە..." اتتى كولەمدى ماقالاسى "اتىراۋ" گازەتىندە جارىق كورىپتى. شەتەلگە ءجيى ساياحاتتايتىن جيھانگەز شايىردىڭ ماقالا ورتاسىندا بۇگىنگى قازاق قىزدارى جايىندا جازعان شاعىن ءتۇيىنى ويعا باتىردى. ءۇزىپ الىپ، ۇسىنىپ وتىرمىز...
تاعى ءبىر توپ – شەت ەلگە كەتكەن ايەلدەر. مەن وسىلاردى ەش تۇسىنە المايمىن. گەرمانيادا، مايناداعى فرانكفۋرت شاھارىندا اكەسىنەن ۇلكەن شالعا تيگەن تالاي قازاق قىزدارىن كوردىم. يتاليادا، پومپەيگە تاقاۋ ءبىر قىستاقتاعى فەرمەرگە تۇرمىسقا شىعىپ، ەسەكپەن تاۋ بەتكەيىندەگى جۇزىمدىككە سۋ تاسىپ جۇرگەن قارىنداسىمىز مەنىڭ قازاق ەكەنىمدى ءبىلىپ، تۇرا قاشتى. الماتىعا بوسقىن بولىپ كەلگەن نيگەريالىققا ءتيىپ، جىل ارالاتىپ قارا دومالاق بالالاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن شۇبىرتىپ وتىرعان اينۇر ەسىمدى قارىنداسىمىزبەن بولعان اڭگىمەدە «سۋ اياعى قۇردىم، ءسوز اياعى قالجىڭ» دەپ، «قاراعىم-اۋ، قازاقستانعا ەرتەڭ كىم يە بولادى، قارا بالا قازاقتا دا بار ەمەس پە؟» دەگەنمىن، ول «مەن ۇلتشىلدارمەن سويلەسپەيمىن!» دەپ، تۇيەدەن تۇسكەندەي، دۇڭك ەتە قالدى. فاشيست دەمەگەنىنە شۇكىر. قايدان ساپ ەتە قالعانىن بىلمەيمىن، الگىنىڭ اكەسى مەن شەشەسى ەكى جاقتان اتويلاي شاۋىپ، قىزىنىڭ قىلىعىن ماقۇلداپ، مەنى ءبىراز جەرگە اپارىپ تاستادى. شەكىلدەۋىگىن شاعىپ «كۇيەۋ بالامىز» تۇر ءبىر شەتتە. «قاي جەڭگەنىڭ مەنىكى» دەگەندەي، ميىقتان كۇلىپ قويادى.
ەرتەڭىنە اشۋى باسىلدى بىلەم، الگى قىز مەنى ارنايى ىزدەپ كەلدى: «نەگرگە ءتيدىڭ دەپ كۇستانالايتىن تەك ءسىز ەمەس» دەپ باستادى ول اڭگىمەسىن، العاشىندا اكەم قارسى بولدى، شەشەم «كىمگە تيسەڭ، وعان تي، تەك جىلاماي جۇرسەڭ بولدى» دەدى. شەشەم رۇقسات بەرگەن سوڭ شىقتىم». شەشەنى تىڭداماسام، كىم بولعانىم؟
امەريكادا، كاليفورنيانىڭ توررانسە قالاسىنداعى شاعىن دۇكەندە ءبالىش ساتىپ تۇراتىن بيبىگۇل دەگەن قازاق قىزىنىڭ كۇيەۋى وزىنەن وتىز جاس ۇلكەن اتان تۇيەدەي الىپ نەگر قازاقستاننىڭ قايدا ەكەنىن دە بىلمەيدى. وعان قازاقستاننىڭ نە كەرەگى بار؟
افريكانىڭ قارعا ميىن قايناتار ىستىعىندا قارا بالاسىن جەتەكتەپ جالاڭ اياق كەلە جاتقان قازاق قىزىن كورىپ، اڭگىمەلەسكەنىم بار، ول ومىرىنە رازى. قازاقستانداعى احۋالدارعا تۇك تە قىزىقپايدى. ولاردى ايتپاعاندا، كورشى ورىس، تاجىك، تۇرىك پەن وزبەك، قىرعىزعا تيگەن قازاق قىزدارى دا توركىننەن گورى، كوبىنەسە تۇسكەن جەرىنىڭ جوعىن كوبىرەك جوقتايدى. بارعان جەرىنە تاستاي باتىپ، سۋداي ءسىڭۋدى ويلايتىن بولار. قازاقستان تەلەارنالارىندا وزگە ەلدىڭ ازاماتتارىنا كۇيەۋگە تيگەن قىزدار تۋرالى ارنايى حابارلار جۇيەلى تۇردە ەفيرگە شىعىپ كەلەدى. قازاق اندەرى ارقاۋ بولعان جەكەلەگەن كليپتەردە قازاق قىزىنىڭ كۇيەۋى باسقا ۇلت وكىلى بولادى. ماقسات نە سوندا؟
ەريەۆانداعى قازاقستان ەلشىلىگى الدىندا جولىققان قازاق ايەلى ءالى ەسىمدە. اقمولا جاقتىڭ قىزى كورىنەدى. بۇدان وتىز جىلداي بۇرىن قازاقستان-عا جۇمىس ىزدەپ كەلگەن ءبىر ارميان ەتىكشىگە تۇرمىسقا شىعادى. قازاقشانى الدەقاشان ۇمىتقان. حريستيان دىنىنە قالاي، قاشان وتكەنىن جىر عىپ ايتادى. جەكسەنبى سايىن شىركەۋدەن قالمايدى. ەلشىلىككە ەدەن سىپىرۋشى بولىپ ورنالاسقىسى كەلەدى ەكەن. جاردەم سۇرايدى. «ەلگە بارمايمىن، ول جاق سۋىق» دەيدى.
