ەگەر ەكونوميكا تۋرالى تۇسىندىرگىمىز كەلسە، ەڭ الدىمەن اقشا-نەسيە ساياساتى تاقىرىبىنان باستار ەدىك. ونسىز قالعان پروسەستەردى ءتۇسىنۋ قيىن بولادى. ال ءبىزدىڭ مىندەت – ەلدەگى ەكونوميكانى بارىنشا قاراپايىم تىلمەن، بەسىنشى سىنىپ وقۋشىسى تۇسىنەتىندەي قىلۋ. ەكونوميكانى بىلسەك بولاشاقتا ارتىق سۇراقتار بولمايدى جانە تەز داميمىز.
كوزى قاراقتى وقىرمان بىر-ەكى جەردەن «اقشا-نەسيە ساياساتى» دەگەن ءسوز تىركەسىن ەستىپ تە، وقىپ تا قويعان بولار. ول نە؟ جانە ءبىزدىڭ ومىرىمىزگە قالاي اسەر ەتەدى؟ «ءسوز اتاسى – مايقى بي» دەمەكشى، بىزدەگى قارجىلىق سەكتوردىڭ اتاسى دا اقشا-نەسيە ساياساتى (انس).
انس-تان شانسقا دەيىن
جالپى، كەز-كەلگەن ەلدە اقشاعا، قارجى اعىندارىنا قاتىستى شەشىم قابىلدايتىن تاراپتى مونەتارلى بيلىك دەيدى. وعان كوبىنە مەملەكەتتەردىڭ ورتالىق بانكتەرى جاۋاپ بەرەدى. اقش-تا فەدەرالدى رەزەرۆ جۇيەسى، قىتايدا حالىق بانكى، رەسەيدە ورتالىق بانك، قازاقستاندا ۇلتتىق بانك دەگەن اتاۋعا يە. اتاۋلارى ءتۇرلى بولسا دا، مىندەتتەرى ءبىر – ورتالىق بانكتەر ەكونوميكاداعى اقشا اعىنىن قاداعالايدى، ينفلياسيانى باقىلاۋدا ۇستايدى، سونىمەن بىرگە قاجەت جاعدايدا بانكنوتتار باسىپ شىعارىپ وتىرادى. وسى شارالاردىڭ جيىنتىعى، ولاردى جۇرگىزۋ پروسەسى اقشا-نەسيە ساياساتى دەپ اتالادى.
قازاقستان جاعدايىندا ينفلياسيانى اۋىزدىقتاۋ مەن ەكونوميكالىق ءوسىم بىر-بىرىنە قاراما-قايشى جۇرەدى.
مىسالى، ەكونوميكانى، ياعني ىشكى جالپى ءونىمدى ءوسىرۋ قاجەت دەيىك. ىشكى جالپى ءونىم بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ارالىعىندا وندىرىلگەن بارلىق تاۋارلار مەن جاسالعان قىزمەتتەردىڭ اقىسىنان قۇرالادى. ياعني سولاردىڭ جيىنتىعى. نارىقتا باسى بوس اقشا، ارزان كرەديتتەر بولىپ، كاسىپتەر اشىلىپ، بەلسەندىلىك ارتقان كەزدە ەكونوميكا وسە باستايدى.
الايدا اقشانىڭ نارىقتا ەركىن جانە كوپ بولۋىنان ينفلياسيا، ياعني بارلىق زاتتار مەن قىزمەتتەردىڭ قىمباتتاۋى ءورشيدى. سوندا ەكونوميكا وسسە دە، وسى پايدانىڭ بارلىعىن ينفلياسيا جەپ قويادى. ال ينفلياسيامەن كۇرەسۋ ءۇشىن نارىقتان بارلىق اقشانى الىپ قويساق، ەكونوميكا وسپەيدى.
وسى رەتتە، ينفلياسيامەن كۇرەسۋ ءۇشىن ۇلتتىق بانك بازالىق ستاۆكا قۇرالىن پايدالانادى. بازالىق ستاۆكا تۋرالى كەڭىرەك اسىقپاي جازارمىز. بازالىق ستاۆكانى تەڭگەنىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنداعى قۇنى دەپ ايتساق بولادى. بىزدەگى بانكتەردەگى كرەديت پەن دەپوزيت سىياقى مولشەرىنىڭ قانشا بولاتىنى بازالىق ستاۆكاعا تىكەلەي بايلانىستى. بىزدە بازالىق ستاۆكانى ۇلتتىق بانكتىڭ اقشا-نەسيە ساياساتى جونىندەگى كوميتەتى ءوز وتىرىستارىندا بەكىتىپ وتىرادى. ءبىر جىلدا وسىنداي سەگىز وتىرىس وتەدى.
ءبىراق، پروسەنتتىك كانالعا قاتىستى ەلىمىزدىڭ ءوز سپەسيفيكاسى بار. كوپ جاعدايدا بازالىق ستاۆكانىڭ جوعارى بولۋى ەلدەگى كرەديتتەۋ كولەمىنىڭ تومەندەۋىنە اسەر ەتە بەرمەيدى. وعان ءتۇرلى جەڭىل پايىزبەن بەرىلەتىن مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ بولۋى، سيفرلاندىرۋ كومەگىمەن نەسيە الۋدىڭ ونلاين فورماتقا ءوتۋى سەبەپ بولدى.
ينفلياسيا الدە ەكونوميكا؟
مۇددەلەر قاقتىعىسى ورىن الماس ءۇشىن، ينفلياسياعا ۇلتتىق بانك، ال ەكونوميكالىق وسىمگە ۇكىمەت جاۋاپ بەرەدى. قازاقستان، كەز-كەلگەن مەملەكەت سياقتى ينفلياسيانىڭ بەكىتىلگەن شەكتەن شىعىپ كەتپەي، ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ جوعارى بولۋىنا مۇددەلى. سوندىقتان نارىقتاعى اقشا اعىنىنىڭ يدەالدى بالانسىن ىزدەيدى.
نارىقتاعى اقشا ەكونوميكالىق ءوسىمدى قامتاماسىز ەتە وتىرا، ينفلياسيانى ورشىتپەۋى كەرەك. وسى بالانس اقشا-نەسيە ساياساتىن دۇرىس جۇرگىزۋ ارقىلى ورنايدى.
ءبىز مەملەكەت تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا، ىشكى ساياسات، سىرتقى ساياسات دەيمىز. ودان بولەك، اقشا-نەسيە ساياساتى دا بار. جانە ول ءارقايسىمىزعا قاتىستى. ءبىزدىڭ قالتاداعى قاعاز اقشا، ءموبيلدى قوسىمشاداعى ءار تەڭگەنىڭ، جالاقىنىڭ، دۇكەن مەن بازارداعى باعانىڭ وسى انس تۇر.
