Islam Kárimov dúnıeden ótti

Dalanews 02 qyr. 2016 09:30 809

Reuters agenttigi Ózbekstan prezıdenti Islam Karımovtiń dertinen aıyqpaǵan kúıi qaıtys bolǵanyn habarlady. Bul týraly "Azattyq" saıty jazady.  Qyrkúıektiń 2-si kúni tústen keıin Reuters agenttigi "úsh dıplomatıalyq derek kózine" silteme jasap, prezıdent Islam Karımovtiń dúnıe salǵanyn málimdedi. Buǵan deıin Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń "Qytaıdaǵy resmı saparyn úzip, Ózbekstanǵa baratyny" habarlanǵan.

1989 jyldan beri bıligin referendým arqyly, balamasyz, ıa formaldy saılaý jolymen sozyp kelgen Karımov Ózbekstanda bas-aıaǵy 27 jyl (táýelsizdik kezeńinde 25 jyldan astam) bılik qurdy. Karımovtiń kezinde Ózbekstan josparly ekonomıkadan naryq ekonomıkasyna óte baıaý túrde ótýmen boldy, eldegi saıası-qoǵamdyq opozısıadan jurnaq ta qalmaı, táýelsiz BAQ-tar túgel jabyldy.

Ózbekstandaǵy bılik júıesiniń jabyqtyǵy sonshalyqty prezıdent Karımovtiń syrqattanýy men ólimi týraly óte jutań málimet berildi. Áýeli tamyzdyń 28-i kúni Ózbekstan úkimeti birinshi ret prezıdenttiń densaýlyǵy nasharlaǵanyn resmı túrde habarlap, onyń emi "birazǵa sozylatynyn" rastaǵan. Tamyzdyń 29-y kúni Islam Karımovtiń kishi qyzy Lola Karımova-Tılláeva ákesiniń "ınsýlt alyp, reanımasıaǵa túskenin, bolashaǵyna qatysty boljam jasaý erte ekenin" málimdegen. Tamyzdyń 31-i kúni Ózbekstannyń resmı BAQ-tary Karımovtiń táýelsizdik kúnimen halyqty quttyqtaý hatyn taratqan. Qyrkúıektiń 1-i kúngi Táýelsizdik meıramy qarsańyndaǵy keıbir is-sharalarǵa premer-mınıstr Shavkat Mırzıaev qatysqan. Qyrkúıektiń 2-si kúni tańerteń Ózbekstan úkimeti "Karımovtiń ál ústinde jatqanyn" habarlaǵan.

Mırzıaevti Karımovtiń murageri dep sanaýshylar da bar. "Bolashaq muragerler" qatarynda Ózbekstannyń qaýipsizdik qyzmetiniń basshysy Rýstam Inoıatov pen Lola Karımova-Tılláevanyń esimderi de atalady. On shaqty jyl buryn Karımovtiń úlken qyzy Gúlnara ákesiniń ornyn basady degen qaýeset shyqqan. Biraq Gúlnara Karımova sońǵy jyldary Batysta jáne Ózbekstan ishinde jemqorlyq daýyna ilinip, isti bolyp, úlken saıasattan shettetilgen bolatyn.

1938 jyly Samarqanda týǵan Islam Karımov 1960 jyly Ortalyq Azıa Polıtehnıkalyq ınstıtýtyn "ınjener-mehanık" mamandyǵy boıynsha bitirgen. Eńbek jolyn ınjener-konstrýktor bolyp bastap, keıin memlekettik josparlaý mekemesinde (Gosplan) qyzmet satysymen ósken. Sovet kezeńinde Karımov Ózbek SSR-iniń qarjy mınıstri, Mınıstrler keńesi tóraǵasynyń orynbasary, Qashqadarıa oblystyq komıtetiniń birinshi hatshysy qyzmetterin atqarǵan. 1989 jyly Ózbek SSR-i Ortalyq komıtetiniń birinshi hatshysy, 1990 jyly prezıdenti bolyp saılanǵan. Karımov áýeli Ózbekstannyń SSSR quramynda qalýyn jaqtap shyǵyp, 1991 jylǵy "Tamyz búligi" kezinde táýelsizdik talap etken.

Táýelsiz akademıalyq zertteýshiler Karımovtiń kezinde Ózbekstannyń josparly ekonomıkadan rynok qatynastaryna tym baıaý ótýmen bolǵanyn jazady. Tashkent, ásirese, qarjylyq retteý salasynda jekemenshik sektorǵa kóp aralasýmen boldy. Sol sebepti post-sovettik Ózbekstan "qara bazardan" qutyla almady, shıkizat eksportyna táýeldi kúıi qaldy. Sońǵy 20 shaqty jyl ishinde júzdegen myń ózbekstandyq eńbek mıgranty Reseı, Qazaqstan men Batys elderinde jumys izdeýge májbúr boldy. Karımovtiń saıası turmaq kez-kelgen qoǵamdyq-áleýmettik opozısıaǵa tózbeıtini 2005 jylǵy "Ándijan oqıǵasy" kezinde kórindi. Ándijandaǵy demonstranttarǵa úkimet áskeri oq atyp, kem degende 200-ge jýyq adam óldi. Onyń negizgi saıası básekelesteri men synshylary ne shetelge qashyp bas saýǵalady, ne túrli aıyptarmen túrmege jabyldy.

Jaqtastary Islam Karımovtiń dinı radıkalızmmen qatań túrde kúreskenin aıtady. Karımovtiń tusynda ortaǵasyrlyq Ortalyq Azıa bıleýshisi Ámir Temir "qazirgi ózbek memleketiniń negizin qalaýshy" retinde nasıhattalyp, etnıkalyq ultshyldyq kúsheıdi. Aýǵanstanmen shekaralasatyn geosaıası turǵydan mańyzdy el basshysy retinde Karımov Batyspen jáne Reseımen qarym-qatynasyndaǵy vektorlardy jıi ózgertip otyrdy. Mysaly, Reseı bastaǵan UQSHU-ǵa Ózbekstan Karımovtiń kezinde eki ret kirip, eki ret shyǵyp ketti. Tashkenttiń Vashıngtonmen ara-qatynasy da oqtyn-oqtyn jaqsaryp, ıa sýyp turdy. 2011 jylǵy qyrkúıektiń 11-inen keıin Tashkent "Hanabad" áýe bazasyn amerıkalyq áskerge jalǵa berip, "Ándijan oqıǵasy" úshin AQSH ózin synap shyqqan soń 2005 jyly keri qaıtaryp aldy. Táýelsizdik jyldary Ózbekstan astanasynan bar bolǵany qyryq shaqty shet memleket elshilik ashqan, onyń jeteýi ǵana - Batystan. Islam Karımovtiń artynda jesiri Tatána Karımova men eki qyzy, tórt jıeni qaldy. 

Usynylǵan
Sońǵy jańalyqtar