Qazaqstandyq sarapshylar prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń «Ana tili» gazetine bergen suhbatyna qatysty óz pikirlerin bildirýde. Zań ǵylymdarynyń kandıdaty, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń aǵa oqytýshysy Qazybek Dáýitáli bul suhbatty memleket basshysynyń beıresmı úndeýleriniń biri retinde baǵalaıdy.
«Meniń oıymsha, kóptegen ózekti máseleler qamtylǵan. Naqty tarqatyp aıtatyn bolsaq, 33 suraq, sanap shyqtym, kóterilip otyr. Osynyń 8-i syrtqy saıasatqa, qalǵany ishimizde bolyp jatqan máselelerge baǵyttalǵan.
Qoǵamdaǵy túıtkildi bolyp otyrǵan suraqtar qoıylǵan, ashshy shyndyqtar aıtylǵan. Talǵardaǵy oqıǵa bolsyn, qańtar oqıǵasy bolsyn, sondaı-aq alyp qashpa áńgimelerge de, endi bizdiń zamanymyzda, sıfrlyq qoǵam bolǵannan keıin, jańaǵy jáne áleýmettik jeliniń bir ereksheligi de sol — alypqashpa sóz kóp júredi. Osylarǵa da qatysty óz pikirlerin bildirdi. Sondyqtan bul suhbat bir jaǵynan tiri, osy jaǵynan alǵanda qyzyqty. Sondaı-aq, osy kúnge deıingi jasalǵan reformalarǵa baǵa berýi de qyzyqty. Prezıdenttiń ońdysyn oń, durysyn durys dep, baısaldy baǵa berýimen qyzyqty dep oılaımyn»,- deıli zańger.
Mamannyń pikirinshe, bul suhbattyń basty oıy – zań jáne tártip máselesi. Onyń aıtýynsha, qoǵamdaǵy turaqtylyq pen ádilettikti qamtamasyz etý úshin zań ústemdigi men quqyqtyq tártipti saqtaý – memlekettiń negizgi mindetteriniń biri. Sonymen qatar, bul taqyryp Prezıdenttiń el damýynyń strategıalyq baǵyttary aıasynda birneshe ret kóterilgenin atap ótti.
«Baýyrjan Momyshuly aıtqan: «Tártipke baǵynǵan qul bolmaıdy» degen tezısiniń tóńireginde máseleler kóterilip otyr. Osy baǵyttaǵy jumystardyń júre beretindigi – bul ystyqqa da, sýyqqa da qaramaıtyndyǵy, ıaǵnı memlekette túrli jaǵdaılar bolady. Biz, mysaly, geosaıası ahýaldarda bolýy múmkin, biraq olarǵa qaramastan, biz osy zańdylyqty, ortalyq qundylyq retinde kórip, ustap otyrmyz.
Iaǵnı, bir sózben aıtqanda, bul quqyqtyń ústemdigi, zańdylyq pen quqyq qaǵıdasynyń mańyzdylyǵy óte ózekti. Qaı salada bolsyn, bul – jańaǵy qarǵyn sý keldi, ony quryqtaýda, onyń aldyn alýda, onda jiberilgen qatelikterge baǵa berýde. Qaı jaǵdaıda bolmasyn, zańdylyq jáne quqyqtyq tártip – ol ortalyq qundylyq, óıtkeni memleket basshysy kóterip otyrǵan eki másele qazir aldyǵa qoıylyp otyr.
Birinshisi – ekonomıkalyq órleý, ıaǵnı halyqtyń ál-aýqaty jaqsarý tıis. Ekinshisi – bul egemendik máselesi. Bylaısha aıtqanda, memleket degenniń óziniń bir ataýy – bul dáýlet. Dáýlet deımiz, dáýlet, ıaǵnı dáýlettilik, qut-berekege, molshylyqqa ákeletin ekonomıkalyq durys saıasat. Jáne ekinshi jaǵy – bul egemendik máselesi, ıaǵnı memlekettiń irgesin shaıqaltpaý, ony ustap turý. Kelesi urpaqqa aman-esen, saý, durys demokratıalyq ınstıtýt retinde jetkizý – bul óte úlken jaýapkershilikti qajet etedi.
Menińshe, prezıdenttiń aıtqysy kelgeni – osy taqyryptyń aty da naqtylanyp tur: ekonomıkalyq órleý jáne bizdiń egemendigimiz»,- dep sanaıdy zańger.
Prezıdenttiń suhbaty qoǵamda qyzý talqyǵa túsip, ásirese áleýmettik jeli qoldanýshylary arasynda keńinen talqylanýda. Bul qubylystyń sebebin zańger Qazybek Dáýitáli bylaısha túsindiredi.
«Prezıdenttiń suhbatynan keıin áleýmettik jelide ózekti taqyryp retinde kóterilip jatqan qandastarǵa qatysty, Talǵardaǵy oqıǵaǵa baılanysty aıtylǵan pikirler de bar. Nege qandastardy zańdy túrde syrt memlekette saqtap otyrǵan jaǵdaıdaǵydaı, bizdiń memleketke kelgennen keıin saqtamaıdy dep túsindirýshiler men túsinýshiler ártúrli?
Shynyn aıtqanda, Prezıdent Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń qandas aǵaıynǵa qatysty pozısıasy óte oń. Ol kisiniń ózi «oralman» sózinen bas tartý týraly, ony «qandas» sózimen aýystyrý týraly usynys bergenin bárimiz bilemiz. Qoǵamdaǵy, memleket qurýshy ult – qazaq, olardyń da pozısıasy oń, mysaly. Endi turmystyq deńgeıde bir kıkiljiń nemese basqa jaǵdaı bolýy múmkin, ol shynaıy. Bizde qandas aǵaıyndarǵa qatysty dıskrımınasıalyq, ashyq saıasat joq. Demek, másele nege? Qoǵamnyń sol bir sózge, jaǵdaıǵa, mátinge shúıligip jatqan sebebi meniń oıymsha basqa da jatyr. Tereńde, ıaǵnı Talǵardaǵy oqıǵanyń ózi. Bıshimbaev sotyna da halyq qatty úre túre kelip, «buny satyp alyp qoımaı ma?» dep alańdady. Bul jańaǵy úkim buzylyp ketpeı me, jazadan aspaı qalmaı ma dep kúmándandy.
Talǵardaǵy jaǵdaıǵa qatysty da qoǵamda osyndaı kúmán bar. Bul kúmán bir kúnde týyndap otyrǵan joq qoı. Biz sońǵy 30 jylda osyndaı jaǵdaı qalyptasty, ókinishke qaraı, ıaǵnı zańdylyq máselesine senimsizdik boldy, ádilettilik máselesine senimsizdik boldy. Ol bir kúnde joıylyp ketpeıdi. Sondyqtan da Talǵardaǵy jaǵdaı boıynsha men oılaımyn, qazir tergeý, tekserý amaldary obektıvti júrip jatyr, eshkimniń basy eki emes. Óıtkeni prezıdenttiń de baqylaýynda otyr. Biraq meniń oıymsha, bul jerde osy jaǵdaılardy qoǵamda ashyq talqylaýymyz kerek. Sondaı platformalardy engizýimiz kerek. Máselen, meniń oıymsha, zańdylyq pen quqyqtyq tártip jónindegi barlyq óńirlerde komısıa qurylýy kerek edi»,- deıdi zańger.
Jazyp alǵan Gúlmıra Syzdyqqyzy
