سوندىقتان ءدىن قۇبىلىسى دەگەندە ونىڭ تەك قوعامداعى كورىنىستەرى عانا ەمەس، ادام ەركى، جاۋاپكەرشىلىگى، ارى، نامىسى، ءدىلى، مورالدىق نەگىزى، امالى، دۇعاسى مەن قۇلشىلىعىن بىرگە تۇتاس قاراۋ قاجەت. مىنە بۇلار – ادامنىڭ اللامەن بايلانىسىن كورسەتەتىن قاباتتار. اللامەن بايلانىس دەگەن تەيستەر، اتەيستەر، دەيستەر، پانتەيستەر، اگنوستيكتەر جانە ت.ب. دەگەن سياقتى قوعامداعى ادامدار توبىن دا انىقتايدى. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، وسى ءوزىمىزدىڭ يسلام ءدىنى نەگىزىندە اللامەن بايلانىس ورناتۋشىلاردىڭ ەڭ باستى پروبلەماسى: ول ءدىندار مەن ءدىنشىل اراسى. عىلىمدا ءدىن قۇبىلىسىنىڭ ءتورت نەگىزگى سالاسى - ءدىني سەنىم، ءدىني تاجىريبە، ءدىني تانىم جانە ءدىني سانا - قاباتتارى اداممەن انىقتالادى.
وسىلاردىڭ ىشىندە حالىقتىڭ دىنشىلدىگى مەن ءدىندارلىعىن انىقتايتىن ولشەم ول ءدىني تانىم. شاكارىم اتامىز، «دىنشىلدەر، انىقتى بىلمەس كۇنشىلدەر “جانىڭدى جولدان قوستى” دەپ، شاريعات ايتىپ كۇڭكىلدەر» دەيدى. بۇل قازاقتى دىنمەن الداپ، ءوزى دە الدانىپ، ءناپسىنىڭ جەتەگىندە كەتكەن «دىنشىلدەر». ولار وتىرىك نەمەسە ادەيى ەلدى يسلامنان سۋىتىپ، يسلاموفوبياعا جالدانىپ جۇرگەندەر. راسىندا اتامىز ايتقانداي، بىزدەگى دىنشىلدەر سىرتى يسلام ءىشى جاحيليا كەزەڭىندەگى تانىم تۇسىنىكتەرگە ابدەن مالىنىپ العان.
بۇگىنگى قوعامداعى يسلامعا دەگەن نارازىلىق پسيحولوگياسىن دا ءورشىتىپ وتىرعاندار سولار، ياعني دىنشىلدەر. بۇگىندە قوعامدا جاماعاتشىلىق پسيحولوگيامەن بەس التى كىتاپ نە بولماسا بەس التى ايات جاتتاپ العان “دىنشىلدەر” تولىپ ءجۇر. ءبىر جاعىنان دىنشىلدەر ءدىندى قۇلقىنىنا جەمتىككە اينالدىرادى. ءناپسى دەگەن بالە كەز كەلگەن قۇندىلىقتى وزىنە قۇرال قىلىپ الادى. بۇنداي ۇستانىم ەشقاشان يسلام ءدىنىنىڭ مانىمەن ۇيلەسپەيدى. بۇگىن تالاق پەن بالاق، حيجاپ، ساقال، كوپ ايەل الۋ، فاناتيزم جالپى يسلاموفوبيانىڭ قۇرالى. مۇنى ناداندىق دەيدى. ال ناداندىق يسلامنىڭ قاس جاۋى. ال ەندى ءدىندى اقىلمەن، تانىممەن، بىلىممەن العاندار دا بار، ءدىندار تۇلعالار. ولار ءۇشىن ءدىننىڭ بۇيرىقتارىن ورىنداۋ، تىيىمدارىنان قاشۋ، قۇلشىلىق پەن ءمىناجاتتارىن جۇزەگە اسىرۋ وجدانىنىڭ تىلەگى، جاۋاپكەرشىلىگى رەتىندە قارالادى. يسلام ءدىنى - قازاق بولمىسىنىڭ ءمانى، ەلدىك تاجىريبەسىنىڭ دە