قىتايعا ايەل بولعان قازاق قىزدارىنىڭ سانى جىل ساناپ كوبەيىپ كەلەدى. اسىرەسە، اقتوبە وبلىسى مەن اتىراۋ ايماقتارىنىڭ قىزدارى شەتەلدىكتەرگە كوپ شىعادى. بۇل – رەسمي مالىمەتتەردەن الىنعان دەرەكتەر.
«قازاقستان بىزگە جاردەم بەرۋى كەرەك قوي» دەگەن قازاق قىزىن سويلەتكىم كەلىپ، (تاجىكتىڭ ايەلى) «ول نەگە سەندەرگە كومەكتەسۋى كەرەك؟» دەپ ادەيى سۇراعانىم بار. ۇندەمەيدى. قازاقستاننان الۋعا كەرەك. قازاقستان بارىنە بەرۋ كەرەك. قىرعىزستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى اسقار اقايەۆتىڭ شەشەسى (قازاق قىزى، البەتتە) توركىنى تاياق تاستام جەردە تۇرسا دا، قازاقشا سويلەۋدى ۇمىتقان، ومىردەن ءوزىن قىرعىز سەزىنىپ ءوتتى.
قازاق ايەلدەرىنە بايلانىستى كوكەيدە جۇرگەن كوپ ماسەلە بار. ەرتەرەكتە ءبىر ينتەرنەت سايتىنان «كوبىنە ولار (قازاق ايەلدەرى) ىشتەي وزدەرىن وزگەلەردەن كەم سەزىنەدى، ادەمى ەمەسپىز دەپ ويلايدى. ەرتە بويانا باستايتىنى دا سودان. بويانبايتىن قازاق ايەلىن سيرەك كورەسىز. شەت ەلدە، اسىرەسە، ەۋروپادا، امەريكادا بويانعان ايەلدى دۇرىس تۇسىنبەۋى مۇمكىن. قازاق قىزدارى اتا-انادان ەشقانداي شەكتەۋ-شەگەرۋ كور-مەي وسەدى، ولاردا مۇسىلمان حالىقتارىنا ءتان قىسىلۋ، قىمتىرىلۋ اتىمەن جوق. وزدەرى بۇل قىلىقتارىن وزىق ەلدەرگە ءتان ابزال قاسيەتتەر دەپ ەسەپتەيدى. كورشى ازيالىقتار ولاردى «كاپىر قازاق» دەپ اتايدى» دەگەن سىڭارجاق، قىجىرتپا پىكىر وقىعانىم بار. ارينە، نامىسىڭ كەلەدى. ءبىراق، قالاي دەسەك تە، قازاق ايەلى دەگەن سوڭعى جىلدارى پايدا بولعان بىردى-ەكىلى تۇسىنىكسىز تومەن ەتەكتىلەر ەمەس، قازاق ايەلى دەگەن – كەشەگى قىز جىبەك، دومالاق انا، ايمان، شولپان، اقىن سارا، ءاليا مەن مانشۇك، حيۋاز اپاي مەن فاريزا، روزا مەن بيبىگۇل… ءيا، ءتىزىمدى سوزا بەرۋگە بولادى. مۇقاعالي ايتپاقشى، «قايران ءبىزدىڭ شەشەلەر اردى ويلاعان!». اردى ويلاعان انالارىمىزدان ازعان-توزعان الدەكىمدەر ساداعا كەتسىن.
ەسەنعالي راۋشانوۆ، "اتىراۋ" گازەتىنەن قىسقارتىپ الىندى