وركەنيەتتىك باستاۋى. بۇگىنگى ەگەمەندىكتى باياندى قىلۋدىڭ باستى شارتى دىنشىلدىك ەمەس، ءدىندارلىق. ءدىندارلىق پايعامبارىمىز ايتقانداي، ول اللانىڭ راقىمى. ناعىز ءدىندار، اللا جولىندامىن دەگەن جان، كەز كەلگەن ماسەلەگە، قوعامداعى بولىپ جاتقان تەرىس تۇسىنىكتەر مەن قۇبىلىستارعا جاماعاتشىلىق كوزقاراسپەن ەمەس، تانىمدىق، مەتودولوگيالىق تۇرعىدان باعا بەرەدى. سەبەبى، ناعىز ءدىندار ادام، جاماعاتشىلىقتىڭ قوعامدى، ۇلتتى جىكشىلدىككە باستاپ، ءبولىپ تاستايتىن قارا كۇش ەكەنىن بىلەدى. بۇگىن قوعامدا وسىنداي كورىنبەيتىن پارتيالىق قۋاتى بار، دىنشىلدىككە نەگىزدەلگەن جاماعاتتار كوبەيىپ كەتتى. ارالارىندا ەڭ بولماسا ديالوگ تا جوق. ياساۋي اتامىزدىڭ وسىندايدا «سەن - مەن دەگەن حالايىقتان قاشتىم، مەن» دەگەن حيكمەتى ەسكە ورالادى. ال دىنشىلدەر بۇدان حابارسىز. ءتۇيىنىمىز، سوڭعى ەگەمەندىك جىلدار «جاماعاتشىلدىققا بوي الدىرعان دىنشىلدەر» دە قازاقتار. ەندىگى ماقسات، ۋاقىت وتە كەلە، سول ۋاحابي-سوپى، ەسكى مەن جاڭا قازاقتار، ورىس ءتىلدى-قازاق تىلدىلەر اراسىندا مامىلە، ءوزارا قۇرمەت پەن كەلىسىم تۇسىنىگى قالىپتاسۋى كەرەك. بۇل ماسەلەدە، «الا قويدى بولە قىرقۋدى» بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى دا توقتاتۋ كەرەك. بار قازاق ءبىر قازاقپىز. سەنىڭ ءدىندى قابىلداۋ مەتودىڭ مىناۋ، مەنىكى مىناۋ، ەندى ورتادا ەكى تانىمدىق مەتودتى بىرىكتىرەتىن اقيقاتتى تابۋعا باستايتىن ديالوگ مۇمكىندىگىنە جول اشساق قانا ۇتامىز.
ەشقاشان ءوز ەلىمىزدە، ءوز ىشىمىزدە ءوزارا، سۇحبات قۇرا الماساق، بىرەۋ بىزگە سىرتتان كەلىپ، ىنتىماقتا، بىرلىكتە، بولىڭدار دەپ جول كورسەتپەيدى. سوندىقتان قازاق ءۇشىن، «مەنىڭ جولىم اق، سەنىكى قارا، مەن جانناتقا سەن توزاققا بارا جاتىرسىڭ» دەگەن «بالالىق سەزىمنەن ارىلىپ»، اقىرەتتى اللاعا قالدىرىپ، قازاقتىق تۇعىرعا ورالۋدى باستى ماقسات ەتىپ، ءدىنداردىڭ سىرتىنا ەمەس، رۋحانياتىنا ءمان بەرۋدى ۇيرەنبەسە، ەل بولۋدان ادا بولۋى عاجاپ ەمەس. سوندىقتان قازىرگى ءدىن ساياساتى دا، ءدىني ساياسات تا ءدىندى بولمىستىق تۇرعىدان تانىپ، تانىتۋدى قولعا الۋعا بايلانىستى بولىپ وتىر. ءدىننىڭ بارلىق قاباتتارىن تۇتاس تانۋ كەرەك. ول تەك قانا فورمادان، قۇلشىلىقتان، تىلدەگى سوزدەر مەن اۋىزداعى دۇعالاردان، ءيىلىپ بۇگىلۋدەن عانا تۇرمايدى.
دوساي كەنجەتاي
